Andosilla

Andosilla
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Goi Erribera
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Andosilla
Alkatea	José Manuel Teres Azkona (UPN)
Posta kodea	31261
INE kodea	31015
Herritarra	andosillar
Geografia
Koordenatuak	42°22′37″N 1°56′31″W / 42.376944444444°N 1.9419444444444°W / 42.376944444444; -1.9419444444444
Azalera	51,51 km²
Garaiera	306 metro
Distantzia	76 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	2.980 (2023:  162)
1.346 (%45,2) (2019)  (%46,9) 1.397
Dentsitatea	0,06 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 19,22
Ugalkortasuna[1]	‰ 39,56
Ekonomia
Jarduera[1]	% 75,48 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 11,55 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2][3]	% 4,20 (2018: %2,88)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.andosilla.net

Andosilla^[4] ([anðos̺iʎa]) Nafarroako hego-mendebaldean dagoen udalerria da, Lizarrerria eta Erriberan kokatutakoa. Nafarroako hiriburutik 76 kilometrora dago.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Lizarrako merindadearen hegoaldeko muturreko herria da. Ega ibaiak herri zeharkatzen du, eta herria ibai honen ezkerraldean dago. Herrira heltzeko N-122 errepidea hartu behar da Lizarra-San Adriango norabidean.

Andosillako herri mugakideak, honakoak dira: Iparraldean Lerin, hegoaldean Errioxako Autonomia Erkidegoa eta San Adrian, ekialdean Faltzes eta Azkoien eta mendebaldean Sartaguda.

Klima eta landaredia

Klima eta landaredia mediterranear motakoak dira. Urteko batez besteko tenperatura 13 eta 14 gradu artekoa eta prezipitazioak 400 eta 450mm bitartekoak dira. Orokorrean nahiko euri gutxi egiten du (50-60 egun baino ez urte osoan), eta prezipitazioak ugariagoak izaten dira udaberri eta udazkenean. Udak oso lehorrak izaten dira, ekaitzen batek utzitako euriaz gain, ia ez du euririk egiten, eta iparreko zierzo haizeak gogor jotzen du urte osoan zehar (haizearen eragina nabariagoa da neguan dena den).

Nekazaritza eta abeltzaintzaren hedapenak ia erabat desagerarazi dute Andosilla gizakien agerpenaren aurretik estaltzen zuen jatorrizko landaredia. Gaur egun 44 hektarea makal baino ez dira geratzen. Horrez gain, XIX. mendetik aurrera birlandaturiko 45 hektarea pinu daude.

Estazio meteorologikoa

Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren mailatik 309 metrora, Nafarroako gobernuak 1991ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[5]

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Auzoak

El puente, La villa, El regadío, Barrio de Santa Cruz, Las conejeras, El Barranco eta Las Eras herriko auzoak dira.

Demografia

XX. mendean zehar goranzko joera ahula izan zuen populazioak, baina bigarren erdialdean 2.500 biztanleen inguruan egonkortu zen. XXI. mendeko lehen hamarkadan, berriz, hazkunde esanguratsua gertatu zen.

Andosillako biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 437 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %15,57a (Nafarroako batezbestekoaren gainetik).

Politika

Udaletxea

Udalerriaren gunerik garaienean dago, eta XVIII. mendean altxatu zen. Udaletxeak gaur duen itxura, Victoriano del Val arkitekto laguntzaileak 1956ean zuzenduriko eraberritze lanen ondorio da. Udala alkatea eta hamar zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: San Cosme plaza, 1

Udal hauteskundeak

Andosillako alkatea PSN alderdiko Juan Enrique Sanzo Andrés atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Udaleko hamaika zinegotzietatik bost lortu zituen Nafarroako Alderdi Sozialistak. Baliogabeko botoak 11 izan ziren (emandako guztien %1,91a) eta zurizko 7 boto izan ziren (botoen %1,24a). Abstentzioa %15,67koa izan zen.

Andosillako Udala (2007)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
PSN	692	5
UPN	484	4
Nafarroa Bai	170	1
CDN	165	1
EKA	15	0

2011n UPN izan zen nagusi (6 zinegotzi) eta alkate José Manuel Teres Azkona aukeratu zuten; PSNk 5 lortu zituen eta CDNk bat ere ez.

