Tiếng Catalunya

tiếng Catalunya, València
Català, Valencià
Sử dụng tại	Tây Ban Nha Catalunya  Valencia  Quần đảo Baleares  Aragón (La Franja)  Murcia (Carche) Pháp Bắc Catalunya ở tỉnh Pyrénées-Orientales Ý Thành phố Alghero Andorra
Tổng số người nói	9,2 triệu người
Hạng	93
Phân loại	Ấn-Âu Nhóm ngôn ngữ gốc Ý Nhóm ngôn ngữ Rôman Nhóm ngôn ngữ Ý-Tây Nhóm ngôn ngữ Gaul-Iberia Đông-Iberia/Gaul-Rôman Occitan-Rôman tiếng Catalunya, València
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Ở Tây Ban Nha: Catalunya, cộng đồng Valencia, quần đảo Baleares. Ở Andorra.
Quy định bởi	Institut d'Estudis Catalans Acadèmia Valenciana de la Llengua
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	ca
ISO 639-2	cat
ISO 639-3	cả hai: cat – Catalunya cat – València

Tiếng Catalunya (català, phát âm: [kətəˈla ] hay [kataˈla]) là một ngôn ngữ Rôman, ngôn ngữ dân tộc và là ngôn ngữ chính thức của Andorra, và là một ngôn ngữ đồng chính thức ở những cộng đồng tự trị Tây Ban Nha là Catalunya, quần đảo Baleares và cộng đồng Valencia (nơi người ta gọi nó là Valencià ("tiếng València")), cũng như ở thành phố Alghero trên đảo thuộc Ý là Sardegna. Ngôn ngữ này cũng được nói ở cộng đồng tự trị Aragón (ở La Franja) và Murcia (ở Carche) thuộc Tây Ban Nha, và về mặt chính thức cũng được công nhận ở một mức độ nào đó ở vùng lịch sử Roussillon phía nam nước Pháp, gần như tương đương với tỉnh Pyrénées-Orientales (Bắc Catalunya).

Tiếng Catalunya phát triển từ tiếng Latinh bình dân ở cả hai phía ở khu vực phía đông dãy núi Pyrénées (các hạt Rosselló, Empúries, Besalú, Cerdanya, Urgell, Pallars và Ribagorça). Ngôn ngữ này có các đặc điểm chung với các ngôn ngữ Gallo-Romance, Ibero-Romance, và các loại ngôn ngữ nói Gallo-Ý ở miền Bắc Italia.

Do một hệ quả của các cuộc chinh phục của người Aragón và Catalunya vào Al-Andalus (bán đảo Iberia thuộc Hồi giáo ngày xưa) ở phía nam và phía tây, ngôn ngữ này lan rộng đến phần lớn khu vực ngày nay là Catalunya, quần đảo Baleares và phần lớn cộng đồng Valencia.

Trong suốt thế kỷ 15, trong thời kỳ vàng son Valencia, tiếng Catalunya đã đạt đến đỉnh cao văn hóa của nó, một đỉnh cao mà sau này chỉ đến thời La Renaixença ("Phục Hưng"), bốn thế kỷ sau mới lại có được.

Lịch sử

Bài Homilies d'Organyà là một trong những tài liệu văn chương xưa nhất bằng tiếng Catalunya.

Bài khảo chứng đầu tiên bằng tiếng Catalunya viết có từ thế kỷ 9, dù bài đầu tiên được coi là tài liệu văn chương bằng tiếng Catalunya là Homilies d'Organyà từ thế kỷ 13.^[1] Tiếng Catalunya được mở rộng và văn học phát triển với tác giả như Ramon Llull (thế kỷ 13-14), Ausiàs March và Joanot Martorell (thế kỷ 15) đến thế kỷ 16 và 17, lúc sự suy giảm bắt đầu vì sự mở rộng của tiếng Tây Ban Nha.

Sử dụng tiếng Catalunya trong lĩnh vực chính thức bị cấm tại vùng València năm 1707, tại Mallorca và Ibiza năm 1715, còn tại công quốc Catalunya kể từ Sắc lệnh Nueva Planta (năm 1716).^{[gc 1]} Ở miền Bắc của Catalunya một quyết định tương tự đã tồn tại từ năm 1700 rồi. Đảo Menorca thì thuộc Anh kể từ năm 1713. Luật cấm này sẽ ở lại luôn, ngoại trừ khoảng thời gian ngắn lúc Đệ nhất và Đệ nhị Cộng hoà Tây Ban Nha, đến lúc lặp cộng đồng tự trị giữa năm 1978 và 1983.

Kể từ phần giữa thế kỷ 13 đến cuối thế kỷ 14, có người nói tiếng Catalunya tại vương quốc Murcia, vì có quân đội thuộc Vương quốc Aragón và dân cư Catalunya tại đó. Thứ tiếng này cũng là thứ tiếng thường ở thành phố Cagliari trên đảo Sardegna đến thế kỷ 18. Vào thế kỷ 19 có một vài chỗ có dân cư nói tiếng Catalunya tại Saint Augustine, Hoa Kỳ, và tại Algérie, mà ở đó người ta nói thổ ngữ tên là patuet.

Thế kỷ 19 là thời kỳ phục hưng ("Renaixença") của tiếng Catalunya như thứ tiếng của văn hoá, và kể từ lúc ấy có nhiều sự nỗ lực tiêu chuẩn hoá thứ tiếng, với một vài cột mốc như tác phẩm của Pompeu Fabra và viện Institut d'Estudis Catalans ("Viện Nghiên cứu về Catalunya"). Trong thế kỷ 19 nhiều người coi tiếng Catalunya là thổ ngữ thuộc tiếng Occitan mà thời kỳ Reconquista trải ra hướng nam^[3] hay lúc người Hồi giáo từ Septimania rút lại.^[4] Friedrich Christian Diez là một trong nhà ngữ văn học đầu tiên coi tiếng Catalunya và tiếng Provence là hai ngôn ngữ khác biệt với nhau.^[5]

Phân loại và liên hệ với ngôn ngữ nhóm Rôman khác

Đồ thị của các ngôn ngữ nhóm Rôman tựa vào tiêu chí cấu trúc và so sánh (không vào tiêu chí xã hội chức năng).

Theo Pierre Bec, phải phân loại tiếng Catalunya như vậy:

• Rôman
  • Ý-Tây
    • Rôman phía Tây
      • Gallia-Iberia
        • Gallia Rôman (cũng có thể phân loại trong nhóm Iberia-Rôman)
          • Occitan-Rôman (cũng có thể phân loại trong nhóm Iberia phía đông)
            • tiếng Catalunya

Liên hệ với ngôn ngữ nhóm Rôman khác

Tiếng Catalunya có nhiều đặc điểm chung với ngôn ngữ nhóm Rôman lân cận (Ý, Sardegna, Occitan và Tây Ban Nha).^[6] Tuy nhiên, dù đa phần của người nói thứ tiếng này có ở bán đảo Iberia, nhưng tiếng Catalunya có một vài sự khác biệt rõ rệt với nhóm ngôn ngữ Iberia-Rôman (tiếng Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha) về mặt phát âm, ngữ pháp và từ vựng. Ngôn ngữ gần nhất là tiếng Occitan^[7][8][9] và nhóm Gallia-Rôman (tiếng Pháp, Arpitan và Gallia-Ý).^{[10][11][12][13][7][8][9]}

Theo Ethnologue, sự giống nhau về từ vựng giữa tiếng Catalunya và ngôn ngữ thuộc nhóm Rôman là: 87% với tiếng Ý, 85% với tiếng Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha, 76% với tiếng Ladin, 75% với tiếng Sardegna và 73% với tiếng România.^[14]

So sánh từ vựng bao gồm 24 từ trong ngôn ngữ Rôman phía Tây:
17 đồng nguyên tự với nhóm Gallia-Rôman, 5 đồng ngữ với nhóm Iberia-Rôman, 3 đồng ngữ với tiếng Occitan, và 1 từ độc đáo.^[11][12]

