Elisabeth Eybers

Elisabeth Eybers
Elisabeth Eybers
Gebore
Elisabeth Françoise Eybers

26 Februarie 1915
Klerksdorp
Sterf1 Desember 2007 (op 92)
Amsterdam
NasionaliteitSuid-Afrika/Nederland
BeroepDigter
EggenootAlbert Wessels

Elisabeth Françoise Eybers OIG (26 Februarie 1915 – 1 Desember 2007) was 'n Afrikaanse digteres, en die eerste vrou wat 'n Hertzogprys vir poësie gewen het.[1] Haar belangrikheid in die Afrikaanse poësie is geleë daarin dat sy begin het om die vrou se ervaringswêreld – die kennismaking met die liefde, swangerskap en geboorte, maar later ook besinnings oor die middeljare – te beskryf. Sy sterf in Amsterdam weens haar hoë ouderdom.[2]

Lewe en werk

[wysig | wysig bron]
Taalles van Elisabeth Eybers as muurgedig in Leiden

Vroeë lewe en herkoms

[wysig | wysig bron]

Elisabeth Francoise Eybers is op 26 Februarie 1915 op Klerksdorp gebore as die middelste van drie dogters van ’n Afrikaanse pa, die NG predikant dr. John Henry Eybers (1878–1962), en ’n Engelse ma, Elisabeth Susanna (Lily) le Roux (1879–1968). Haar ouer suster is Marianne Maria en haar jonger suster Jeanette. Die familie Eybers stam af van John Heinrich Eybers, afkomstig van Siedenburg in Duitsland, wat in 1779 in Suid-Afrika aankom. Haar ouers is sewe jaar verloof en ds. Eybers studeer eers op Stellenbosch en dan aan die Vrije Universiteit van Amsterdam, waarna hulle trou en Klerksdorp hulle eerste gemeente word. ’n Jaar na Elisabeth se geboorte vestig die gesin hulle in 1916 steeds in Wes-Transvaal op Schweizer-Reneke,[3] waar haar vader die NG Kerk predikant op die dorp is en haar ma onderwys in Engels gee. Haar moeder se begaafdheid blyk duidelik uit die feit dat sy op 26-jarige ouderdom aangestel is as die eerste hoof van die Meisieskool Oranje in Bloemfontein en dat sy alle hoërskoolvakke, Duits uitgesonderd, kon doseer. Die oupa-grootjie aan moederskant is Pieter W. Bosman, ’n boer van Stellenbosch, wie se Nagelaten Gedichten in 1894 deur sy seun, destyds die burgemeester van Stellenbosch, uitgegee is.

Opleiding

[wysig | wysig bron]
Elisabeth Eybers omstreeks 1968.

Elisabeth ondergaan haar gehele skoolopleiding op die laerskool en hoërskool op die dorp in Schweizer-Reneke. Haar vader is een van die eerste leraars wat in Afrikaans in stede van Nederlands preek, wat konserwatiewe gemeentelede erg ontstig. Sy doen baie huisbesoek saam met haar vader en sy leer dus die omgewing en landskap baie goed ken, belewenisse wat neerslag vind in haar eerste bundels. Dwarsdeur sy lewe bly haar vader student en sy studies in die kerkreg kulmineer in 1934 met die proefskrif oor Die Kerkinrigting van die Nederduits Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika. Haar ouers bedien die Schweizer-Reneke gemeente tot Maart 1945, waarna dr. Eybers sy emeritaat neem en hulle in die aftree-oord Siësta in Bloemfontein gaan woon. Wanneer Elisabeth veertien jaar oud is, begin sy reeds gedigte skryf in Engels wanneer Lionel Bennet, haar Engels onderwyser, die kinders vir strafwerk gedigte laat skryf en sy ontdek dat sy besonder goed is daarmee. In 1931 matrikuleer sy op Schweizer-Reneke.

Op sestienjarige leeftyd begin sy in 1932 haar studies aan die Universiteit van die Witwatersrand in Johannesburg, waar C.M. van den Heever indertyd die hoogleraar was. Op universiteit is sy aktief betrokke by die Afrikaanse toneel wat jaarliks deur die studente opgevoer word. In 1934 behaal sy haar B.A.-graad met Duits en Afrikaans as hoofvakke en in 1935 verwerf sy die B.A. Honneurs-graad met lof met ’n verhandeling oor Die ontwikkeling van individualisme in die Afrikaanse liriek. Hierna is sy ’n tyd lank verbonde aan die redaksies van Die moderne vrou en Die Brandwag.

Lewe in Europa

[wysig | wysig bron]

Na haar egskeiding van Dr Albert Wessels in 1961 emigreer sy na Amsterdam in Nederland, vanwaar sy steeds ’n lewendige belangstelling toon in ontwikkelings in haar land van herkoms. In die vroeë sestigerjare het sy ’n ernstige verhouding met die psigiater professor Henricus Cornelis Rümke, wat in 1967 oorlede is. Sy het daarna vanaf 1973 tot met sy dood in Julie 1994 ’n besonder hegte verhouding met die ekonoom professor Pieter Hennipman, professor in teoretiese ekonomie aan die Universiteit van Amsterdam. Haar digterskap toon na haar emigrasie ’n verruiming, aangesien sy vir gewone kommunikasie ’n ander taal moet aanleer en ook aan ’n nuwe omgewing gewoond moet raak, terwyl sy haar steeds vreemd voel en aanvanklik sukkel om aan te pas. Hierdie stryd verruim haar tematiek en haar woordgebruik. Twee van haar dogters vestig hulle ook hier in Nederland en sy aanvaar in 1985 Nederlandse burgerskap. In Maart 1968 koop sy ’n huis in Van Breestraat in Amsterdam (naby die Concertgebouw) en trek dan in Mei 1979 na ’n kleiner woning op die eerste verdieping in Stadionkade in Amsterdam. In die laat tagtigerjare het sy ’n beroerte-aanval, maar herstel weer mooi, al hou sy sekere nagevolge van hierdie gebeurtenis oor. Hierdie voorval word beskryf in die gedig Hemi-facialis spasme in die bundel Noodluik. Sy is vier tale magtig, naamlik Afrikaans, Nederlands, Engels en Frans.

Persoonlike lewe

[wysig | wysig bron]

In Desember 1937 tree sy in die huwelik met Albert Jan Jurie Wessels, skrywer van Moffie en sy maats (1938) en Tog sterker (1941) en later bekende sakeman. Die egpaar vestig hulle in Johannesburg en uit die huwelik word drie dogters (Marita, Elisabeth en Jeanne) en ’n seun (Bert) gebore.

Op Saterdag 1 Desember 2007 is sy in haar woonstel in Amsterdam oorlede en word sy in die Zorgvlied-begraafplaas aan die Amstel in Amsterdam begrawe.[2]

Skryfwerk

[wysig | wysig bron]

Poësie

[wysig | wysig bron]
Eybers se gedig "Verjaardag" in haar handskrif.

