Biurrun-Olkotz

Biurrun-Olkotz
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Olkotz kontzejuko karrika bat
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Izarbeibar-Novenera
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Iruñea
Izen ofiziala	Biurrun-Olcoz
Alkatea (2019-2023)	Maria Luisa Serrano Echaves (Biurrun-Olkotz)
Posta kodea	31398
INE kodea	31056
Herritarra	biurrundar, olkoztar
Geografia
Koordenatuak	42°40′26″N 1°41′05″W / 42.67401551°N 1.68483569°W / 42.67401551; -1.68483569
Azalera	15,69 km²
Garaiera	469-937 metro
Distantzia	20,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	246 (2023:  11)
94 (%38,2) (2019)  (%48,8) 120
Dentsitatea	0,16 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 17,29
Ugalkortasuna[1]	‰ 20
Ekonomia
Jarduera[1]	% 85,71 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 6,25 (2013)
Euskara
Eremua	eremu mistoa
Euskaldunak[2][3]	% 5,60 (2018: %1,82)
Datu gehigarriak
Sorrera	1929
Webgunea	www.biurrun-olcoz.es

Biurrun-Olkotz^[4][a] Euskal Herriko udalerri konposatu bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 20,5 kilometrora. Altuera 469 eta 937 metro artekoa da, eta 15,69 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 246 biztanle zituen.

Biurrun-Olkotz udalerri bat da, non Biurrun, bertze bat, Olkotz, xurgatu zuena, azken horren aurretik jarriz. Izarbeibarreko goialdean dago, eta Artederreta izeneko goi-ordokiaren zati bat hartzen du (batez ere Olkotz inguruan). Artederreta Nafarroako Mendialdearen eta Nafarroako Erriberaren arteko igarobide naturala da, Zidakos eta Robo ibaien ibarretatik barrena. Donejakue bideak zeharkatzen du udalerria, zehazki Somportetik datorren adarrak, Olkotzen geldialdia egiten duena. Azpimarratzekoa da Olkotzeko dorrea, oraindik zutik dirauen Nafarroako gotiko estiloaren adibide bikaina.

Bertako biztanleak biurrundarrak eta olkoztarrak dira.

Izena

Biurrun-Olkotz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Biurrun-Olcoz

Udalerria osatzen duten bi ibarren izenen gidoien bidez, elkarren ondoan jartzea besterik ez da: Biurrun eta Olkotz. Biurrun eta Olkotz toponimoen bilakaera ikusteko, joan ibar bakoitzeko orrialdeetara.

Etimologia

Biurrun toponimoari, Mikel Belaskok dioenez, bere esanahia euskaratik dator, bi(h)ur ("okertua") eta "un(e)" ("lekua") esamoldeetatik, hain zuzen ere. Hala ere, adierazi du zaila dela itzulpena aipatutako osagaietatik abiatuta zehaztea. Bestalde, Arturo Kanpionek uste du litekeena dela toponimian erabiltzea, bide baten "angelu", "bihurgune", "ibar txiki".

Olkotz toponimoa, Mikel Belaskorentzat, Euskal Herriko bertze hainbat leku bezala, "Olk izeneko pertsona baten lekua" litzateke, izen hau eta -otz atzizkia elkartuz osatua, jabetza adierazten duen atzizkia.

Beste azalpen bat Jean-Baptiste Orpustanek proposatzen duena da, Alfonso Irigoien aipatuz, izena hitz batekin lotuz, olka, eta honen aldaerak ouka eta oka bezala. Guztiak galiarrak izango ziren, eta latin berantiarrean eta ertaroar latinean erabiliko ziren. Horietatik, frantsesez ouche (etxe baten inguruko lur ona, hezea, belardia edo lorategia) eta leoneraz huerga (ur-ibilgu batetik hurbil dagoen lorategia) eratortzen dira, eta gero gaztelaniara huelga gisa igarotzen dira. Orpustanek Okoze herriaren izena aipatzen du, Olcotz 1249an dokumentatua, Okoz 1264an, Occoz 1294an, Hocoz 1350ean eta Ocoz 1413an.

