Lịch Vũ trụ

Lịch Vũ trụ là một phương thức hình dung lịch sử vũ trụ, rút ngắn 13,8 tỉ năm tuổi của vũ trụ vào một năm duy nhất để trực quan hóa lịch sử vũ trụ nhằm giảng dạy trong giáo dục khoa học hay khoa học phổ thông.

Trong cách hình dung này, Vụ Nổ Lớn diễn ra vào đúng nửa đêm ngày 1 tháng 1, và thời điểm hiện tại được đưa vào giây cuối cùng của ngày 31 tháng 12.^[1] Theo tỉ lệ này thì mỗi giây tương ứng với 437,5 năm, mỗi giờ tương ứng với 1,575 triệu năm, và mỗi ngày là 37,8 triệu năm.

Khái niệm này được phổ biến hóa bởi Carl Sagan trong cuốn sách The Dragons of Eden (1977) và trên series truyền hình Cosmos.^[2]^[3]

Năm Vũ trụ

Tiến hóa loài người

−10 —

–

−9.5 —

–

−9 —

–

−8.5 —

–

−8 —

–

−7.5 —

–

−7 —

–

−6.5 —

–

−6 —

–

−5.5 —

–

−5 —

–

−4.5 —

–

−4 —

–

−3.5 —

–

−3 —

–

−2.5 —

–

−2 —

–

−1.5 —

–

−1 —

–

−0.5 —

–

0 —

Miocen

Pliocen

Pleistocen

Hominini

Nakalipithecus

Ouranopithecus

Oreopithecus

Sahelanthropus

Orrorin

Ardipithecus

Australopithecus

Homo habilis

Homo erectus

Homo bodoensis

Homo sapiens

←

←

←

←

Bằng chứng về đi đứng hai chân

←

Bằng chứng sớm nhất về công cụ đá

←

Ra khỏi châu Phi

←

Bằng chứng sớm nhất về lửa / nấu ăn

←

Di tích quần áo

←

Người hiện đại

H

o

m

i

n

i

d

(triệu năm trước)

Dòng thời gian của sự sống

−4500 —

–

—

–

−4000 —

–

—

–

−3500 —

–

—

–

−3000 —

–

—

–

−2500 —

–

—

–

−2000 —

–

—

–

−1500 —

–

—

–

−1000 —

–

—

–

−500 —

–

—

–

0 —

T
h
ự
c

v
ậ
t

H.

t
h
à
n
h

T
h
á
i

c
ổ

N
g
u
y
ê
n

s
i
n
h

H.

s
i
n
h

←

←

←

←

←

←

←

←

←

←

←

←

Vượn / người sớm nhất

←

Băng hà Đệ Tứ*

(triệu năm trước)

*Kỷ băng hà

Biểu thời gian lịch sử tự nhiên

−13 —

–

−12 —

–

−11 —

–

−10 —

–

−9 —

–

−8 —

–

−7 —

–

−6 —

–

−5 —

–

−4 —

–

−3 —

–

−2 —

–

−1 —

–

0 —

Thời kỳ Tăm tối

Tái ion hóa

Thời kỳ
vật chất lấn át

←

←

←

←

←

←

←

←

←

←

Trái Đất / Hệ Mặt trời

←

←

←

←

←

←

Động vật / cây cối sớm nhất

←

Vụ bùng nổ Cambri

←

Thú vật sớm nhất

←

Vượn người / người sớm nhất

S
ố
n
g

(tỉ năm trước)

Vũ trụ

Ngày	Gya	Sự kiện
1 tháng 1	13,8	Vụ Nổ Lớn, dựa trên phóng xạ nền vũ trụ
14 tháng 1	13,1	Tia chớp gamma sớm nhất được biết tới
22 tháng 1	12,85	Thiên hà đầu tiên hình thành^[4]
16 tháng 3	11	Dải Ngân Hà hình thành
12 tháng 5	8,8	Đĩa của Dải Ngân Hà hình thành
2 tháng 9	4,57	Hệ Mặt Trời hình thành
6 tháng 9	4,4	Viên đá cổ nhất được tìm thấy trên Trái Đất