Aanvanklik is die gedigte wat sy op skool skryf hoofsaaklik Engels, maar sy slaan later oor na Afrikaans as uitdrukkingsmedium. Vanaf 1935 publiseer sy gedigte in Die Huisgenoot (met “Aand” wat reeds op 12 April 1935 in hierdie tydskrif verskyn), Umpa, Die Vaderland en die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring en later ook in Standpunte. As student wen sy ’n prys in ’n poësiewedstryd van ’n tydskrif met die gedig “Abandonado”, wat later in haar eerste digbundel opgeneem word. In haar eerste bundels beeld sy hoofsaaklik “vroulike” temas uit, waarin moederskap veral prominent figureer. Hierdie tema word reeds aangekondig in haar jeuggedig Maria, (oorspronklik gepubliseer in Die Vaderland van 26 Junie 1936) waarin die moeder van Christus op onvergeetlike wyse ’n gewone vrou word wat die bitter ervaring van die onverbiddelike fisieke skeiding met ’n kind moet ervaar, al bly die kind aan die moeder gebonde deur die mistieke onsigbare naelstring wat nie breek nie. Belydenis in die skemering is nog die werk van ’n jong digter wat haar jeugdige liefdes en verlangens bely. Opvallend is die groot aantal sonnette in die bundel, wat die eerste belangrike gedigte van hierdie soort van die Dertigers is. Haar voorliefde vir die sonnet blyk reeds duidelik op hierdie vroeë stadium. Soos te verwagte in jeugverse is baie nog onafgerond, bevat dit retoriek eerder as ontroering en gebruik sy soms ongelukkig gekose woorde. Met die herdruk van hierdie bundel in 1956 laat sy twee gedigte weg en later neem sy slegs ses van die gedigte uit hierdie bundel op in haar Versamelde gedigte. Die Hertzogprys word in 1943 vir Belydenis in die skemering en Die stil avontuur toegeken.

Die stil avontuur toon reeds groot vooruitgang in haar digkuns. Hierin word die stil avontuur van die titel ervaar in die liefde tussen twee jongmense, die huwelik, swangerskap, geboorte en moederskap. Opmerklik is ’n groter volwassenheid in vergelyking met haar debuut, met die bepeinsing en gevoelens wat nie net persoonlik is nie maar ook by tye meer universeel geldend is. Die bundel word afgesluit met vyf vry vertalings uit Duits, waar twee oor Maria en haar kind handel en drie oor die oorlog. Die Hertzogprys word in 1943 vir Belydenis in die skemering en Die stil avontuur toegeken.

Hierna volg verdere groei in die bundel Die vrou en ander verse waarin die vrou (en moeder) optree as beskermer en bewaker teen die gevare. Die vrou is bron van nuwe lewe teenoor die vernietigende krag van die dood.[4]

Die ander dors se titel verwys na die sonnet oor die Bybelse Hagar, slavin van Abraham en moeder van Ismael, waarin hierdie woorde ook voorkom. Daar word dan ook aandag geskenk aan die bitter aspekte van die liefde tussen man en vrou, met die eindelike besef dat die verlange dalk beter is as die vervulling daarvan. Die gedigte in die bundel bevat nugtere beredenering en kalmte en rustige nadenke in verworwe lewenswysheid, maar tog mis dit iets van die passie en hartstog van haar eerste bundels, terwyl daar steeds verstegniese gebreke is wat ’n groot deurbraak in haar digkuns verhoed. Hierdie gebreke sluit in die gebruik van blote verbindingswoorde soos “waar”, “want”, “nog” en vele ander in prominente rym-of enjambementposisies, waardeur die gedagte-inhoud en impak verswak word.[5]

Tussensang blyk later ’n profetiese titel te wees, want hierdie ietwat yl bundel met herinneringspoësie is inderdaad ’n oorgang tussen haar vroeër gevoelsverse en die ryper besinningsverse van later. As geheel is die bundel reeds meer heterogeen as haar vorige bundels, met ’n herontdekking van sintuiglikheid wat die beelding ten goede meewerk. Die bundel het enkele verse oor die moeder-kind-motief wat vorige bundels oorheers het.[6][7][8]

Met die bundel Die helder halfjaar breek sy deur na nuwe dimensies waar haar verse meer gelade word en die tematiek ingrypend verruim word. Hier is ’n wegbeweeg van die moeder- en vrougedigte wat haar poësie tot op daardie tydstip getipeer het en ontdek sy die buitewêreld met sy natuurskoon en die menslike kondisie in sy ruimheid. Die gedigte toon uitstekende gebruik van die sintuie, wat veel en skerp waarneem en dan in suiwer taal weergee. Opmerklik is die noukeuriger gebruik van woorde en beelde en die vermoë om terme uit verskillende lewensgebiede op verrassende wyse in ander kontekste te gebruik om idees op te helder. Die gedigte in die bundel het ontstaan tussen April en Oktober 1955, ’n halfjaar van geestelike helderheid en dinamiese skeppingskrag, wat ook aan die bundel sy titel gegee het. Hierdie bundel is ’n onbetwiste hoogtepunt in haar oeuvre tot op daardie stadium en bevat veel meer geslaagde gedigte as enigeen van haar vorige bundels.[9][10] In 1957 verskyn haar volledige Versamelde gedigte vir die eerste keer, behalwe dat sy slegs ses gedigte uit haar debuutbundel opneem, aanduidend daarvan dat sy hierdie bundel as onvolwasse jeugwerk beskou. Die ongepubliseerde gedigte hierin vorm later die kern van haar volgende bundel, Neerslag. Haar versamelde gedigte word daarna by verskeie geleenthede bygewerk en heruitgegee.