Ezaugarriak

Armarria

Biurrun-Olkotzeko armarriak honako blasoi hau du:^[5]

«

Hondo gorri batez eta aurrean bere kolorezko mahatsondo bat dago. Gainean, urrzko gurutze bat.

»

Armarri hori bera da udalerria osatzen duten herri guztientzat.

Bandera

Biurrun-Olkotzeko banderak Biurrun-Olkotzeko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia

Biurrun-Olkotz Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean.

Mugakideak

Inguru naturala eta kokapena

Udalerria Nafarroa erdialdean kokatzen da, Iruñerriko gune-metropolitarreko hegoaldeko lehen ibarrean. Herrira heltzeko Iruña eta Tutera arteko N-121 errepidea hartu behar da eta ondoren herrira heltzen den toki-errepidea.

Klima eta landaredia

Udalerriko klima mediterraneo kontinental motakoa da, eta urteko batez besteko balioak honako hauek dira: tenperatura, 12-14 Celsius gradu artekoa, eta prezipitazioak 500-800 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 70 izaten dira hegoaldean, eta 90 edo gehiago gunerik menditsuenetan.

Biurrun-Olkotzen ez da ia lehengo ameztien edo artadien arrastorik geratzen, baina gizakiak eragin aurretik udalerriaren zatirik handienean horiek ziren zuhaizti sarrienak. Gaur egun, bakandutako baso horietan, landaturiko pinu beltz austriarra da espezierik ugariena.

Estazio meteorologikoa

Biurrun-Olkotzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[6]

Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	24.0	26.5	29.0	36.5	40.0	41.5	43.0	38.0	32.0	27.0	21.0	43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.7	11.6	15.4	17.0	21.8	26.6	29.6	29.6	25.3	19.6	13.3	9.9	19.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.6	11.5	15.6	19.8	22.5	22.6	19.1	14.4	9.0	5.9	13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.1	1.3	3.8	5.9	9.3	13.0	15.5	15.6	12.8	9.1	4.6	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.0	-10.0	-8.5	-3.0	-0.5	2.0	7.0	5.0	3.0	-0.5	-6.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	38.7	51.6	59.5	53.1	45.6	27.0	26.3	38.6	60.3	55.4	57.2	547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	39.0	29.0	33.6	62.0	42.2	38.5	33.0	85.0	61.5	46.0	59.0	39.0	85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11.6	10.3	8.8	11.2	11.1	7.2	5.4	4.9	7.8	10.5	11.5	12.8	113.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.3	1.4	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]

---

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Izarbeibarreko herriak daude. XIX. mendean, ibarreko diputatu komunak eta bi komunitateetako biztanleek aukeratutako erregidoreek gobernatzen zituzten. Geroago, 1846an, udalerri independente bihurtu ziren, ibarreko gainerako herriak bezala, baina Biurrunek eta Olkotzek bat egin zuten 1929an, baina bakoitzak kontzeju-estatusa mantendu zuen, zenbait eskumenekin.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 246 biztanle zituen Biurrun-Olkotzek.^[8]

1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2021
732	740	753	789	727	656	655	684	706	713	676	713	713	604	336	219	230	319	314

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

Parke eolikoa

Sakontzeko, irakurri: «Nafarroako parke eolikoak»

Biurrun-Olkotz udalerriaren mugen barruan, Tirapu eta Añorbe bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "San Esteban" izeneko parke eolikoa dago. Ezarritako indarra 24,42 megawattekoa da.