Từ Catalunya Occitan Ý Pháp Tây Ban Nha Bồ Đào Nha România anh/em họ cosí cosin cugino cousin primo primo văr anh/em trai germà fraire fratello frère hermano irmão frate cháu trai nebot nebot nipote neveu sobrino sobrinho nepot mùa hè estiu estat estate été verano verão vară buổi tối vespre ser, vèspre sera soir tarde tarde seară buổi sáng matí matin mattino matin mañana manhã dimineaţă chảo rán paella padena padella poêle sartén frigideira tigaie giường llit lièch, lèit letto lit cama cama pat con chim ocell aucèl uccello oiseau ave, pájaro ave, pássaro pasăre con chó gos gos, canh cane chien perro cão câine quả mận pruna pruna prugna prune ciruela ameixa prună bơ mantega bodre burro beurre mantequilla manteiga unt

Từ Catalunya Occitan Ý Pháp Tây Ban Nha Bồ Đào Nha România mảnh tros tròç, petaç pezzo pièce pedazo[gc 2] pedaço bucată màu xám gris gris grigio gris gris/pardo[gc 3] cinza gri nóng calent caud caldo chaud caliente quente cald nhiều quá massa tròp troppo trop demasiado demais prea muốn voler vòler volere vouloir querer querer a voi lấy, nắm prendre prene, prendre prendere prendre tomar tomar a prinde cầu nguyện pregar pregar pregare prier rezar rezar a se ruga hỏi demanar /preguntar demandar domandare demander pedir, preguntar pedir, perguntar a cere tìm kiếm cercar / buscar cercar cercare chercher buscar buscar a cerceta, a căuta đến arribar arribar arrivare arriver llegar chegar a ajunge nói parlar parlar parlare parler hablar falar a vorbi ăn menjar manjar mangiare manger comer comer a mânca

Đồng nguyên tự giữa tiếng Catalunya và Tây Ban Nha mà có nghĩa khác biệt với nhau^[13]

Latinh	Catalunya		Tây Ban Nha
accostare	acostar	"mang gần hơn"	acostar	"đặt vào giường"
levare	llevar	"bỏ ra; thức"	llevar	"mang"
trahere	traure	"bỏ ra"	traer	"mang đến"
circare	cercar	"tìm kiếm"	cercar	"rào quanh"
collocare	colgar	"chôn cất"	colgar	"treo"
mulier	muller	"vợ"	mujer	"phụ nữ"

Phần lớn của lịch sử, và nhất là thời kỳ độc tài Franco (1939–1975), tiếng Catalunya hay bị coi là thổ ngữ thuộc tiếng Tây Ban Nha.^[8][9] Quan điểm này tựa và suy nghĩ chính trị và tư tưởng nhưng không có giá trị nào về ngôn ngữ học. Hai thứ tiếng này có sự khác biệt quan trọng về đặc điểm âm vị, từ vựng và ngữ pháp, để tiếng Catalunya gần tiếng Occitan (và Pháp) hơn về một số khía cạnh.^[8][9]

Có sự chứng minh rằng, ít nhất từ thế kỷ 2, từ vựng và âm vị học của tỉnh La Mã Tarraconensis khác biệt với vùng khác của xứ Hispania thuộc La Mã.^[7] Sự khác biệt nảy sinh và tiếng Tây Ban Nha, Asturias và tiếng Gallia-Bồ Đào Nha cùng có một vài từ cổ ngoại vi (như "đun sôi": Tây Ban Nha hervir, Asturias/Bồ Đao Nha ferver đối lập với Catalunya bullir, Occitan bolir) và từ địa phương cách tân ("bò thiến": TBN novillo, Ast nuviellu đối lập Cat torell, Oc taurèl).^[17][7]

Ảnh hưởng của ngôn ngữ German cũng khác biệt nếu so sánh tiếng Catalunya và tiếng Tây Ban Nha. Ví dụ, từ tiếng Catalunya fang "bùn" và rostir "nướng" có gốc German, còn tiếng Tây Ban Nha lodo và asar có gốc Latinh. Tiếng Catalunya filosa "guồng quay tơ" và pols "thái dương" có gốc Latinh, còn tiếng Tây Ban Nha rueca và sien có gốc German.^[7]

Từ mượn từ tiếng Ả Rập cũng vậy. Từ tiếng Catalunya alfàbia "vại bằng đất nung" và rajola "ngói" có gốc Ả Rập, đối lập với tiếng Tây Ban Nha tinaja và teja có gốc Latinh. Tiếng Catalunya oli "dầu" và oliva "ô liu" có gốc Latinh, khác với tiếng Tây Ban Nha aceite và aceituna.^[7] Tiếng Tây Ban Nha có nhiều từ mượn từ tiếng Ả Rập hơn nhiều.^[7]

Vì vị trí giữa hai khối ngôn ngữ (Iberia-Rôman và Gallia-Rôman) nên tiếng Catalunya có nhiều từ độc đáo, như enyorar "nhớ", apaivagar "làm yên" và rebutjar "đoạn tuyệt".^[7]

Phân phối địa lý

Vùng nói tiếng Catalunya

Vùng nói tiếng Catalunya^[6]

Quốc gia	Khu vực	Tên tiếng Catalunya	Ghi chú	Bắc Catalunya Catalunya Alghero La Franja Cộng đồng València Carche Sardegna (Ý) Aragón (TBN) Murcia (TBN) Pháp Andorra Quần đảo Baleares Vùng nói tiếng Catalunya có màu xám đậm
Andorra	Andorra	Andorra	Quốc gia có chủ quyền mà có tiếng Catalunya là ngôn ngữ chính thức duy nhất. Người Andorra nói ngôn ngữ địa phương loại Tây của thứ tiếng. Tiếng Catalunya là thứ tiếng bình thường của 43,8% dân số.
Pháp	Bắc Catalunya	Catalunya Nord	Đại khái là tỉnh Pyrénées-Orientales.[6] Tiếng Catalunya không phải là ngôn ngữ chính thức ở đây và thứ tiếng bị giảm thiểu nhiều vì ảnh hưởng của tiếng Pháp. Khoảng chừng 3,5% dân số nói tiếng Catalunya là thứ tiếng bình thường.
Tây Ban Nha	Catalunya	Catalunya	Tiếng Catalunya là ngôn ngữ chính thức ở đó, cùng với tiếng Tây Ban Nha và tiếng Occitan (loại thung lũng Aran). Có nhiều ngôn ngữ địa phương ở đó. 47% dân số dùng tiếng Catalunya như thứ tiếng giao tiếp hàng ngày.
	Cộng đồng Valencia	Comunitat Valenciana	Ngoại trừ một vài vùng ở miền Tây và Nam mà người ta nói tiếng Aragón hay Tây Bân Nha ít nhất kể từ thế kỷ 18.[6] 25% dân số nói tiếng Catalunya loại Tây, mà ở đó bình thường được gọi là "tiếng València" (Valencià).
	La Franja	La Franja	Một phần của Cộng đồng tự trị Aragón phía đông giáp Catalunya. Vùng này bao gồm những hạt (comarca) Ribagorza, Llitera, Baix Cinca và Matarranya. Khoảng chừng 30.000 người nói tiếng Catalunya một cách bình thường — là 70% dân số của vùng này. Tiếng Catalunya không có địa vị chính thức ở Aragón, nhưng kể từ năm 1990 thứ tiếng này được chính quyền cộng đồng công nhận.
	Quần đảo Baleares	Illes Balears	Bao gồm các đảo Mallorca, Menorca, Ibiza và Formentera.
	Carche	El Carxe	Vùng nhỏ trong Vùng Murcia, mà người nói tiếng Catalunya đến định cư vào thế kỷ 19.[6]
Ý	Alghero	L'Alguer	Một thành phố thuộc tỉnh Sassari trên đảo Sardegna mà ở đó người ta nói ngôn ngữ địa phương là tiếng Alghero (Alguerés).

Các khu vực này đôi khi được gọi là Països Catalans ("các nước của tiếng Catalunya").