Neerslag se titel is bewys van hoe haar aandag na die gedig verskuif as neerslag van menslike ervaring en hoe die digkuns vervulling kan bring waar die werklikheid tekortskiet. Hierdie bundel dui dan ook die rigting aan waar sy van hier af toenemend filosofeer oor die ontstaan, aard en wese van die poësie. Ook in die bundel is vertalings van tien sonnette van die Kubaans-gebore Franse digter José-Maria de Hérédia.[11]

Balans verskyn nadat sy reeds na Nederland verhuis het, maar die meeste gedigte het in Suid-Afrika ontstaan. Die titel dui reeds die soeke na ewewig aan wat ’n deurlopende tema in die bundel is. Die mens moet voortdurende die middeweg vind tussen gevoel en verstand, droom en werklikheid, digterskap en menswees en ten slotte tussen die herinnering aan die ou vaderland en die ervaring van die nuwe tuiste.[12]

Veral na haar emigrasie na Nederland ontgin sy in haar bundels die teenstelling tussen haar vaderland en nuwe tuiste; die belewenis van eng en krimpende horisonne wat tegelykertyd bedreig en skuiling bied; die aanvaarding van grense asook die oorskryding daarvan; die intense belewenis van lewe en liefhê, hoewel bewus van eie tydelikheid. In al haar bundels van hierdie tydperk tref die woordsekerheid, die ironie, die toenemende okkupasie met ouderdom en verganklikheid en die evaluering en herevaluering van temas wat reeds voorheen aangeroer is (mislukte verhoudings, nuwe verhoudings, die natuur, die digkuns, die soeke na vastigheid en ’n tuiste). Sy maak deurgaans ook gebruik van die dissipline van ’n vaste digvorm. Onderdak ondersoek in groot mate die nuwe omgewing in ’n nuwe vaderland, waar die soeke na ’n tuiste of onderdak (fisies, in die digkuns en in die liefde) oorheersend is. Die ontstaantyd van die gedigte word aangedui as die tydperk tussen November 1962 en Junie 1967 en die alledaagse gebeure in hierdie tydperk word omtower tot poësie. Uit die gedigte spreek behalwe moeilike aanpassing in die vreemde ook die vreugde as sy uiteindelik onderdak vind, haar geestelike ewewig herwin en deur ’n nuwe liefde van haar eensaamheid genees word, maar dan die nuwe minnaar deur die dood verloor.[13] Die Hertzogprys word in 1971 vir Onderdak toegeken.

Kruis of munt fokus veral op die ouderdom, vreemdelingskap en die digkuns in ’n bundel met ’n droewige ondertoon. Die bitterheid (veral van ’n mislukte verhouding) staan hier teenoor berusting, liefde teenoor haat en vreemdheid teenoor tuiste. Hierdie bundel verower in 1973 die C.N.A.-prys en in 1975 word dit bekroon met die Nederlandse Herman Gorter-prys.[14][15]

Einder behandel soortgelyke temas, met die addisionele perspektief van ’n nuwe liefde, wat aan die een kant die einder of vergesigte vergroot en verskuif tot ’n eindeloosheid, maar gekoppel aan die besef dat die einde nou vinnig nader kom. Die bundel is dan tegelyk ’n samevatting van haar werk wat die bundel voorafgaan as ’n nuwe begin en uitstrek na die toekoms.[16][17][18][19][20][21][22][23] Die C.N.A.-prys en die W.A. Hofmeyr-prys vir 1977 word aan Einder toegeken, terwyl die Reina Prinsen Geerligs-prys in 1978 aan haar toegeken word vir al haar werk tot op daardie stadium.

In Bestand suggereer die titel ’n wapenstilstand of tydelike opheffing van vyandighede, met suggestie op afwagting van die onsekere toekoms, wat óf verdere vyandighede óf vrede sal wees. Die gedigte staan dan ook grootliks in diens van die onsekerheid oor die toekoms, die verdriet oor die verlede van verlore kanse en versuim en die tydelikheid van die hede. Die hede word egter baie intens beleef. Soos telkens in haar ander bundels ontgin Eybers hier ook die moontlikhede van teenstelling, soos weereens die geboorteland gestel teenoor die nuwe vaderland, die verskillende persoonlikhede van die digter en die beminde en ten spyte van die verskille die toegeneentheid in die verhouding. Baie van die gedigte behandel ook die gebeurtenisse uit die algemene daaglikse lewe. Die bundel eindig vreugdevol met die verse oor die verhouding tussen grootmoeder, kind en kleinkind.[24][25][26][27][28] In 1982 verower Bestand die C.N.A.-prys, in 1983 kry dit die W.A. Hofmeyr-prys en hierdie bundel verwerf ook die Louis Luyt-prys in 1984 nadat dit in 1983 tweede geplaas is.

Dryfsand neem die tematiek van oud word en die wisselwerking tussen verlede, hede en toekoms verder en is in 1986 op die kortlys vir die toekenning van die Rapportprys. In hierdie bundel toon sy haar beleë wysheid met insiggewende gedagtes en stellings wat telkens van diepe bepeinsing getuig. Die bundel verkry sy titel van die verval van die liggaam, wat sy beskryf as “ek sit van dryfsand aanmekaar”.[29][30]

Rymdwang se ironiese titel suggereer reeds die oorheersende ingesteldheid wat die digkuns op die lewe uitoefen, waar die drang na die maak van poësie inbraak maak op ander maniere van vryetydsbesteding. ’n Siklus natuurverse word ook ingesluit en die perspektief en besinning van vorige bundels op die ouderdom word voortgesit, waar hierdie dwingende proses ook met die maak van poësie in verband gebring word.[31][32][33]

Noodluik sit die tendens in haar latere poësie voort om deur middel van die digkuns te ontsnap van pynlike herinneringe en die triestigheid van daaglikse bestaan en word die helende krag van die woord besing. Die bundel bevat dan ook ’n aantal gedigte oor baie alledaagse onderwerpe, soos byvoorbeeld die voorbereiding van ontbyt, die stel van ’n muisval, wat telkens in betekenis verdiep deur die vernuftige gebruik van teenstelling en metafoor.[34][35][36][37] Noodluik word in 1990 eervol vermeld tydens die toekenning van die W.A. Hofmeyr-prys.

Tydens toekenning van die P.C. Hooft-prys in 1991 word die feesbundel Teëspraak uitgereik, wat die prys se huldigingswoord, haar repliek en negentien nuwe gedigte bevat en hierdie bundel word in 1991 genomineer vir die Rapportprys.[38] Hierdie gedigte word almal opgeneem in haar volgende bundel, Respyt. Die titel beteken ’n kort uitstel van betaling na die vervaldatum en het verwysing na die tyd wat daar steeds aan haar gegun word om te dig. Weereens neem sy ou bekende temas hier in heroorweging, met die onmiddellikheid wat die daaglikse ervarings bied op refleksie en besef van verganklikheid. Boeiend is die wyse waarop die teenpole telkens as kontraste gebruik word sodat begin en end, wieg en graf, vroedvrou en begrafnisondernemer teenoor mekaar gestel word om die uiterstes te benadruk. Ook die teenpole in die mens, veral man teenoor vrou, word poëties ontgin, sodat die man se selfgenoegsaamheid gestel word teen die vrou se geborgenheid in die familie en sy koue selfsugtige eise teenoor haar emosionele belydenis van vernedering.[39][40][41][42][43] Die Ou Mutual-prys word in 1994 aan Respyt toegeken.

