Biurrun-Olkotz

Biurrun-Olkotz
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Olkotz kontzejuko karrika bat
Biurrun-Olkotz bandera
Bandera

Biurrun-Olkotz armarria
Armarria


Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Iruñea
EskualdeaIzarbeibar-Novenera
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaIruñea
Izen ofiziala Biurrun-Olcoz
Alkatea
(2019-2023)
Maria Luisa Serrano Echaves
(Biurrun-Olkotz)
Posta kodea31398
INE kodea31056
Herritarrabiurrundar, olkoztar
Geografia
Koordenatuak42°40′26″N 1°41′05″W / 42.67401551°N 1.68483569°W / 42.67401551; -1.68483569
Azalera15,69 km²
Garaiera469-937 metro
Distantzia20,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria246 (2023:  11)
alt_left 94 (%38,2)(2019) (%48,8) 120 alt_right
Dentsitatea0,16 bizt/km²
Zahartzea[1]% 17,29
Ugalkortasuna[1]‰ 20
Ekonomia
Jarduera[1]% 85,71 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 6,25 (2013)
Euskara
Eremuaeremu mistoa
Euskaldunak[2][3]% 5,60 (2018: %1,82)
Datu gehigarriak
Sorrera1929
Webguneawww.biurrun-olcoz.es

Biurrun-Olkotz[4][a] Euskal Herriko udalerri konposatu bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 20,5 kilometrora. Altuera 469 eta 937 metro artekoa da, eta 15,69 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 246 biztanle zituen.

Biurrun-Olkotz udalerri bat da, non Biurrun, bertze bat, Olkotz, xurgatu zuena, azken horren aurretik jarriz. Izarbeibarreko goialdean dago, eta Artederreta izeneko goi-ordokiaren zati bat hartzen du (batez ere Olkotz inguruan). Artederreta Nafarroako Mendialdearen eta Nafarroako Erriberaren arteko igarobide naturala da, Zidakos eta Robo ibaien ibarretatik barrena. Donejakue bideak zeharkatzen du udalerria, zehazki Somportetik datorren adarrak, Olkotzen geldialdia egiten duena. Azpimarratzekoa da Olkotzeko dorrea, oraindik zutik dirauen Nafarroako gotiko estiloaren adibide bikaina.

Bertako biztanleak biurrundarrak eta olkoztarrak dira.

Biurrun-Olkotz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Udalerria osatzen duten bi ibarren izenen gidoien bidez, elkarren ondoan jartzea besterik ez da: Biurrun eta Olkotz. Biurrun eta Olkotz toponimoen bilakaera ikusteko, joan ibar bakoitzeko orrialdeetara.

Biurrun toponimoari, Mikel Belaskok dioenez, bere esanahia euskaratik dator, bi(h)ur ("okertua") eta "un(e)" ("lekua") esamoldeetatik, hain zuzen ere. Hala ere, adierazi du zaila dela itzulpena aipatutako osagaietatik abiatuta zehaztea. Bestalde, Arturo Kanpionek uste du litekeena dela toponimian erabiltzea, bide baten "angelu", "bihurgune", "ibar txiki".

Olkotz toponimoa, Mikel Belaskorentzat, Euskal Herriko bertze hainbat leku bezala, "Olk izeneko pertsona baten lekua" litzateke, izen hau eta -otz atzizkia elkartuz osatua, jabetza adierazten duen atzizkia.

Beste azalpen bat Jean-Baptiste Orpustanek proposatzen duena da, Alfonso Irigoien aipatuz, izena hitz batekin lotuz, olka, eta honen aldaerak ouka eta oka bezala. Guztiak galiarrak izango ziren, eta latin berantiarrean eta ertaroar latinean erabiliko ziren. Horietatik, frantsesez ouche (etxe baten inguruko lur ona, hezea, belardia edo lorategia) eta leoneraz huerga (ur-ibilgu batetik hurbil dagoen lorategia) eratortzen dira, eta gero gaztelaniara huelga gisa igarotzen dira. Orpustanek Okoze herriaren izena aipatzen du, Olcotz 1249an dokumentatua, Okoz 1264an, Occoz 1294an, Hocoz 1350ean eta Ocoz 1413an.

Biurrun-Olkotzeko armarriak honako blasoi hau du:[5]

« Hondo gorri batez eta aurrean bere kolorezko mahatsondo bat dago. Gainean, urrzko gurutze bat. »

Armarri hori bera da udalerria osatzen duten herri guztientzat.

Biurrun-Olkotzeko banderak Biurrun-Olkotzeko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Biurrun-Olkotz Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean.

Inguru naturala eta kokapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerria Nafarroa erdialdean kokatzen da, Iruñerriko gune-metropolitarreko hegoaldeko lehen ibarrean. Herrira heltzeko Iruña eta Tutera arteko N-121 errepidea hartu behar da eta ondoren herrira heltzen den toki-errepidea.

Klima eta landaredia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerriko klima mediterraneo kontinental motakoa da, eta urteko batez besteko balioak honako hauek dira: tenperatura, 12-14 Celsius gradu artekoa, eta prezipitazioak 500-800 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 70 izaten dira hegoaldean, eta 90 edo gehiago gunerik menditsuenetan.

Biurrun-Olkotzen ez da ia lehengo ameztien edo artadien arrastorik geratzen, baina gizakiak eragin aurretik udalerriaren zatirik handienean horiek ziren zuhaizti sarrienak. Gaur egun, bakandutako baso horietan, landaturiko pinu beltz austriarra da espezierik ugariena.