Tổng số người nói

Số người biết nói tiếng Catalunya tuỳ vào tài liệu. Một sự khảo sát năm 2004 ước tính tổng số là 9–9,5 triệu người.^[18] Số này là tổng số người biết nói; số người nói tiếng Catalunya như ngôn ngữ mẹ đẻ ở vùng Catalunya chỉ là 35,6% tổng dân số.^[19] Theo Ethnologue ấn bản thứ 17 thì (vào năm 2010) có 7,2 triệu người nói tiếng Catalunya như ngôn ngữ mẹ đẻ và (vào năm 1994) 5 triệu người nói như ngôn ngữ thứ hai.^[14]

Một đặc điểm xã hội của tiếng Catalunya là nơi nào người ta nói tiếng Catalunya cũng có thứ tiếng thứ hai được sử dụng: tiếng Pháp ở Bắc Catalunya ở Pháp, tiếng Ý ở Alghero ở Ý, tiếng Pháp và tiếng Tây Ban Nha ở Andorra, tiếng Tây Ban Nha ở vùng nói tiếng Catalunya khác.

Khu vực	Quốc gia	Hiểu 1[20]	Biết nói 2[20]
Catalonia	Tây Ban Nha	6,502,880	5,698,400
Cộng đồng Valencia	Tây Ban Nha	3,448,780	2,407,951
Quần đảo Baleares	Tây Ban Nha	852,780	706,065
Roussillon	Pháp	203,121	125,621
Andorra	Andorra	75,407	61,975
La Franja (Aragón)	Tây Ban Nha	47,250	45,000
Alghero (Sardegna)	Ý	20,000	17,625
Carche (Murcia)	Tây Ban Nha	Không có dữ liệu	Không có dữ liệu
Tổng cộng các vùng nói tiếng Catalunya		11,150,218	9,062,637
Phần còn lại thế giới		Không có dữ liệu	350,000
Tổng cộng		11,150,218	9,412,637

1.^ Số người hiểu tiếng Catalunya gồm có những người mà biết nói.

2.^ Số này là số người bày tỏ mình biết nói, không chỉ là người bản xứ.

Ngôn ngữ địa phương

Các ngôn ngữ địa phương của tiếng Catalunya.

Các ngôn ngữ địa phương của tiếng Catalunya khá thống nhất — nhất là nếu so sánh với ngôn ngữ Rôman khác^[13] — cả về từ vựng, ngữ nghĩa học, cú pháp, hình thái học và âm vị học.^[21] Trình độ người địa phương khác biệt với nhau sẽ hiểu nhau rất là cao,^[6][22][23] được ước tính là giữa 90% và 95%.^[24] Ngoại lệ duy nhất là thổ ngữ đặc tính cô lập là tiếng Alghero.^[13]

Tiếng Catalunya bao gồm hai khối địa phương chính: tiếng Catalunya phía đông và tiếng Catalunya phía tây.^[23][21] Sự khác biệt chính là cách phát âm của âm a và e nếu không mang trọng âm: cả hai được pháp âm /ə/ trong thổ ngữ miền đông, nhưng vẫn là /a/ và /e/ trong thổ ngữ miền tây.^[13][23] Cũng có thêm một vài sự khác biệt về cách phát âm, hình thái động từ và từ vựng.^[6]

Khối tiếng Catalunya phía tây bao gồm hai ngôn ngữ địa phương là tiếng Catalunya tây bắc và tiếng València. Khối phía đông bao gồm bốn ngôn ngữ địa phương: tiếng Catalunya miền trung, tiếng Baleares, tiếng Catalunya phía bắc (tiếng Roussillon) và tiếng Alghero.^[23] Các ngôn ngữ địa phương có thể được chia thành ngôn ngữ địa phương con.

Sự phân loại ngôn ngữ địa phương chính của tiếng Catalunya^[23][25]

Khối	TÂY		ĐÔNG
Ngôn ngữ địa phương	Tây bắc	València	Trung	Baleares	Bắc/Roussillon	Alghero
Vừng	Nước Tây Ban Nha				Nước Pháp	Nước Ý
	Tỉnh Lleida, phần đông của tỉnh Tarragona, La Franja	Cộng đồng Valencia	Tỉnh Barcelona, phần tây của tỉnh Tarragona, đa phàn tỉnh Girona	Quần đảo Baleares	Roussillon/Bắc Catalunya	Thành phố Alghero trên đảo Sardegna

Phát âm

Tiếng Catalunya thừa kế hệ thống tiêu biểu của tiếng Latinh bình dân, bao gồm bảy âm vị nguyên âm có trọng âm: /a ɛ e i ɔ o u/. Tiếng Baleares cũng có âm /ə/ có thể mang trọng âm.^[26] Các ngôn ngữ địa phương không đồng nhất về quý trình rút gọn nguyên âm,^[27] và sự phân phối của cặp đôi /ɛ e/.^[28]

Trong tiếng Catalunya phía đông (ngoại trừ Mallorca), nguyên âm không mang trọng âm bị rút gọn làm ba cái: [ə i u].^[29] Tiếng Mallorca rút gọn nguyên âm làm bốn cái: [ə i o u].^[30] Tiếng Catalunya phía tây thì có năm nguyên âm không trọng âm: [a e i o u].^[31][32] Tiếng Ý và Bồ Đào Nha cũng có cách rút gọn nguyên âm tương tự, thừa kế từ tiếng Rôman nguyên thủy.^[31]

Tiếng Catalunya miền trung, tây và Baleares cũng phân phố hai âm /e/ và /ɛ/ mang trọng âm một cách khác biệt với nhau. Nói chung, từ nào có /ɛ/ ở miền trung sẽ có /ə/ trong tiếng Baleares và /e/ trong tiếng Catalunya phía tây.^[28]

Phân phối của âm /e ə ɛ/[28] Từ Tây Mallorca Đông ngoại trừ Mallorca set ("sự khát") /'set/ /'sət/ /'sɛt/ ven ("(anh/chị ấy) bán") /'ven/ /'vən/ /'bɛn/

Sự khác biệt phát âm nguyên âm không trọng âm[23][33] Từ Tây Đông Tây bắc València Mallorca Trung Bắc mare ("mẹ") mar[e] mar[ə] cançó ("bài hát") c[a]nçó c[ə]nçó posar ("đặt") p[o]sar p[u]sar ferro ("sắt") ferr[o] ferr[u]

Hình thái

Trong động từ, hậu từ của ngôi thứ nhất thì hiện tại trình bày có thể là -o, -i hay không gì, tuỳ vào địa phương và lớp chia động từ.

Cách chia theo ngôi thứ nhất thì hiện tại trình bày trong ngôn ngữ địa phương khác biệt với nhau

Lớp chia	Đông			Tây		Nghĩa
	Trung	Bắc	Baleares	València	Tây bắc
Nhất	parlo	parli	parl	parle hay parlo	parlo	"(tôi) nói"
Hai	temo	temi	tem	tem	temo	"(tôi) sợ"
Ba	sento	senti	sent	sent	sento	"(tôi) cảm thấy"/"(tôi) nghe"

Từ vựng

Dù khá thống nhất về từ vựng, nhưng hai khối đông và tây vẫn có một vài sự khác biệt. Bình thường tiếng Catalunya miền trung là thổ ngữ có từ vựng cách tân.^[7]

Từ khác biệt nếu so sánh tiếng Catalunya tây và đông

Từ	"gương"	"chàng trai"	"chổi"	"rốn"	"đi ra"
Đông	mirall	noi	escombra	melic	sortir
Tây	espill	xiquet	granera	llombrígol	eixir

Chuẩn

Toà Casa de Convalescència, tổng bộ của viện Institut d'Estudis Catalans.