Nuweling se titel verwys na die voortdurende besef van die vreemdheid en vreemdelingskap in hierdie lewe, ten spyte van en ook juis as gevolg van hoë ouderdom. Dit bevat hoofsaaklik verse van selfinkeer en selfondersoek in die besef van die vinnig naderende dood, met veel minder prikkels van buite as in vorige bundels. Die titelgedig vergelyk die doelgerigte lewenspad van die gelowige vader met haar eie, meer buigsame koers, maar ook met ’n besef dat die eindbestemming vanweë die onkunde daaroor meer angswekkend is.[44][45][46][47][48][49]

Engelse poësie en vertalings

[wysig | wysig bron]

Verskeie van haar gedigte word deur ander in Engels vertaal en sy vertaal haar latere gedigte self in Engels om gelyktydig met die Afrikaanse verse in een bundel te verskyn. Die eerste van hierdie bundels is Tydverdryf / Pastime, waar die twintig gedigte telkens in beide Afrikaans en Engels verskyn. Sy slaag daarin om beide die Afrikaanse en Engelse verse na oorspronklike gedigte te laat klink, eerder as vertalings, hoewel die Engels oor die algemeen die sprankel van die Afrikaans ontbeer en, soos die titel reeds aandui, aan nuanse inboet. Waar die Engelse term die inherente betekenis het van ledigheid besweer, suggereer die Afrikaans boonop die weghou en oorwinning van tyd deur gedigte te skryf wat nie vergaan nie. Die betekenis van woorde verskil ook partykeer wat die skep van heel ander rymklanke en sinsvorme noodsaak. Verskillende gedigte kry dus ’n verskillende betekenislaag, eerder as klakkelose ooreenstemming. Die tematiek is nou reeds bekend uit haar vroeër werk, veral die sloping van die ouderdom, die terugdink aan die herinneringe van die verlede, die digkuns en digterskap en die natuur. Die voorliefde vir koeplet, tersine en kwatryn as raamwerk vir die gedigte is ook herkenbaar. Dit is duidelik dat sy nie probeer om haarself te vernuwe nie, maar eerder om aan haarself gelyk te bly, wat sy dan ook vermag. Metode is ’n besinning oor die digterskap, met elke woord wat sy presiese plek moet kry.[50][51][52][53]

Verbruikersverse / Consumer's verse se titel dui daarop dat haar verse in vergelyking met baie ander moderne verse meer verstaanbaar is. Hier bundel sy grotendeels selfstandige gedigte in beide tale, eerder as verwerkings. Die bundel bevat dan tien gedigte wat in beide Afrikaans en Engels weergegee word, 24 wat net in Afrikaans verskyn en agt net in Engels. Die digter se toenemende ouderdom en gepaardgaande kleiner blootstelling aan buite-invloede veroorsaak dat sy nou feitlik uitsluitlik aangewese is op die besinning oor en herwaardering van reeds verworwe kennis, indrukke en herinneringe. Hierdie besinning word, kenmerkend van haar digkuns, in fyn woordspel weergegee.[54][55][56]

Winter-surplus is reeds ’n volkome tweetalige titel, waar sy terugval na die prosedure om (met enkele uitsonderings) elke gedig in beide tale weer te gee. Die titel verwys na die surplus, of restant, wat oorbly nadat die winter sy tol geëis het. Die vernaamste wins wat dan agterbly is die wysheid van perspektief en besinning (oor bekende onderwerpe), nadat emosie en irrasionaliteit van die jeug afgelê is.[57][58] Haar laaste bundel is Valreep/ Stirrup-cup, wat vyftien Afrikaanse gedigte met Engelse ekwivalente oor die ouderdom en die naderende ontmoeting met die dood bevat.[59]

Die bundel Klinkklaar wat na haar dood uitgegee word, is ’n versameling van 53 gedigte en vergesel van ’n CD waar Eybers self haar gedigte voorlees. Die gedigte is gekeur deur Ena Jansen, wat die bundel ook van ’n inleiding voorsien.[60][61]

Versamelbundels

[wysig | wysig bron]

In Uit en tuis bundel Ena Jansen en Hans Ester by geleentheid van haar tagtigste verjaarsdag Afrikaanse verse wat in Nederland ontstaan het en haar verhouding tot Suid-Afrika en Nederland belig.[62][63]

Haar gedigte word opgeneem in alle belangrike Afrikaanse versamelbundels, waaronder ’n ruim keuse in Groot verseboek en Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte.

Dit word ook in talle ander versamelbundels opgeneem, insluitende Afrikaanse versameling, Afrikaanse verse, Ons jongste letterkunde, Uit ons letterkunde, Afrikaanse ballades, Digters en digkuns, Uit ons digkuns, Junior verseboek, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Afrikaanse natuurpoësie, Faune, Woordpaljas, Digterstemme, Digters en digsoorte, Die junior digbundel, Die dye trek die dye aan, Liggaamlose taal, Verse vir Opperman, Majesteit, die kat, My Afrikaanse verseboek, Die goue vreugde, Tussen die engtes, Voorspraak en Goudaar. In 2020 word sewe van haar gedigte in Vers en vrou opgeneem. [64]

Boeke oor haar werk

[wysig | wysig bron]

Verskeie boeke word oor haar werk gepubliseer, insluitende Die gespitste binneblik van J.C. Kannemeyer, Die enkel taak: die merkwaardige verwantskap tussen Elisabeth Eybers en Emily Dickinson van Lina Spies en Ena Jansen se Afstand en verbintenis, ’n publikasie van haar proefskrif oor Eybers se bundels wat in Nederland ontstaan het.[65][66][67]

Vertaalwerk

[wysig | wysig bron]

As vertaler van haar eie en ander se digkuns maak sy ook ’n klein maar suiwer bydrae. In Die stil avontuur neem sy vyf vrye vertalings uit Duits op, terwyl sy in Neerslag tien sonnette van die Franse skrywer José-Maria de Hérédia herdig. Met die hulp van Olga Kirsch maak sy in The quiet adventure ’n keuse van gedigte uit haar eerste vier bundels en vertaal dit in Engels. Hierdie vertaalde gedigte word dan saam met die oorspronklike Afrikaans gepubliseer. Die bundel is heg gestruktureer en die verse handel almal oor die vrou, van haar voorbereiding vir die lewe tot met ’n voorlopige aanvaarding van die dood. Ten spyte van die titel van hierdie bundel is vertalings van slegs twee gedigte uit Die stil avontuur en twee uit Belydenis in die skemering opgeneem, met dertien gedigte uit Die vrou en ander verse en twaalf gedigte uit Die ander dors. Haar gedigte word benewens Engels ook in Italiaans vertaal. Verder vertaal André Piot van haar gedigte in Frans en daar word ook Duitse vertalings deur onder andere Hans Ester gemaak, waaronder ’n prestige handgedrukte uitgawe van taalf van haar gedigte in Bestand by geleentheid van haar sewentigste verjaarsdag. Versamelbundels waarin vertaalde gedigte van haar verskyn sluit in Helmut Erbe se Afrikaanse Lyrik (vertalings in Duits), Giacomo Prampolini se Poeti Afrikaans (vertalings in Italiaans) en Janus, Afrikaans poems with English translations en The Penguin book of South African verse (vertalings in Engels).