Estazio meteorologikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biurrun-Olkotzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]


    Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 24.0 26.5 29.0 36.5 40.0 41.5 43.0 38.0 32.0 27.0 21.0 43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.7 11.6 15.4 17.0 21.8 26.6 29.6 29.6 25.3 19.6 13.3 9.9 19.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 6.4 9.6 11.5 15.6 19.8 22.5 22.6 19.1 14.4 9.0 5.9 13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.1 1.3 3.8 5.9 9.3 13.0 15.5 15.6 12.8 9.1 4.6 1.8 7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.0 -10.0 -8.5 -3.0 -0.5 2.0 7.0 5.0 3.0 -0.5 -6.5 -10.0 -10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 44.2 38.7 51.6 59.5 53.1 45.6 27.0 26.3 38.6 60.3 55.4 57.2 547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 39.0 29.0 33.6 62.0 42.2 38.5 33.0 85.0 61.5 46.0 59.0 39.0 85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 11.6 10.3 8.8 11.2 11.1 7.2 5.4 4.9 7.8 10.5 11.5 12.8 113.0
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.3 1.4 0.9 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 1.2 5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Izarbeibarreko herriak daude. XIX. mendean, ibarreko diputatu komunak eta bi komunitateetako biztanleek aukeratutako erregidoreek gobernatzen zituzten. Geroago, 1846an, udalerri independente bihurtu ziren, ibarreko gainerako herriak bezala, baina Biurrunek eta Olkotzek bat egin zuten 1929an, baina bakoitzak kontzeju-estatusa mantendu zuen, zenbait eskumenekin.

2023 urteko erroldaren arabera 246 biztanle zituen Biurrun-Olkotzek.[8]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
732 740 753 789 727 656 655 684 706 713 676 713 713 604 336 219 230 319 314
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Parke eolikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Nafarroako parke eolikoak»

Biurrun-Olkotz udalerriaren mugen barruan, Tirapu eta Añorbe bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "San Esteban" izeneko parke eolikoa dago. Ezarritako indarra 24,42 megawattekoa da.

Biurrun-Olkotzeko udaletxea herrigunean dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Maria Luisa Serrano Echaves da, Biurrun-Olkotzeko hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udal hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Biurrun-Olkotz - 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
Zaldiburu - - - - - - - 0 - - -
San Frantzisko Xabierkoa 4 - - - - - - - - - -
Ezkerren Nafar Batasuna 1 - - - - - - - - - -

Foru hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Navarra Suma 46 35,94 -
 Euskal Herria Bildu 26 20,31 0
 Nafarroako Alderdi Sozialista 23 17,97 19
 Geroa Bai 14 10,94 1
 Izquierda-Ezkerra 5 3,91 1
 Ahal Dugu 5 3,91 20
 Equo 2 1,56 2
 Vox 2 1,56 -
 Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 1 0,78 1
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Nafar Herriaren Batasuna 29 22,83 ?
 Euskal Herria Bildu 26 20,47 ?
 Ahal Dugu 25 19,69 ?
 Geroa Bai 15 11,81 ?
 Nafarroako Alderdi Popularra 6 4,72 ?
 Izquierda-Ezkerra 6 4,72 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 4 3,15 ?
 Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 3 2,36 ?
 Herritarrak - Herritarron Alderdia 3 2,36 ?
 Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 2 1,57 ?
 Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 2 1,57 ?
 Libertate Nafarra 1 0,79 ?

Udaletxea Biurrun kontzejuan dago, Jai Eder plazan. XX. mendearen amaieran, eraikinak zaharberritze sakona izan zuen, eta eraberritze horrekin batera, eskolak egokitu ziren. Bi solairu dauzka. Udala alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute.

  • HELBIDEA: Jai Eder plaza, 1 (Biurrun)

Egungo banaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biurrun-Olkotzeko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Maria Luisa Serrano Echaves da, Biurrun-Olkotz zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:

  • Demetrio Ibañez Santesteban (Biurrun-Olkotz)
  • Jesus Iraider Perez (Biurrun-Olkotz)
  • Ricardo Gonzalez Elorz (Biurrun-Olkotz)
  • Pablo Labiano Jauregui (Biurrun-Olkotz)

Bere idazkaria, Tebas-Muru Artederretako Udalako idazkari ere bada.

1979tik, Biurrun-Olkotzek 4 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[9]
? 1979 2007 Biurrun-Olkotz
Jesus Ignacio Astrain Zaratiegi 2007 2011 Biurrun-Olkotz
Pablo Labiano Jauregi 2011 2019 Biurrun-Olkotz
Maria Luisa Serrano Echaves 2019 jardunean Biurrun-Olkotz

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 334 lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi. Udalerriak bi autobus geldialdiak ditu: bat Biurrunen eta bertze bat Olkotzen.

 Nafarroako Hiriarteko Garraioa
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
334 Gares AdiosEneritzUkarAñorbeTirapuOlkotzMuru ArtederretaBiurrun Arrizabalaga

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Biurrun eta Olkotz sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[10]

Koldo Zuazok, 2010ean, Biurrun-Olkotz ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[11]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Biurrun-Olkotz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %3,87k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 3,78 eta 2018n % 5,60k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Biurrun-Olkotz) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[12]

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak Biurrun-Olkotz eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biurrundar-olkoztar ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. /biúrun olkót͡s̻/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
  3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
  4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  5. Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Pamplona. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Gares» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  8. «Biurrun-Olkotz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  9. (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  10. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  11. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  12. Euskarakultur.com webguneko albistea.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]