Ngôn ngữ viết

Catalunya (IEC)	València (AVL)	nghĩa
anglès	anglés	thuộc Anh
conèixer	conéixer	biết
treure	traure	rút
néixer	nàixer	sinh ra
càntir	cànter	bình lạnh
rodó	redó	tròn
meva	meua	của tôi
ametlla	ametla	quả hạnh
estrella	estrela	ngôi sao
cop	colp	cú đánh
llagosta	llangosta	tôm hùm
homes	hòmens	những đàn ông
servei	servici	phục vụ

Tiếng Catalunya chuẩn dựa vào tiếng Catalunya miền đông,^[23][34] là loại tiếng Catalunya phổ biết nhất. Tuy nhiên, các ngôn ngữ chuẩn của València và quần đảo Baleares chấp nhận dạng từ khác mà ở miền đông của Catalunya người ta không dùng.^[34]

Sự khác biệt đáng kể nhất giữa các ngôn ngữ chuẩn là dấu trên một và chữ cái ⟨e⟩ mang trọng âm, như francès, anglès (Catalunya) – francés, anglés (València) (nghĩa là "thuộc Pháp, thuộc Anh"). Tuy nhiên, ngôn ngữ chuẩn của València của viện AVL giữ dấu huyền ⟨è⟩ với phát âm /e/ trong một vài từ như què ("cái gì") hay València. Sự khác biệt khác là sử dụng ⟨tl⟩ (tại València) tại vì ⟨tll⟩ trong một vài từ như ametla/ametlla ("quả hạnh"), espatla/espatlla ("lưng"), sử dụng từ chỉ định lướt (este "này", eixe "ấy") thay vì từ chỉ định gia cường (aquest, aqueix) và sử dụng dạng động từ phổ biến ở València và miền tây Catalunya như sử dụng hậu tố -e thay vì -o trong ngôi thứ nhất hiện tại trình bày của động từ lớp -ar: jo compre thay vì jo compro ("tôi mua").

Trong quần đảo Baleares, ngôn ngữ chuẩn của Catalunya được chấp nhận, nhưng do bộ phân Ngữ văn của Đại học Quần đảo Baleares sửa đổi cho hợp với ngôn ngữ địa phương Baleares. Ví dụ, viện IEC của Catalunya báo rằng có thể viết cantem ("(chúng tôi/ta) hát") thành cantam, còn trong quần đảo Baleares luôn phải viết cantam. Một đặc điểm khác của ngôn ngữ chuẩn Baleares là hậu tố không trong ngôi thứ nhất hiện tại trình bày: jo compr ("tôi mua"), jo tem ("toi sợ"), jo dorm ("tôi ngủ").

Đối với Alghero thì viện sửa ngôn ngữ chuẩn cho hợp với tiếng Alghero hơn. Trong chuẩn này có mạo từ hạn định lo thay vì el, đại từ và từ chỉ định sở hữu đặc biệt như lo tou/ta tua ("cái của bạn"), luôn sử dụng -v- /v/ trong thì quá khứ chưa hoàn thành (cantava, creixiva, llegiva, "đã hát, lớn lên, đọc"), sử dụng nhiều từ cổ xưa (manco thày vì menys "ít hơn", calqui u thay vì algú "ai đó") và đại từ yếu khác biệt.

Địa vị của tiếng València

Ngôn ngữ địa phương con của tiếng València

Các nhà ngôn ngữ học, bao gồm nhà ngôn ngữ học València, coi tiếng Catalunya và València là một thứ tiếng, và người nói tiếng Catalunya miền trung và tiếng València sẽ hiểu 90% đến 95% của ngôn ngữ địa phương của nhau.^[24] Viện Acadèmia Valenciana de la Llengua (AVL) tuyên bố rằng tiếng València và Catalunya là một.^[35]

Tuy nhiên, cuộc thăm dò được tổ chức giữa năm 2001 và 2004 chỉ ra rằng đa phần của người València coi tiếng València khác biệt với tiếng Catalunya.^[36] Sự không đồng nhất này gây nhiều tranh luận. Ví dụ, lúc hiến pháp của Liên minh châu Âu được phác thảo, chính phủ Tây Ban Nho cho Liên minh châu Âu ban dịch của bài sang tiếng Basque, Galicia, Catalunya và València, nhưng bài bằng tiếng Catalunya và València giống hệt nhau.

Âm vị

Hệ thống âm vị của tiếng Catalunya tuỳ vào địa phương. Một vài đặc điểm là:^[37]

• Một sự đối chiếu rõ giữa cặp nguyên âm /ɛ e/ và /ɔ o/, như trong những ngôn ngữ thuộc nhánh phía tây nhóm Rôman khác, ngoại trừ tiếng Tây Ban Nha.^[37]
• Không có nguyên âm mũi hoá, khác biệt với tiếng Bồ Đào Nha hoặc Pháp.^[37]
• Không âm đôi hoá nguyên âm ngắn ĕ, ŏ của tiếng Latinh, như tiếng Galicia và Bồ Đào Nha, và khác với tiếng Pháp, Tây Ban Nha và Ý.^[37]
• Nhiều nguyên âm đôi chứa /w/, như tiếng Galicia và Bồ Đào Nha.^[37]

Khác với những ngôn ngữ nhóm Rôman khác, tiếng Catalunya có nhiều từ đơn âm tiết, và nhiều loại phụ âm và cụm phụ âm có thể có mặt ở cuối từ.^[37] Thêm hơn nữa, tiếng Catalunya có hiện tượng vô thanh hoá phụ âm cản cuối, nên có nhiều đôi cặp như amic "bạn nam" đối với amiga "bạn nữ".^[37]

Tiếng Catalunya miền trung được coi là cách phát âm chuẩn,^[23] nên sự mô tả bên dưới nói chung mô tả giọng này.^{[gc 4]}

Nguyên âm

Các âm vị nguyên âm của tiếng Catalunya miền Trung chuẩn.^[38]

Tiếng Catalunya thừa kế hệ thống nguyên âm tiêu biểu của tiếng Latinh bình dân bao gồm bảy âm vị nguyên âm trong âm tiết có trọng âm: /a ɛ e i ɔ o u/. Hệ tống này phổ biến trong ngôn ngữ Rôman Tây ngoại trừ tiếng Tây Ban Nha.^[37] Giọng của đảo Baleares cũng cho phép có âm /ə/ trong âm tiết có trọng âm.^[26] Các giọng khác biệt không đồng nhất về mức độ giảm nguyên âm^[27] và về sự phân phối hai nguyên am /ɛ e/.^[28]

Trong tiếng Catalunya miền Trung nguyên âm nào không có trọng âm sẽ bị giảm để chỉ còn có ba nguyên âm nữa: /a e ɛ/ > [ə]; /o ɔ u/ > [u]; /i/ vẫn riêng.^[29] Những giọng khác có trình độ giảm nguyên âm khác biệt.

Một vài ví dụ giảm nguyên âm trong tiếng Catalunya miền Trung^[39]
Thân từ mang trọng âm trong từ đầu tiên, không mang trọng âm trong từ thứ hai

	Nguyên âm trước			Nguyên âm sau
Cặp từ	gel ("nước đá") gelat ("kem")	pedra ("đá") pedrera ("mỏ đá")	banya ("(anh/chị ấy) tắm") banyem ("(chúng tôi/ta) tắm")	cosa ("thứ") coseta ("thứ nhỏ")	tot ("tất cả") total ("tổng cộng")
Phiên âm IPA	['ʒɛl] [ʒə'lat]	['peðɾə] [pə'ðɾeɾə]	['baɲə] [bə'ɲɛm]	['kɔzə] [ku'zɛtə]	['tot] [tu'tal]

Phụ âm

Phụ âm của tiếng Catalunya^[40]

		Đôi môi	Chân răng / Răng	Vòm	Vòm mềm
Mũi		m	n	ɲ	ŋ
Tắc	vô thanh	p	t̪	c ~ k
	hữu thanh	b	d̪	ɟ ~ g
Tắc sát	vô thanh		ts	tɕ
	hữu thanh		dz	dʑ
Sát	vô thanh	f	s	ɕ
	hữu thanh	(v)	z	ʑ
Tiếp cận	giữa			j	w
	cạnh		l	ʎ
Vỗ			ɾ
Rung			r

Hệ phụ âm của tiếng Catalunya hơi bảo thủ, và giống hệ của đa phần ngôn ngữ Rôman phía Tây hiện đại.