Politika

Biurrun-Olkotzeko udaletxea herrigunean dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Maria Luisa Serrano Echaves da, Biurrun-Olkotzeko hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Alderdia	Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Biurrun-Olkotz	-	5	5	5	5	5	5	5	5	5	5
Zaldiburu	-	-	-	-	-	-	-	0	-	-	-
San Frantzisko Xabierkoa	4	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Ezkerren Nafar Batasuna	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Navarra Suma 46 35,94 -  Euskal Herria Bildu 26 20,31 ▼ 0  Nafarroako Alderdi Sozialista 23 17,97 ▲ 19  Geroa Bai 14 10,94 ▼ 1  Izquierda-Ezkerra 5 3,91 ▼ 1  Ahal Dugu 5 3,91 ▼ 20  Equo 2 1,56 ▲ 2  Vox 2 1,56 -  Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 1 0,78 ▼ 1

2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Nafar Herriaren Batasuna 29 22,83 ?  Euskal Herria Bildu 26 20,47 ?  Ahal Dugu 25 19,69 ?  Geroa Bai 15 11,81 ?  Nafarroako Alderdi Popularra 6 4,72 ?  Izquierda-Ezkerra 6 4,72 ?  Nafarroako Alderdi Sozialista 4 3,15 ?  Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 3 2,36 ?  Herritarrak - Herritarron Alderdia 3 2,36 ?  Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 2 1,57 ?  Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 2 1,57 ?  Libertate Nafarra 1 0,79 ?

Udala

Udaletxea Biurrun kontzejuan dago, Jai Eder plazan. XX. mendearen amaieran, eraikinak zaharberritze sakona izan zuen, eta eraberritze horrekin batera, eskolak egokitu ziren. Bi solairu dauzka. Udala alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: Jai Eder plaza, 1 (Biurrun)

Egungo banaketa

Biurrun-Olkotzeko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Maria Luisa Serrano Echaves da, Biurrun-Olkotz zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:

• Demetrio Ibañez Santesteban (Biurrun-Olkotz)
• Jesus Iraider Perez (Biurrun-Olkotz)
• Ricardo Gonzalez Elorz (Biurrun-Olkotz)
• Pablo Labiano Jauregui (Biurrun-Olkotz)

Bere idazkaria, Tebas-Muru Artederretako Udalako idazkari ere bada.

Alkateak

Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da!

1979tik, Biurrun-Olkotzek 4 alkate izan ditu:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[9]
?	1979	2007		Biurrun-Olkotz
Jesus Ignacio Astrain Zaratiegi	2007	2011		Biurrun-Olkotz
Pablo Labiano Jauregi	2011	2019		Biurrun-Olkotz
Maria Luisa Serrano Echaves	2019	jardunean		Biurrun-Olkotz

Garraioa

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 334 lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi. Udalerriak bi autobus geldialdiak ditu: bat Biurrunen eta bertze bat Olkotzen.

Nafarroako Hiriarteko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 334 Gares Adios • Eneritz • Ukar • Añorbe • Tirapu • Olkotz • Muru Artederreta • Biurrun Arrizabalaga

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Biurrun eta Olkotz sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.^[10]

Koldo Zuazok, 2010ean, Biurrun-Olkotz ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[11]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Biurrun-Olkotz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %3,87k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 3,78 eta 2018n % 5,60k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Biurrun-Olkotz) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.^[12]

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak Biurrun-Olkotz eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

Ondasun nabarmenak

• Biurrungo Arrosarioko Andre Mariaren eliza, XIII. mendean eraikitako kristau eliza, gotiko estiloan.
• Olkotzeko San Migel eliza, Erdi Aroan eraikitako kristau eliza, erromaniko estiloan.
• Olkotzeko dorrea, Erdi Aroko jauregi eta dorretxea, gotiko estiloan, eta XXI. mendean zaharberritua.

Biurrundar-olkoztar ospetsuak

• Eunate Arraiza (1991-), futbolaria.

Irudiak

• 
  Olkotz
• 
  Etxe bat Biurrunen
• 
  Etxe bat Olkotzen
• 
  Olkotzeko San Migel eliza,

Oharrak

1. /biúrun olkót͡s̻/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
5. Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Pamplona. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
6. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Gares» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
7. Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
8. «Biurrun-Olkotz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
9. (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
10. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
11. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
12. Euskarakultur.com webguneko albistea.

Ikus, gainera

• Izarbeibar-Novenera
• Iruñeko merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Biurrun-Olkotzeko Udalako webgune ofiziala