Prosa

[wysig | wysig bron]

Sy skryf tussen 1936 en 1947 ’n aantal skerpsinnige resensies (onder andere oor werke van N.P. van Wyk Louw, W.E.G. Louw, C.M. van den Heever, H.A. Mulder, J. van Melle en M.E.R.) en literêre opstelle wat in verskillende Afrikaanse koerante en tydskrifte (Die Vaderland, Die Brandwag, Die Huisgenoot, Ons Eie Boek en Die Suiderstem) gepubliseer word. ’n Keur hieruit word later deur J.C. Kannemeyer in Voetpad van verkenning gebundel. Die bundel bevat ook die teks van twee praatjies wat sy op versoek oor haar eie werk gelewer het. Hierdie praatjies is haar bespreking van Die ander dors, wat in 1949 deur die SAUK uitgesaai is, en die lesing wat sy in 1963 Oor poësie in Brussel in België lewer.[68][69][70][71][72] In die versamelbundel My jeugland vertel sy van haar kinderlewe en hierdie bydrae word ook later opgeneem in Herinnering se wei en in ’n bibliofiele publikasie as 'n Pastoriedogter uitgegee. Vir haar vertaling van Jules Superveille se L'enfant de la haute mer as Die os en die esel van die krip ontvang sy in 1961 die Akademieprys vir Vertaalde Werk.

In Die Brandwag, Die Huisgenoot en Standpunte verskyn enkele sketse en verhale van haar. Interlude (weergawe van ’n ontmoeting tussen ’n getroude vrou en ’n vroeëre vriendin, wat klaarblyklik groot moeite het om haar verlede te verwerk), word op 10 September 1937 in Die Brandwag gepubliseer; Die avontuur (beskrywing van die verskillende lewensopvattings van man en vrou, waardeur hulle teenstrydige gevoelens en aksies blyk) in Die Huisgenoot van 29 April 1938; Slaaplose nag (waarin die hoofkarakter Lena Retief haar lewensherinneringe bedink en tot insig in die lewe kom) in Die Brandwag van 1 Desember 1939 en Die tuiskoms (oor lewe en dood en loutering deur verlies) in Die Huisgenoot van 20 Februarie 1942.  Twee kortverhale van haar, Die wit sakdoek en Amos en Tabita, word in Kwartet opgeneem, wat ook kortverhale van M.E.R., Ina Rousseau en Henriette Grové bevat. Die wit sakdoek verskyn aanvanklik in Die Huisgenoot van 21 Junie 1940.  Dit is ’n verhaal oor ’n dag uit die lewe van ’n jong meisie, waarin haar wisselende emosies beskryf word. Hermien word na ’n nagmerrie met ’n hoofpyn wakker en het ’n galaanval onder lede. Haar skooldag word dan gekleur met die emosies van ’n jong meisie aan die begin van seksuele ontwaking en wissel voortdurend afhangend van elke klein voorvalletjie. Sy word naar en gooi op, waarna haar Engelse onderwyser, mnr. Edmondson haar help en sy wit sakdoek vir haar leen. Sy gaan huis toe en na sy geslaap het, is sy nie meer siek nie. Sy hoor egter dan by haar vriendin dat mnr. Edmondson, op wie sy verlief is, op trou staan. Amos en Tabita verskyn aanvanklik in Standpunte nr. 6 van 1955. Dit is ’n geestige weergawe van ’n Johannesburgse huisvrou se interaksie met twee bediendes, met die onderstroming van dood en verlies. Die verskillende kulture, meegebring deur rasse- en standverskil, sorg vir gebrek aan insig en begrip van weerskante. Amos se gedrag verander nadat Tabita eers huis toe is na die geboorte van haar kind en ses maande later oorlede is. Kwartet verower in 1957 die W.A. Hofmeyr-prys

'n Jong Elisabeth Eybers

Eerbewyse en toekennings

[wysig | wysig bron]

Eredoktorate word aan haar toegeken deur die Universiteit van die Witwatersrand in 1972, die Randse Afrikaanse Universiteit in 1979, die Universiteit van Pretoria in 1982 en die Universiteit van Stellenbosch in 1990.

By geleentheid van haar sestigste verjaardag in 1975 verskyn Ter wille van die edel spel, ’n huldigingsbundel oor haar werk onder redaksie van M. Nienaber-Luitingh. Dit word opgevolg in 1990, haar 75e verjaardag, met die huldigingsbundel Uit liefde en ironie: Liber amicorum saamgestel deur Hans Ester en Ernst Lindenberg.

In 1990 ontvang sy ook ’n goue erepenning met ’n oorkonde van die Stigting Jan van Riebeeck vir haar letterkundige prestasies en die bevordering daardeur van die Afrikaanse taal en kultuur. Sy word in 1991 verkies tot ’n erelid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en in 1994 kondig die Akademie en die Albert Wessels Trust aan dat die Elisabeth Eybersbeursfonds gestig is, wat hierna jaarliks toegeken gaan word aan óf ’n Suid-Afrikaner óf ’n Nederlander met die doel om die kultuurbande tussen Suid-Afrika en Nederland te bevorder. Haar tagtigste verjaardag word in 1995 op verskeie wyses gehuldig. Die Universiteit van Amsterdam hou te midde van toenemende belangstelling in Nederland in die Afrikaanse letterkunde ’n simposium oor haar werk, waartydens Uit en tuis, ’n keur uit haar gedigte deur Hans Ester en Ena Jansen, aan haar oorhandig word. Ander publikasies oor haar werk in hierdie jaar is Die gespitste binneblik van J.C. Kannemeyer, Eybers se nuwe Versamelde gedigte en Die enkel taak: die merkwaardige verwantskap tussen Elisabeth Eybers en Emily Dickinson deur Lina Spies. Die FAK ken hulle Prestigeprys vir poësie in 1997 aan haar toe. In 1998 word die program Doepa teen opdroog by die Aardklop Kunstefees op die planke gebring, waarin van haar gedigte wat deur Wilhelm Joubert getoonset is, opgevoer word deur kunstenaars soos Mathys Roets, Susan Coetzer en Suzette Eloff. Staatspresident Nelson Mandela ken in 1999 die Orde vir Voortreflike Diens aan haar toe en in 2007 word die Orde van Ikhamanga in die goue klas aan haar toegeken.