• /l/ có tha âm vị vòm mềm hoá ở vị trí đuôi vần trong đa phần các giọng.^[41] Tuy nhiên, /l/ được vòm mềm hoá ở mọi vị trí trong giọng phía đông như tiếng Mallorca^[42] và tiếng Catalunya phía đông chuẩn.
• /v/ có mặt trong tiếng Baleares,^[43] Alghero, València chuẩn và một vài vùng ở miền nam Catalunya.^[44] Nó bị sáp nhập vào /b/ ở vùng khác.^[45]
• Phụ âm cản bị vô thanh hoá ở vị trí cuối âm tiết: /b/ > [p], /d/ > [t], /ɡ/ > [k].^[46]
• Phụ âm tắc bị nhược hoá thành âm tiếp cận ở vị trí thanh mẫu sau âm liên tục: /b/ > [β], /d/ > [ð], /ɡ/ > [ɣ].^[47] Ngoại lệ bao gồm vị trí sau âm cạnh, và /b/ ngay sau /f/. Ở vị trí đuôi vần âm này là âm tắc,^[48] ngoại trừ một vài giọng València mà cũng nhược hoá âm này ở vị trí đuôi vần.^[49]
• Có chút sự lộn xộn trong tài liệu về đặc trưng chính xác của /ʃ ʒ tʃ dʒ/. Một vài tài liệu^[43] mô tả chúng là âm "chân răng sau". Tài liệu khác^[50][51] báo chũng là âm "chân răng vòm sau", hạm ý rằng viết ⟨ɕ ʑ tɕ dʑ⟩ sẽ chính xác hơn.
• Sự phân phối của hai âm R /r ɾ/ giống sự phân phối của chúng trong tiếng Tây Ban Nha. Hai âm này đối chiếu giữa hai nguyên âm, nhưng ở vị trí khác chúng có sự phân phối bổ sung. Ở thanh mẫu luôn có [r] ngoại trừ nếu có phụ âm trước. Các thổ ngữ không đồng nhất về âm R ở đuôi vần, mà giọng phía tây bình thường có [ɾ] và giọng miền trung có [r] rung một chút ngoại trừ ngay trước từ bắt đầu bằng nguyên âm, mà trong trường hợp này sẽ có [ɾ].^[52]
• Khi nói kỹ thì những âm /n m l/ có thể sắp thành đôi. Âm /ʎ/ đôi cũng có thể có mặt.^[53] Một vài tài liệu phân tích [r] giữa hai nguyên âm là một vị âm R đôi,^[54] theo một cách phân tích âm R của tiếng Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha phổ biến.^[55]

Ngữ pháp

Ngữ pháp của tiếng Catalunya giống ngữ pháp của những ngôn ngữ Rôman khác. Một vài đặc điểm là:

• Sử dụng mạo từ hạn định và bất định.^[56]
• Danh từ, tính từ, đại từ và mạo từ chia theo giống (cái hay đực) và số (ít hay nhiều). Các từ không chia theo cách, ngoài trừ đại từ.^[56]
• Động từ chia theo ngôi và số của chủ ngữ, thì, thức, và trạng.^[56]

Chia theo giống và số

Từ gat ("mèo") chia theo giống và số. Màu xanh là giống đực và màu đỏ là giống cái.

Danh từ quy tắc với mạo từ hạn định: el gat ("con mèo") đực cái ít el gat la gata nhiều els gats les gates

Tính từ 4 dạng: verd ("xanh lá") đực cái ít verd verda nhiều verds verdes

Tính từ 3 dạng: feliç ("hạnh phúc") đực cái ít feliç nhiều feliços felices

Tính từ 2 dạng: indiferent ("thờ ơ") đực cái ít indiferent nhiều indiferents

Về chia theo giống thì một điểm đặc trưng (nếu so sánh với tiếng Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha hay Ý) là sự biến mất của hậu tố giống đực -o tiêu biểu. Vậy nên sự xen kẽ hậu tố -o/-a bị hai hậu tố ø/-a^{[gc 5]} thay thế.^[37] Một vài sự xen kẽ hình thái có thể xảy ra, như:^[37]

• Tắc sát hoá: boig/boja ("điên") nhưng lleig/lletja ("xấu")
• Mất n: pla/plana ("bằng phẳng") nhưng segon/segona ("thứ nhị")
• Vô thanh hoá phụ âm cản cuối: sentit/sentida ("cảm thấy", phân từ quá khứ) nhưng dit/dita ("nói", phân từ quá khứ)

Từ hạn định

Biển tên đường tại quảng trường chính của Begur, Catalunya, Tây Ban Nha. Trong tên Plaça de la Vila (dịch: "Quảng trường của Thị trấn"), vì danh từ vila ("thị trấn") là từ giống cái số ít, nên mạo từ có dạng la.

Mạo từ hạn định trong tiếng Catalunya chuẩn (dạng lược trong dấu ngoặc)[57] đực cái ít el (l') la (l') nhiều els les

Dạng rút gọn với mạo từ hạn định giới từ a de per mạo từ el al (a l') del (de l') pel (per l') els als dels pels

Mạo từ bất định đực cái ít un una nhiều uns unes

Chia từ hạn định thì phức tạp, nhất là vì có nhiều dạng lược, như trong những ngôn ngữ xung quanh.^[58] Tiếng Catalunya có nhiều dạng giới từ + mạo tự bị rút gọn hơn tiếng Tây Ban Nha, như dels ("của" + mạo từ giống đực số nhiều), nhưng không nhiều bằng tiếng Ý (mà cũng có sul, col, nel...).^[58]

Đại từ nhân xưng

Đại từ tiếng Catalunya mang trọng âm^[59]

		ít	nhiều
ngôi thứ 1		jo, mi	nosaltres
ngôi thứ 2	thân mật	tu	vosaltres
	lịch sự	vostè	vostès
	kính cẩn	(vós)[gc 6]
ngôi thứ 3	đực	ell	ells
	cái	ella	elles

Hình thái của đại từ tiếng Catalunya phức tạp, nhất là về dạng không mang trọng âm, mà có nhiều dạng như vậy (13 dạng riêng biệt, so sánh với 11 dạng trong tiếng Tây Ban Nha hay 9 dạng trong tiếng Ý).^[58] Đặc điểm là từ ho không giống, và tự do lớn khi kết hợp đại từ không trọng âm khác biệt với nhau (65 dạng kết hợp).^[58]

Đại từ nhân xưng của tiếng Catalunya có phân biệt hai cách xưng hô, như mọi ngôn ngữ Rôman khác (và nhiều ngôn ngữ châu Âu khác). Thêm hơn nữa, tiếng Catalunya miền trung gần như không dùng đại từ sở hữu không trọng âm (mon v.v.) nữa, và thay chúng bằng kết cấu mạo từ + dạng đại từ sở hữu có trọng âm (el meu v.v.), như trong tiếng Ý.^[58]

Động từ

Dạng đơn của động từ theo quy tắc thuộc cách chia thứ nhất: portar ("đem lại") ^[60]

Không giới hạn	Dạng
Vô định	portar
Phân từ hiện tại	portant
Phân từ quá khứ	portat (portat, portada, portats, portades)
Trình bày	jo	tu	ell / ella [vostè]	nosaltres	vosaltres [vós]	ells / elles [vostès]
Hiện tại	porto	portes	porta	portem	porteu	porten
Quá khứ chưa hoàn thành	portava	portaves	portava	portàvem	portàveu	portaven
Quá khứ (cổ)	portí	portares	portà	portàrem	portàreu	portaren
Tương lai	portaré	portaràs	portarà	portarem	portareu	portaran
Điều kiện	portaria	portaries	portaria	portaríem	portaríeu	portarien
Cầu khẩn	jo	tu	ell / ella [vostè]	nosaltres	vosaltres [vós]	ells / elles [vostès]
Hiện tại	porti	portis	porti	portem	porteu	portin
Quá khứ chưa hoàn thành	portés	portéssis	portés	portéssim	portéssiu	portessin
Mệnh lệnh	jo	tu	ell / ella [vostè]	nosaltres	vosaltres [vós]	ells / elles [vostès]
—	—	porta	porti	portem	porteu	portin

Như trong mọi ngôn ngữ Rôman, cách chia động từ của tiếng Catalunya phức tạp hơn cách chia danh từ. Có rất nhiều hậu tố, còn sự xen kẽ hình thái thì có ít.^[58] Có sự xen kẽ nguyên âm, và cũng có trung tố và sự bổ thể, nhưng chỉ trong một vài động từ bất quy tắc (khác với tiếng Tây Ban Nha).^[58]

Hệ thống động từ của tiếng Catalunya rất giống hệ thống của mọi ngôn ngữ Rôman tây khác. Sự khác biệt đáng chú ý nhất là sự thay thế thì quá khứ trình bày phân tích (bằng hậu tố) bằng kết cấu dạng của ir ("đi") + dạng vô định.^[58]

Cú pháp

Cú pháp của tiếng Catalunya theo gương của ngôn ngữ Rôman tây khác. Thứ tự từ chính là chủ ngữ–động từ–bổ ngữ.^[61]

Từ vựng

Dù khá thống nhất về từ vựng, nhưng hai khối địa phương của tiếng Catalunya (đông và tây) có một vài sự khác biệt về từ.^[7] Trong văn chương thì có thể dùng từ của các ngôn ngữ địa phương khác biệt, mặc dù có một vài từ rất ít phổ biến.^[7] Tuy nhiên, kể từ thế kỷ 19 người ta dùng từ của ngôn ngữ địa phương miền bắc hơn.