Andosillako Udala (2011)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
UPN	695	6
PSN	582	5
CDN	86	0

Alkateak

Hauek izan dira Andosillako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
	1979	1983
	1983	1987
	1987	1991
	1991	1995
	1995	1999
Manuel Osorio	1999	2003	UPN
Manuel Osorio	2003	2007	UPN
Juan Enrique Sanzo	2007	2011	PSN
Jose Manuel Teres Azcona	2011	2015	UPN
Jose Manuel Teres Azcona[6]	2015	2019	UPN
Francisco Javier Sanz Itarte[6]	2019	Jardunean	PSN[7]

Azpiegitura eta garraioak

Autobuses Olloqui

Autobuses Olloqui autobus konpainiak Andosilla Calahorrarekin batzen du. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

• Funes - Martzilla - Azkoien - Andosilla - San Adrian eta Calahorra

Conda

Condaren Iruñea eta Lodosa bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Eguneko zerbitzu bakarra izaten da norabide bakoitzean.

Kultura

Euskara

Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Andosilla eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %1,31k zekien euskaraz hitz egiten.

Jaiak eta ospakizunak

Andosillako jaiak urtarrilaren 20an ospatzen dira San Sebastianen omenez, eta irailaren 7tik irailaren 13ra Cercako Ama Birjinaren omenez. Horrez gain, iraileko lehen astean zehar "Gazteriaren jaiak" antolatzen dira.

Andosillako Pasioa

Urtero, 1991. urtean hasita, Jesusen gurutzefikapen eta viacrucisaren antzezpena burutzen dute Andosillatarrek "Marcha Joven" izeneko taldearen eskutik. Antzezpena Ostiral Santuan hasten da herriko kaleetan, eta kaleak, kristo ondorengo 33. urteko Jerusalemen antzera apaintzen dira.

Egun horretan bertan, arratsaldez, Hileta Santuaren prozesioa egiten da, herritarrek gainean eramaten dituzten hainbat irudi erlijioso kalera ateraz. Irudi hauetako batzuk, gurutzefinkatzearena esaterako XVI. mendekoak dira. Azkenik, Berpizkundeko igandean, Topaketaren prozesioa antolatzen da, Jesusen piztuera ospatzeko.

Kirolak

• C.D. River Ega, futbol taldea.
• C.D. Balonmano River Ega, eskubaloi taldea.

Ondasun nabarmenak

Andosillako eliza.

• San Julian eta Santa Basilisa eliza: Errenazimendu estiloko eraikina da. Kanpoaldean portada nagusia eta parrokiaren oinetatik altxatzen den dorrea dira aipagai.

• Gurutze Santuaren baseliza: Antzinako Resa izeneko herrixka erromatarraren kokalekuan dago. Urtero, maiatzaren 3aren hurbilen dagoen igandean baselizarako erromeria antolatzen da. Gaur egungo baseliza eraikin berria da, jatorrizko baseliza 1970eko hamarkadan egondako sute baten ondorioz suntsitu zelako.

• Cercako Ama Birjinaren parrokia: Parrokia barruan, izen bereko Ama Birjinaren irudia eta Gurutze Santuaren irudia daude.

• Resa herria

Herri senidetuak

Andosilla Errioxako Arnedorekin dago senideturik 1989. urteaz geroztik.

Andosillar ezagunak

• Eustaquio Díaz de Rada (1815-1874), militarra.
• Victor Urrutia (1945-2017), soziologo eta politikaria.
• Josu Pardo (1960-), PSNko politikaria.
• Aitor Aldeondo (1975-), Errealaren futbolaria.
• Carlos Gurpegi (1980-), Athleticen futbolaria.
• Rubén Azkona (2001-), futbolaria.

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
5. Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
6. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-16).
7. «LIZARRAKO ESKUALDEKO HAUTESKUNDE BATZORDEA Aurkeztutako hautagai-zerrendak» NAO 78. zenbakia, 2019ko apirilaren 24a, asteazkena (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).

Ikus, gainera

• Nafarroako udalerrien zerrenda
• Erribera Garaia
• Lizarrako merindadea

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• (Gaztelaniaz) Andosillako udalaren webgunea.
• (Gaztelaniaz) Andosillari buruzko argazkiak.^{[Betiko hautsitako esteka]}
• (Gaztelaniaz) Andosillari buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
• Alde Zaharra Amado Alonso kaletik ikusia Google Street View-n.