Vir haar lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde ontvang sy in 2010 postuum ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning, geborg deur die Departement van Kuns en Kultuur. In 2014 stel Media24 die jaarlikse Elisabeth Eybers-prys in vir digbundels in Afrikaans of Engels wat deur Media24 se uitgewersgroepe uitgegee is. Vroeër het digbundels saam met kortverhaalbundels, dramas en romans om die WA Hofmeyr-prys meegeding. Die eerste ontvanger van die prys is Marlene van Niekerk se Kaar. Haar eeufees in 2015 word by die KKNK gevier met die produksie ’n Eeu van Eybers, waarvoor die sanger Lize Beekman die bindingsteks en musiekregie verskaf, met die werke uit haar oeuvre wat só gekies is om haar lewensverhaal te vertel. Benewens uitvoerings van Eybers se getoonsette gedigte, is daar ook opnames waar Eybers self van haar werk voorlees.

In haar aangenome vaderland, Nederland, geniet sy groot prominensie en vestig haar as een van die belangrikste digters aldaar. In 1975 word sy vereer met die Herman Gorter-prys van die stad Amsterdam vir Kruis of munt en in 1978 met die Constantijn Huygens-prys vir haar hele oeuvre. Sy is al bestempel as die “belangrikste lewende Nederlandse digteres” en ontvang in 1991 die belangrikste Nederlandse letterkundige toekenning, naamlik die P.C. Hooft-prys vir haar Versamelde gedigte. In 1995, ter viering van haar tagtigste verjaarsdag, word haar digkuns gevier met ’n simposium aan die Universiteit van Amsterdam, waartydens die bloemlesing Uit en tuis met ’n keuse uit haar gedigte deur Hans Ester en Ena Jansen, aan haar oorhandig word. Op haar negentigste verjaarsdag organiseer Zuid-Afrika Huis in Nederland in samewerking met Querido Uitgewery ’n spesiale byeenkoms, waartydens die sopraan Julia Bronkhorst van haar getoonsette gedigte sing en verskeie huldigingstoesprake (deur Hans Ester, Ena Jansen en Tomas Lieske) gehou word. Haar drie dogters is ook almal teenwoordig by hierdie geleentheid. Alfred Schaffer stel ’n keur van haar gedigte saam vir die Nederlandse mark, wat in 2013 onder die titel My radarhart laat niks ontglip gepubliseer word.

Toekennings

[wysig | wysig bron]
Jaar Toekenning Vir
1943 Hertzogprys vir Poësie Belydenis in die skemering

Die stil avontuur

1961 Nedbank-Akedemieprys vir Vertaalde Werk Die os en die esel by die krip van Supervielle
1971 Hertzogprys vir Poësie Onderdak
1972 Eredokterskap in Letterknde aan die Universiteit van die Witwatersrand
1973 CNA-prys Kruis of munt
1974 Herman Gorter-prys Kruis of munt
1978 CNA-prys

Constantjin Huygens-prys

Einder

haar hele oeuvre

1982 CNA-prys Bestand
1983 Louis Luyt-prys Bestand
1989 Ou Mutual-prys Noodluik
1991 P.C. Hooft-prys haar hele oeuvre
1994 Ou Mutual-prys Respyt
1997 Van Riebeeck-penning

Publikasies

[wysig | wysig bron]
Jaar Titel van publikasie
1936 Belydenis in die skemering
1939 Die stil avontuur
1945 Die vrou en ander verse
1946 Die ander dors
1948 The quiet adventure (saam met Olga Kirsch)
1950 Tussensang
1956 Die helder halfjaar
1957 Versamelde gedigte

Kwartet (saam met Henriette Grové, M.E.R. en Ina Rousseau)

1958 Neerslag
1962 Balans
1968 Onderdak
1973 Kruis of munt
1977 Einder
1978 Gedigte 1936–1958

Gedigte 1958–1973

Voetpad van verkenning

1982 Bestand
1985 Dryfsand

Gedichten

Gedigte, 1962–1982

1987 Rymdwang
1989 Noodluik
1990 Versamelde gedigte
1991 Teëspraak
1993 Respyt
1995 Uit en tuis (saamgestel deur Hans Ester en Ena Jansen)

'n Pastoriedogter

Nuweling

1996 Tydverdryf/Pastime
1997 Tweegelui

Verbruikersverse/Consumer's verse

1999 Winter-surplus
2005 Valreep/Stirrup-cup
2009 Klinkklaar
2013 My radarhart laat niks ontglip (saamgestel deur Alfred Schaffer)

Vertalings

[wysig | wysig bron]
Jaar Titel van publikasie
1959 Die os en die esel van die krip – Jules Supervielle

Bronne

[wysig | wysig bron]

Boeke

[wysig | wysig bron]
  • Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk Elsiesrivier 1964
  • Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
  • Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
  • APB-Komitee vir Skoolboeke. Die junior digbundel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde druk 1963
  • Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers). Voorspraak. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
  • Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
  • Buning, Tj. Uit ons digkuns. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
  • Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
  • Cloete, T.T. Faune. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Derde druk 1971
  • Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
  • Ester, Hans. Het helende woord. Dimensie Leiden 1987
  • Ester, Hans en Lindenberg, Ernst (reds.). Liber Amicorum. Human & Rousseau Tafelberg 1990
  • Eybers, Elisabeth. ’n Pastoriedogter in Herinnering se wei. Perskor-uitgewery Johannesburg Tweede uitgawe Eerste druk 1977
  • Grobler, P. du P. Verkenning. Human & Rousseau Kaapstad 1962
  • Grobler, P. du P. en Grové, A.P. Elisabeth Eybers. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
  • Grové, A.P. Die duister digter. Universiteitspers, Natal Pietermaritzburg en Durban 1949
  • Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
  • Jansen, Ena. Afstand en verbintenis: Elisabeth Eybers in Amsterdam. J.L. van Schaik Pretoria Eerste uitgawe 1996
  • Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
  • Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
  • Kannemeyer, J.C. Die gespitste binneblik. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste druk 1995
  • Kannemeyer, J.C. Ontsyferde stene. Inset-Uitgewers Stellenbosch Eerste uitgawe Eerste druk 1996
  • Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
  • Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
  • Krige, Uys (red.) Afrikaanse versameling. A.A.M. Stols Uitgevers-maatschappij Maastricht Eerste uitgawe 1937
  • Kritzinger, M.S.B. Ons jongste letterkunde. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1940
  • Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
  • Malherbe, F.E.J. Aspekte van Afrikaanse literatuur. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth Eerste uitgawe 1940
  • Nienaber, C.J.M. Oor literatuur 2. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
  • Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. Afrikaanse natuurpoësie. Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1952
  • Nienaber, P.J. (samesteller) Digters en digkuns. Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
  • Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
  • Nienaber, P.J. Die Hertzogprys Vyftig Jaar. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
  • Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
  • Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanseletterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
  • Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
  • Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. Uit ons letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Sewende druk 1968
  • Nienaber-Luitingh, M. Kwartet. Reuse-Blokboek 12 Academica Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1981
  • Nienaber-Luitingh, M. Die poësie van Elisabeth Eybers. Blokboek 4 Academica “Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1985
  • Nienaber-Luitingh, M. (samesteller) Ter wille van die edel spel. Human & Rousseau Pretoria en Kaapstad 1975
  • Opperman, D.J. Digters van Dertig. Nasou Beperk Kaapstad Eerste druk 1953
  • Opperman, D.J. Junior verseboek. Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
  • Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993
  • Pretorius, Réna. Ryk domeine. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Tweede uitgawe Derde druk 1990
  • Scholtz, Merwe. Die teken as teiken. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1978
  • Spies, Lina. Die enkel taak. Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1995
  • Spies, Lina. Ontmoetings. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1979
  • Spies, Lina. Elisabeth Eybers (1915-). in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
  • Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
  • Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006
  • Van den Heever, C.M. (samesteller) My Jeugland. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste druk 1953