Từ uyên bác từ tiếng Latinh và Hy Lạp

Giống như nhiều ngôn ngữ châu Âu khác, tiếng Catalunya mượn nhiều từ uyên bác từ tiếng Hy Lạp và Latinh. Quá trình này bắt đầu rất sớm, và có nhiều ví dụ trong tác phẩm của Ramon Llull.^[7] Trong thế kỷ 14 và 15, tiếng Catalunya có số từ uyên bác từ tiếng Latinh và Hy Lạp cao hơn những ngôn ngữ Rôman khác nhiều, như có thể xem trong tác phẩm của Roís de Corella.^[7]

Cấu tạo từ

Quá trình cấu tạo từ trong tiếng Catalunya theo cùng nguyên lý với ngôn ngữ Rôman khác,^[58] mà có nhiều sự chắp dính. Nhiều khi, một vài phụ tố được chấp vào từ vị nào đó, và có một vài sự xen kẽ âm có thể xảy ra, như elèctric [ə'lɛktrik] ("thuộc điện") đối với electricitat [ələktrisi'tat] ("điện"). Động từ có thể có tiền tố, như preveure ("dự kiến trước").^[58]

Quá trình cấu tạo từ phức có quy tắc, và có nhiều từ phức lắm.^[58]

Các loại từ phức chung trong tiếng Catalunya^[58]

Loại	Ví dụ	Nghĩa
hai danh từ	paper moneda	"giấy tiền"
danh từ do tính từ hạn định	estat major	"bộ tham mưu"
danh từ do danh từ khác với giới từ hạn định	màquina d'escriure	"máy đánh chữ"
gốc động từ với bổ ngữ là danh từ	paracaigudes	"dù nhảy"

Chữ viết

Biển quảng cáo tại thành phố Barcelona có từ il•lusió ("ảo tưởng")

Dạng chính	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	U	V	W	X	Y	Z
Dạng được đổi	À		Ç		È É				Í Ï			L•L			Ò Ó						Ú Ü

Tiếng Catalunya dùng chữ cái Latinh với thêm một vài ký hiệu và chữ ghép (hai chữ cái làm một âm).^[62] Chính tả của tiếng Catalunya nói chung có hệ thống và tựa vào âm vị.^[62]

Ghi chú

1. Tiếng Tây Ban Nha: "Las causas en la Real Audiencia, se substanciarán en lengua Castellana," dịch: "Biện hộ tại toà phúc thẩm phải làm bằng tiếng Tây Ban Nha".^[2]
2. Tiếng Tây Ban Nha cũng có từ trozo, nhưng từ này được mượn từ tiếng Catalunya tros.^[15]
3. Tiếng Tây Ban Nha hiện đại cũng có từ gris, nhưng từ này là từ mượn hiện đại từ tiếng Occitan. Từ tiếng Tây Ban Nha vốn là pardo, mà từ này có nghĩa là "đo đỏ, vàng-cam, hơi đậm và độ bão hoà từ vừa đến yếu. Cũng có thể là mà hoàng thổ, hoàng thổ đậm, hoàng thổ nhạt, nâu nâu, nâu vàng, xam xám, xám, khử bão hoà, bẩn, tối, mờ."^[16]
4. Wheeler 2005 cũng lựa chọn vậy.
5. Ở đây, "ø" có nghĩa là không có hậu tố, có hậu tố rỗng.
6. Đa phần địa phương không dùng nữa.

Tham khảo

1. Josep Moran. “Els primers textos en català: Textos anteriors a les Homilies d'Organyà” [Những bài viết đầu tiên bằng tiếng Catalunya: Bài viết trước Homilies d'Organyà] (bằng tiếng Catalan). Joan Anton Rabella. Xarxa Telemàtica Educativa de Catalunya. Truy cập 2 tháng 11 năm 2010.
2. “Khoản 4 của Sắc lệnh Nueva Planta ngày 16 tháng 1 năm 1716”. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 3 năm 2008. Truy cập ngày 29 tháng 1 năm 2015.
3. Meyer-Lübke 1890, tr. 14.
4. Bourciez 1910.
5. Martínez Arrieta 2006, tr. 115.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFMartínez_Arrieta2006 (trợ giúp)
6. ^ Wheeler 2005, tr. 1.
7. ^ Enciclopèdia Catalana, tr. 632.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFEnciclopèdia_Catalana (trợ giúp)
8. ^ Feldhausen 2010, tr. 4.
9. ^ Schlösser 2005, tr. 60f.
10. Marc Howard Ross, Cultural Contestation in Ethnic Conflict, page 139. Cambridge University Press, 2007.
11. ^ Jud 1925, tr. 181–182.
12. ^ Colón 1993, tr. 33–35.
13. ^ Moll 1958, tr. 47.
14. ^ “Catalan” [Tiếng Catalunya] (bằng tiếng Anh) (ấn bản thứ 17). Ethnologue. 2013.
15. Colón 1993, tr. 39.
16. Gallego & Sanz 2001.
17. Colón 1993, tr. 55.
18. “Sociolinguistic situation in Catalan-speaking areas: Tables” [Tình hình ngôn ngữ-xã hội trong khu vực nói tiếng Catalunya: Các bản] (bằng tiếng Anh). Generalitat de Catalunya. 7 tháng 8 năm 2008. Truy cập 13 tháng 3 năm 2012.
19. “Població segons llengua habitual” [Cư dân theo ngôn ngữ bình thường] (bằng tiếng Catalan). Institut d'Estadística de Catalunya. Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 11 năm 2013. Truy cập ngày 29 tháng 1 năm 2015.
20. ^ Nguồn:
    • Catalunya: Dữ liệu thống kê của điều tra năm 2001, từ Institut d'Estadística de Catalunya, Generalitat de Catalunya [1].
    • Cộng đồng València: Dữ liệu thống kê của điều tra năm 2001, từ Institut Valencià d'Estadística, Generalitat Valenciana [2] Lưu trữ 2005-09-06 tại Wayback Machine [3].
    • Quần đảo Baleares: Dữ liệu thống kê của điều tra năm 2001, từ Institut Balear d'Estadística, Govern de les Illes Balears [4] Lưu trữ 2006-01-01 tại Wayback Machine.
    • Bắc Catalunya: Media Pluriel Điều tra do tỉnh lỵ Languedoc-Roussillon uỷ thác và được thi hành vào tháng 10 năm 1997 [5] Lưu trữ 2005-04-14 tại Wayback Machine.
    • Andorra: Dữ liệu ngôn ngữ xã hội từ chính phủ Andorra, năm 1999.
    • Aragón: Dữ liệu ngôn ngữ xã hội từ Euromosaic [6].
    • Alghero: Dữ liệu ngôn ngữ xã hội từ Euromosaic [7].
    • Phần còn lại thế giới: Ước lượng năm 1999 do Federació d'Entitats Catalanes làm ngoài các vùng nói tiếng Catalunya.
21. ^ Enciclopèdia Catalana, tr. 634–635.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFEnciclopèdia_Catalana (trợ giúp)
22. Costa Carreras & Yates 2009, tr. 5.
23. ^ Feldhausen 2010, tr. 5.
24. ^ Central Catalan has 90% to 95% inherent intelligibility for speakers of Valencian (1989 R. Hall, Jr.), cited on Ethnologue Lưu trữ 2012-12-21 tại Wayback Machine.
25. Wheeler 2005, tr. 2–3.
26. ^ Wheeler 2005, tr. 37,53–54.
27. ^ Wheeler 2005, tr. 37.
28. ^ Wheeler 2005, tr. 38.
29. ^ Wheeler 2005, tr. 54.
30. Wheeler 2005, tr. 53–54.
31. ^ Wheeler 2005, tr. 53.
32. Carbonell & Llisterri 1999, tr. 54–55.Lỗi sfn: nhiều mục tiêu (2×): CITEREFCarbonellLlisterri1999 (trợ giúp)
33. Melchor & Branchadell 2002, tr. 71.
34. ^ Wheeler 2003, tr. 170.
35. Acadèmia Valenciana de la Llengua 2005.
36. “Casi el 65% de los valencianos opina que su lengua es distinta al catalán, según una encuesta del CIS” [Gần như 65% của người València cho rằng thứ tiếng của mình khác biệt với tiếng Catalunya, theo cuộc thăm dò của CIS]. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 29 tháng 1 năm 2015.
37. ^ Enciclopèdia Catalana, tr. 630.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFEnciclopèdia_Catalana (trợ giúp)
38. Carbonell & Llisterri 1999, tr. 62.Lỗi sfn: nhiều mục tiêu (2×): CITEREFCarbonellLlisterri1999 (trợ giúp)
39. Wheeler 2005, tr. 53–55.
40. Carbonell & Llisterri 1999, tr. 61–65.Lỗi sfn: nhiều mục tiêu (2×): CITEREFCarbonellLlisterri1999 (trợ giúp)
41. Recasens & Espinosa 2005, tr. 20.
42. Recasens & Espinosa 2005, tr. 3.
43. ^ Carbonell & Llisterri 1992, tr. 53.
44. Veny 2007, tr. 51.
45. Wheeler 2005, tr. 13.
46. Lloret 2003, tr. 278.
47. Wheeler 2005, tr. 10.
48. Hualde 1992, tr. 368.
49. Recasens & Espinosa 2005, tr. 1.
50. Recasens, Fontdevila & Pallarès 1995.
51. Recasens & Espinosa 2007.
52. Padgett 2003, tr. 2.
53. Carbonell & Llisterri 1992.
54. Wheeler, Max W. (1979), Phonology Of Catalan, Oxford: Blackwell, ISBN 978-0-631-11621-9
55. Bonet & Mascaró 1997.
56. ^ Swan 2001, tr. 97–98.
57. Fabra 1926, tr. 29–30.
58. ^ Enciclopèdia Catalana, tr. 631.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFEnciclopèdia_Catalana (trợ giúp)
59. Fabra 1926, tr. 42.
60. Fabra 1926, tr. 70–71.
61. “The World Atlas of Language Structures” [Tập bản đồ về kết cấu ngôn ngữ].
62. ^ Wheeler 2005, tr. 6.

Nguồn tham khảo

• Acadèmia Valenciana de la Llengua (9 tháng 2 năm 2005), Dictamen sobre els principis i criteris per a la defensa de la denominació i l'entitat del valencià [Báo cáo về nguyên tắc và tiêu chí để bảo vệ sự đặt tên và thực thể của tiếng València] (bằng tiếng Catalan)
• Bonet, Eulàlia; Mascaró, Joan (1997). “On the Representation of Contrasting Rhotics” [Về sự biểu diễn âm R đối chiếu]. Trong Martínez-Gil, Fernando; Morales-Front, Alfonso (biên tập). Issues in the Phonology and Morphology of the Major Iberian Languages (bằng tiếng Anh). Georgetown University Press. ISBN 978-0-87840-647-0.
• Bourciez, Édouard (1910). Éléments de linguistique romane [Khái luận về ngôn ngữ học Rôman] (bằng tiếng Pháp). Bulletin Hispanique.
• Burke, Ulrik Ralph (1900). A History of Spain from the Earliest Times to the Death of Ferdinand the Catholic [Sách sử học Tây Ban Nha từ thời sớm nhất đến cái chết của vua Fernando Công giáo] (bằng tiếng Anh). Longmans, Green, and co. tr. 154.
• Carbonell, Joan F.; Llisterri, Joaquim (1992). “Catalan” [Tiếng Catalunya]. Journal of the International Phonetic Association (bằng tiếng Anh). 22 (1–2): 53. doi:10.1017/S0025100300004618.
• Carbonell, Joan F.; Llisterri, Joaquim (1999). “Catalan” [tiếng Catalunya]. Handbook of the International Phonetic Association: A Guide to the Usage of the International Phonetic Alphabet (bằng tiếng Anh). Cambridge: Cambridge University Press. tr. 54–55. ISBN 978-0-521-63751-0.
• Carbonell, Joan F.; Llisterri, Joaquim (1999). “Catalan” [Tiếng Catalunya]. Handbook of the International Phonetic Association: A Guide to the usage of the International Phonetic Alphabet (bằng tiếng Anh). Cambridge: Cambridge University Press. tr. 61–65. ISBN 0-521-63751-1.
• Colón, Germà (1993). El lèxic català dins la Romània [Từ vựng tiếng Catalunya trong tiếng Rôman]. Biblioteca Lingüística Catalana (bằng tiếng Catalan). València: Universitat de València. ISBN 84-370-1327-5.
• Costa Carreras, Joan; Yates, Alan (2009). The Architect of Modern Catalan: Selected Writings/Pompeu Fabra (1868–1948) [Người thiết kế tiếng Catalunya hiện đại: Tác phẩm chọn lọc/Pompeu Fabre (1868–1948)] (bằng tiếng Anh). Instutut d'Estudis Catalans & Universitat Pompeu Fabra & Jonh Benjamins B.V. tr. 6–7. ISBN 978 90 272 3264 9.
• Fabra, Pompeu (1926). Gramàtica Catalana [Ngữ pháp của tiếng Catalunya] (bằng tiếng Catalan) (ấn bản thứ 4). Barcelona: Institut d'Estudis Catalans.
• Feldhausen, Ingo (2010). Sentential Form and Prosodic Structure of Catalan [Dạng liên tiếp và kết cấu ngôn điệu của tiếng Catalunya] (bằng tiếng Anh). John Benjamins B.V. ISBN 978 90 272 5551 8.
• Ferrater (1973). “Català”. Enciclopèdia Catalana Volum 4 [Bách khoa Toàn thư Catalunya Tập 4] (bằng tiếng Catalan) . Barcelona: Enciclopèdia Catalana. tr. 628–639. ISBN 84-85-194-04-7.
• Gallego, Rosa; Sanz, Juan Carlos (2001). Diccionario Akal del color [Từ điển Akal của màu sắc] (bằng tiếng Tây Ban Nha). Akal. ISBN 978-84-460-1083-8.
• Hualde, José (1992). Catalan [Tiếng Catalunya] (bằng tiếng Anh). Routledge. ISBN 978-0-415-05498-0.
• Jud, Jakob (1925). Problèmes de géographie linguistique romane [Vấn đề về địa lý ngôn ngữ về ngôn ngữ nhóm Rôman] (bằng tiếng Pháp). Paris: Revue de Linguistique Romane.
• Koryakov, Yuri (2001). Atlas of Romance languages [Tập bản đồ của ngôn ngữ Roman]. Moscow.
• Lledó, Miquel Àngel (2011). “26. The Independent Standardization of Valencia: From Official Use to Underground Resistance” [Sự chuẩn hoá độc lập của tiếng València: Từ sử dụng chính thức đến sự chống cự ẩn nấp]. Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts (Volume 2). New York: Oxford University Press. tr. 336–348. ISBN 978-0-19-539245-6.
• Lloret, Maria-Rosa (tháng 4 năm 2003). Soạn tại Amsterdam & Philadelphia. Auger, Julie; Clements, J. Clancy; Vance, Barbara (biên tập). “Contemporary Approaches to Romance Linguistics: Selected Papers from the 33rd Linguistic Symposium on Romance Languages”. Language. Bloomington, Indiana: John Benjamins. 83 (2): 278. doi:10.1353/lan.2007.0098. |chapter= bị bỏ qua (trợ giúp)
• Marfany, Marta (2002). Els menorquins d'Algèria [Các người Menorca ở Algerie] (bằng tiếng Catalan). Barcelona: Abadia de Montserrat. ISBN 84-8415-366-5.
• Martínez Arrieta, Santiago; Sumien, Domergue (2006). “Els lligams entre català i occità” [Những liên hệ giữa tiếng Catalunya và Occitan]. Trong Veny, Joan (biên tập). Miscel•lània (bằng tiếng Catalan). l'Abadia de Monserrat. ISBN 8484157938.
• Melchor, Vicent de; Branchadell, Albert (2002). El catalán: una lengua de Europa para compartir [Tiếng Catalunya: một thứ tiếng của châu Âu mà cần chia sẻ] (bằng tiếng Tây Ban Nha). Bellaterra: Universitat Autònoma de Barcelona. tr. 71. ISBN 84-490-2299-1.
• Meyer-Lübke, Wilhelm (1890). Grammatik der romanischen Sprachen [Ngữ pháp của các ngôn ngữ Rôman] (bằng tiếng Đức). Reisland.
• Moll, Francesc de B. (1958). Gramàtica Històrica Catalana [Ngữ pháp của tiếng Catalunya qua lịch sử] (bằng tiếng Catalan) . Universitat de València. tr. 47. ISBN 978-84-370-6412-3.
• Moran, Josep (1994). Treballs de lingüística històrica catalana [Tác phẩm về ngôn ngữ học lịch sử về tiếng Catalunya] (bằng tiếng Catalan). Barcelona: Publicacions de l'Abadia de Monsterrat. tr. 55–93. ISBN 84-7826-568-6.