Tydskrifte en koerante

[wysig | wysig bron]
  • Anoniem. Eybers word sewentig. Die Burger, 6 Maart 1985
  • Anoniem. Eybers se woordkuns musikaal gevier in Pta. Beeld, 25 September 2015
  • Bax-Botha, Marie. Vriendskap met Eybers oor jare heen geskets. Die Burger, 25 Mei 1994
  • Bax-Botha, Marie. ’Paar woorde’ by die Ou Mutual-prys vir Elisabeth Eybers se ‘Respyt’ – 17 Mei 1994. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 32 no. 3, Augustus 1994
  • Britz, E.C. Die juiste slotsom oor die Eybersgedig? Standpunte. Nuwe reeks 159, Junie 1982
  • Britz, E.C. Eybers voorste digteres – in Nederland! Die Burger, 1 Junie 1989
  • Britz, Etienne. Hy het Afrikaans in Duits laat leef. Insig, Mei 1994
  • Conradie, P.J.J. Kritiek op D.J. Hugo se ‘Slotsom oor ’n Eybersgedig’ (Standpunte 156). Standpunte. Nuwe reeks 162, Desember 1982
  • Cloete, T.T. Oor een en ander in E. Eybers se poësie. Standpunte. Nuwe reeks 57, Februarie 1965
  • Cloete, T.T. Die taalles van die gedig. Standpunte, Nuwe reeks 86, Desember 1969
  • Cronjé, Henno. Eybers kry die Prestigeprys. Rapport, 28 September 1997
  • De Bruin, Philip. Dig het lewenswyse geword, sê Eybers. Beeld, 21 Junie 1997
  • De Vries, Willem. Eybers was laaste van die grotes, sê André P. Beeld, 3 Desember 2007
  • Eie kantoor. Ná ‘Tydverdryf’ lê sy digpen neer. Die Burger, 27 Februarie 1996
  • Eie kantoor. Digteres se sig swak, voel ‘lusteloos’. Die Burger, 11 April 1996
  • Ester, Hans. De interne en de externe poëtica van Elisabeth Eybers. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 32 no. 3, Augustus 1994
  • Ester, Hans. Nieuwe woorden uit de oude bron…Insig, Februarie 1995
  • Ester, Hans. Eybers-briewe iets besonders. Plus, 10 Julie 2009
  • Greeff, Rachelle. Elisabeth Eybers 1915-2007. Rapport, 9 Desember 2007
  • Grobler, P. du P. Oor die verstegniek van Elisabeth Eybers. Standpunte, No. 19, Februarie 1951
  • Hugo, D.J. Slotsom oor ’n Eybersgedig. Standpunte. Nuwe reeks 156, Desember 1981
  • Hugo, Daniel.’n Eeu van Eybers. Rapport, 29 November 2015
  • Jansen, Ena. Eybers, Stockenström vind byval oorsee. Die Burger, 16 November 1977
  • Jansen, Ena. Stockenström en Eybers (II). Die Burger, 17 November 1977
  • Jansen, Ena. Lof vir Eybers in Nederland. Beeld, 13 November 1978
  • Jansen, Ena. Só dig Eybers ook vir Hollandse oor. Rapport, 23 Junie 1991
  • Jansen, Ena. Eybers die lig bevreemde vreemdeling – ’n digter in ballingskap. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 1, Februarie 1992
  • Jansen, Ena. Hoe sal ons eendag doodgaan? By, 8 Desember 2007
  • Kannemeyer, J.C. Eybers op tagtig bemind op twee vastelande. Die Burger, 25 Februarie 1996
  • Keyser, Gawie. Eybers se poësie vir Nederlanders uniek. Die Burger, 23 Februarie 1991
  • Keyser, Gawie. Nederlandse hulde aan Eybers. Beeld, 9 Maart 1995
  • Lake, Arthur. Digteres kwaai oor dié ‘afgod’. Rapport, 16 April 1989
  • Lindenberg, Ernst. Emigrant in haar vaderland. Beeld, 26 Februarie 1975
  • Malan, Lucas. Digteres Eybers vandag 80, en word wyd vereer. Rapport, 26 Februarie 1995
  • Middag, Guus. Dichteres Elisabeth Eybers (92) overleden. NRC Handelsblad, 3 Desember 2007
  • Nienaber-Luitingh, M. ’n Gedig oor die kunstenaarskap? Standpunte, Nuwe reeks 71, Junie 1967
  • Nienaber-Luitingh, M. Die digteres Elisabeth Eybers. Lantern Jaargang XIX no. 3, Maart 1970
  • Nienaber-Luitingh, M. ’n Vreugdevolle herdenking. Standpunte. Nuwe reeks 175, Februarie 1985
  • Nienaber-Luitingh, M. Eybers staan nog volop in die lewe. Rapport, 10 Maart 1985
  • Pretorius, Réna. Die mens-kunstenaar verhouding in Elisabeth Eybers se poësie, Standpunte. Nuwe reeks 51, Februarie 1964
  • Pretorius, Réna. Twee verse van Elisabeth Eybers. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 19 no. 1, Februarie 1981
  • Prins, M.J. Aantekeninge oor die rym in ‘Onderdak’. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 19 no. 3, Augustus 1981
  • Slabber, Coenie. Eybers-vriend kom haal haar prys. Rapport, 22 Mei 1994
  • Spies, Lina. Huldeblyk in die jaar van die vrou en van Afrikaans aan ons twee eerste digteresse. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975
  • Spies, Lina. In die aanskyn van die son en die lig van die maan. Insig, April 1989
  • Spies, Lina. In die veld en agter die raam: Elisabeth Eybers se natuurbelewenis in haar Suid-Afrikaanse en Nederlandse periodes. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 35 no. 4 en Jaargang 36 no. 1, November 1997/Februarie 1998
  • Spies, Lina. Die poësie van Elisabeth Eybers: ’n Digterskap van sewentig jaar. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 43 no. 2, Lente 2006
  • Spies, Lina. Aristokraat van die gees. Beeld, 3 Maart 2007
  • Steenkam, Lizel. ’Praat jou taal, kjend,’ hoor Eybers op dinee. Beeld, 16 Julie 2004
  • Swanepoel, Thalyta. Op 88 vang Eybers ontglippende woorde steeds vas. Beeld, 10 Mei 2003
  • Van Heerden, Ernst. Kilroy was hier. Insig, Oktober 1988
  • Van Heerden, Ernst. Elisabeth Eybers 75. Rapport, 25 Februarie 1990
  • Van Vuuren, Helize. Die spanning mens-natuur in ‘Nagwandeling’ van Elisabeth Eybers. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975
  • Van Zyl, Ia. Slotsom oor ’n Eybersgedig? Standpunte. Nuwe reeks 168, Desember 1983
  • Van Zyl, Ia. Slot(?)opmerkings oor Eybers se raaf. Standpunte. Nuwe reeks 176, April 1985
  • Viljoen, Hein. Gespreksvoorwaardes vir die poësie. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 17 no. 1, Februarie 1979