• Moran, Josep (2004). Estudis d'història de la llengua catalana [Nghiên cứu lịch sử của tiếng Catalunya] (bằng tiếng Catalan). Barcelona: Publicacions de l'Abadia de Montserrat. tr. 37–38. ISBN 84-8415-672-9.
• Padgett, Jaye (2003). Systemic Contrast and Catalan Rhotics [Sự đối chiếu hệ thống cả âm R của tiếng Catalunya] (bằng tiếng Anh). University of California, Santa Cruzp=2.
• Recasens, Daniel (1993). “Fonètica i Fonologia” [Ngữ âm học và âm vị học]. Enciclopèdia Catalana (bằng tiếng Catalan).
• Recasens, Daniel; Fontdevila, Jordi; Pallarès, Maria Dolors (1995). “Velarization Degree and Coarticulatory Resistance for /l/ in Catalan and German” [Trình độ vòm mềm hoá và sức cản đồng cấu âm cho /l/ trong tiếng Catalunya và Đức]. Journal of Phonetics (bằng tiếng Anh). 23 (1): 288. doi:10.1016/S0095-4470(95)80031-X.
• Recasens, Daniel (1996). Fonètica descriptiva del català: assaig de caracterització de la pronúncia del vocalisme i el consonantisme català al segle XX [Ngữ âm học miêu tả về tiếng Catalunya: thử mô tả đặc điểm phát âm của hệ nguyên âm và hệ phụ âm của tiếng Catalunya trong thế kỷ 20] (bằng tiếng Catalan) (ấn bản thứ 2). Barcelona: Institut d'Estudis Catalans. tr. 75–76, 128–129. ISBN 9788472833128.
• Recasens, Daniel; Pallarès, Maria Dolors (2001). De la fonètica a la fonologia: les consonants i assimilacions consonàntiques del català [Từ ngữ âm học đến âm vị học: các phụ âm và sự đồng hoá phụ âm của tiếng Catalunya] (bằng tiếng Catalan). Barcelona: Editorial Ariel. ISBN 978-84-344-2884-3.
• Recasens, Daniel; Espinosa, Aina (2005). “Articulatory, positional and coarticulatory characteristics for clear /l/ and dark /l/: evidence from two Catalan dialects” [Đạc điểm về cấu âm, vị trí và đồng cấu âm cho /l/ rõ và /l/ tối: chứng từ hai ngôn ngữ địa phương thuộc tiếng Catalunya]. Journal of the International Phonetic Association (bằng tiếng Anh). 35 (1): 1, 20. doi:10.1017/S0025100305001878.
• Recasens, Daniel; Espinosa, Aina (2007). “An Electropalatographic and Acoustic Study of Affricates and Fricatives in Two Catalan Dialects” [Nghiên cứu âm tắc sát và sát bằng biểu đồ vòm điện và âm học trong hai ngôn ngữ địa phương thuộc tiếng Catalunya]. Journal of the International Phonetic Association (bằng tiếng Anh). 37 (2): 145. doi:10.1017/S0025100306002829.
• Riquer, Martí de (1964). “Vol.1”. Història de la Literatura Catalana [Lịch sử của văn hoá bằng tiếng Catalunya] (bằng tiếng Catalan). Barcelona: Ariel.
• Schlösser, Rainer (2005). Die romanischen Sprachen [Các ngôn ngữ Rôman] (bằng tiếng Đức). Munich: C.H. Beck.
• Swan, Michael (2001). Learner English: A Teacher's Guide to Interference and Other Problems, Volume 1 [Sách chỉ dẫn giảng viên về sự chồng chéo và vấn đề khác, tập 1] (bằng tiếng Anh). Cambridge University Press. ISBN 9780521779395.
• Thomas, Earl W. (1962). “The Resurgence of Catalan” [Sự sống lại của tiếng Catalunya]. Hispania (bằng tiếng Anh). 45 (1): 43–8. doi:10.2307/337523. JSTOR 337523.
• Wheeler, Max; Yates, Alan; Dols, Nicolau (1999). Catalan: A Comprehensive Grammar [Tiếng Catalunya: Ngữ pháp toàn diện] (bằng tiếng Anh). London: Routledge.
• Wheeler, Max (2003). “5. Catalan” [5. Tiếng Catalunya]. The Romance Languages [Các ngôn ngữ Rôman] (bằng tiếng Anh). London: Routledge. tr. 170–208. ISBN 0-415-16417-6.
• Wheeler, Max (2005). The Phonology Of Catalan [Hệ âm vị của tiếng Catalunya] (bằng tiếng Anh). Oxford: Oxford University Press. tr. 54. ISBN 978-0-19-925814-7.
• Wheeler, Max (2006). Encyclopedia of Language and Linguistics [Bách khoa toàn thư về ngôn ngữ và ngôn ngữ học] (bằng tiếng Anh).
• Wheeler, Max (2010). “Catalan” [tiếng Catalunya]. Concise Encyclopedia of Languages of the World [Bách khoa toàn thư ngắn gọn về các ngôn ngữ trên thế giới] (bằng tiếng Anh). Oxford: Elsevier. tr. 188–192. ISBN 978-0-08-087774-7.
• Veny, Joan (1997). “Greuges de Guitard Isarn, Senyor de Caboet (1080–1095)” [Lời trách của Guitard Isarn, chúa tế của Caboet (1080–1095)]. Homenatge a Arthur Terry [Kính trọng Arthur Terry] (bằng tiếng Catalan). Barcelona: Publicacions de l'Abadia de Montserrat. tr. 9–18. ISBN 84-7826-894-4.
• Veny, Joan (2007). Petit Atles lingüístic del domini català [Tập bản đồ nhỏ của các vùng nói tiếng Catalunya] (bằng tiếng Catalan). 1 & 2. Barcelona: Institut d'Estudis Catalans. tr. 51. ISBN 978-84-7283-942-7.

Liên kết ngoài

Thể chế

• Consorci per a la Normalització Lingüística
• Institut d'Estudis Catalans
• Acadèmia Valenciana de la Llengua
• Secretaria de Política Lingüística de la Generalitat de Catalunya

Về tiếng Catalunya

• Gramàtica de la Llengua Catalana Lưu trữ 2011-05-29 tại Wayback Machine (ngữ pháp)
• verbs.cat (chia động từ)

Từ điển tiếng Catalunya

• Diccionari de la Llengua Catalana, của viện Institut d'Estudis Catalans
• Gran Diccionari de la Llengua Catalana Lưu trữ 2016-05-18 tại Portuguese Web Archive, thuộc Enciclopèdia Catalana
• Diccionari Català-Valencià-Balear d'Alcover i Moll Lưu trữ 2004-08-26 tại Wayback Machine
• Diccionari Valencià online
• Diccionari de la Llengua Catalana Multilingüe Lưu trữ 2014-05-31 tại Wayback Machine thuộc Enciclopèdia Catalana (Catalunya ↔ Anh, Pháp, Đức, Tây Ban Nha)