Internet

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ https://weet.co.za/kabv/afrikaans/elisabeth-eybers/
  2. ↑ 2,0 2,1 http://www.litnet.co.za/elisabeth-eybers-1915-20071/
  3. ↑ http://www.esaach.org.za/index.php?title=Eybers,_Elisabeth_(Fran%C3%83%C2%A7oise)
  4. ↑ Mulder, H.A. Standpunte. Reeks 1, no.2 1945
  5. ↑ Grové, A.P. Standpunte. Jaargang 4, no.2, 1949
  6. ↑ Van der Walt, P.D. Die Transvaler. 25 Junie 1977
  7. ↑ Brink, André P. Rapport. 19 Junie 1977
  8. ↑ Antonissen, Rob. Standpunte, No. 20, Julie 1951
  9. ↑ Antonissen, Rob. Standpunte. Nuwe reeks 13, Augustus-September 1956
  10. ↑ Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
  11. ↑ Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
  12. ↑ Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
  13. ↑ Cloete, T.T. Standpunte. Nuwe reeks 83, Junie 1969
  14. ↑ Brink, André P. Voorlopige Rapport. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1976
  15. ↑ Bouwer, Stephan. Rapport. 18 November 1973
  16. ↑ Cloete, T.T. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 18 no. 2, Junie 1978
  17. ↑ Brink, André P. Tweede Voorlopige Rapport. Human & Rousseau Kaapstad Pretoria Johannesburg Eerste uitgawe 1980
  18. ↑ Lindenberg, E. Standpunte. Nuwe reeks 132, Desember 1977
  19. ↑ Kannemeyer, J.C. Oggendblad, 30 Junie 1977
  20. ↑ Brink, André P. Rapport. 28 Augustus 1977
  21. ↑ Grobler, Hilda. Hoofstad. 17 November 1977
  22. ↑ H.W. Die Vaderland, 30 November 1977
  23. ↑ Johl, Johann. Die Volksblad, 26 Oktober 1977
  24. ↑ Brink, André P. Standpunte. Nuwe reeks 161, Oktober 1982
  25. ↑ Nienaber-Luitingh, M. Die Burger, 30 September 1982
  26. ↑ Huisamen, Tim. Rapport, 30 Januarie 1983
  27. ↑ Cloete, T.T. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 21 no. 2, Mei 1983
  28. ↑ Cloete, T.T. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 23 no. 4, Desember 1983
  29. ↑ Brink, André P. Rapport, 8 Desember 1985
  30. ↑ Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 26 no. 3, September 1986
  31. ↑ Spies, Lina. Die Burger, 22 Oktober 1987
  32. ↑ Hugo, Daniel. Insig, Oktober 1987
  33. ↑ Brink, André P. Rapport, 25 Oktober 1987
  34. ↑ Van Heerden, Ernst. Rapport, 22 Oktober 1989
  35. ↑ Kannemeyer, J.C. Op weg na 2000. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
  36. ↑ Hambidge, Joan. Insig, Februarie 1990
  37. ↑ Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 30 no. 3, September 1990
  38. ↑ Olivier, Gerrit. Insig, Februarie 1992
  39. ↑ Pretorius, Réna. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 32 no. 1, Februarie 1994
  40. ↑ Kannemeyer, J.C. Op weg na 2000. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
  41. ↑ Jansen, Ena. Rapport, 28 Februarie 1993
  42. ↑ Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 33 no. 3, September 1993
  43. ↑ Grové, A.P. Insig, Maart 1993
  44. ↑ Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 35 no. 3, September 1995
  45. ↑ Spies, Lina. Insig, Desember 1994/Januarie 1995
  46. ↑ Kannemeyer, J.C. Op weg na 2000. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
  47. ↑ Kannemeyer, J.C. Rapport, 6 November 1994
  48. ↑ Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no. 2, Mei 1995
  49. ↑ Hugo, Daniel. Die Burger. 2 November 1994
  50. ↑ Kannemeyer, J.C. Op weg na 2000. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
  51. ↑ Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no. 4, November 1996
  52. ↑ Cloete, T.T. Beeld, 20 Mei 1996
  53. ↑ Brink, André P. Insig, Junie 1996
  54. ↑ Kannemeyer, J.C. Op weg na 2000. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
  55. ↑ Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35 no. 4 en Jaargang 36 no. 1, November 1997/Februarie 1998
  56. ↑ Grové, A.P. Beeld, 22 September 1997
  57. ↑ Grové, A.P. Beeld, 14 Junie 1999
  58. ↑ Malan, Lucas. Rapport, 1 Augustus 1999
  59. ↑ Cloete, T.T. Beeld, 11 April 2005
  60. ↑ Beukes, Marthinus. Beeld, 23 Maart 2009
  61. ↑ Anoniem. Rapport, 15 Februarie 2009
  62. ↑ Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no. 4, November 1995
  63. ↑ Grové, A.P. Insig, April 1995
  64. ↑ De Wet, K. (samest.) Vers & vrou. Kaapstad: Human & Rousseau. 2020
  65. ↑ Grové, A.P. Beeld, 1 Julie 1996
  66. ↑ Malan, Lucas. Rapport, 12 Mei 1996
  67. ↑ Viljoen, Hein. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35 no. 4 en Jaargang 36 no. 1, November 1997/Februarie 1998
  68. ↑ Venter, L.S. Standpunte. Nuwe reeks 153, Junie 1981
  69. ↑ Nienaber-Luitingh, M. Beeld, 12 Maart 1979
  70. ↑ Johl, Ronél. Die Transvaler, 2 Junie 1979
  71. ↑ Brink, André P. Rapport, 20 Mei 1979
  72. ↑ Botha, Johann. Tydskrif vir Letterkunde, Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980