Các ngày trong năm được tính theo công thức

T(ngày) = 365 ngày * 0,100/13,797 (1- T_Gya/13,797)

Sự tiến hóa sự sống trên Trái Đất

Ngày	Gya	Sự kiện
14 tháng 9	4,1	"Tàn dư của sự sống" được tìm thấy trong hòn đá cổ 4,1 tỉ năm tuổi tại Tây Úc.^[5]^[6]
21 tháng 9	3,8	Dạng sống đầu tiên (Sinh vật nhân sơ)^[7]^[8]^[9]
30 tháng 9	3,4	Quang hợp
29 tháng 10	2,4	Oxy xuất hiện trong khí quyển
9 tháng 11	2	Các tế bào phức tạp (Sinh vật nhân thực)
5 tháng 12	0,8	Dạng sống đa bào đầu tiên^[10]
7 tháng 12	0,67	Các động vật đơn giản
14 tháng 12	0,55	Động vật Chân khớp (tổ tiên của các loài côn trùng, nhện)
17 tháng 12	0,5	Cá và các loài cá lưỡng cư
20 tháng 12	0,45	Thực vật trên cạn
21 tháng 12	0,4	Côn trùng và các loại hạt
22 tháng 12	0,36	Động vật lưỡng cư
23 tháng 12	0,3	Động vật bò sát
24 tháng 12	0,25	Sự kiện tuyệt chủng kỷ Permi-kỷ Trias, 90% các loài tuyệt chủng
25 tháng 12	0,23	Khủng long
26 tháng 12	0,2	Động vật có vú
27 tháng 12	0,15	Chim
28 tháng 12	0,13	Hoa
30 tháng 12, 06:24	0,065	Sự kiện tuyệt chủng kỷ Creta-Paleogen, các loài khủng long khác chim tuyệt chủng^[11]

Sự tiến hóa của con người

Ngày / giờ	mya	Sự kiện
30 tháng 12	65	Bộ Linh trưởng
31 tháng 12, 06:05	15	Liên họ Người
31 tháng 12, 14:24	12,3	Họ Người
31 tháng 12, 22:24	2,5	Người nguyên thủy và công cụ bằng đá
31 tháng 12, 23:44	0,4	Con người khám phá ra lửa
31 tháng 12, 23:52	0,2	Người hiện đại về giải phẫu
31 tháng 12, 23:55	0,11	Bắt đầu thời kỳ băng hà gần đây nhất
31 tháng 12, 23:58	0,035	Các bức tranh và chạm trổ trên đá
31 tháng 12, 23:59:32	0,012	Nông nghiệp

Lịch sử bắt đầu

Ngày / giờ	mya	Sự kiện
31 tháng 12, 23:59:33	12,0	Kết thúc Kỷ Băng hà
31 tháng 12, 23:59:41	8,3	Doggerland chìm xuống biển
31 tháng 12, 23:59:46	6,0	Thời đại đồ đồng đá
31 tháng 12, 23:59:47	5,5	Thời đại đồ đồng sớm; Chữ viết tiền ký tự; Building of Stonehenge Cursus
31 tháng 12, 23:59:48	5,0	Vương triều thứ Nhất của Ai Cập, Giai đoạn Tiền Triều đại tại Sumer, Bắt đầu nền Văn minh lưu vực sông Ấn
31 tháng 12, 23:59:49	4,5	Bảng chữ cái, Đế quốc Akkad, Bánh xe
31 tháng 12, 23:59:51	4,0	Bộ luật Hammurabi, Trung Vương quốc Ai Cập
31 tháng 12, 23:59:52	3,5	Thời đại đồ đồng muộn tới Thời đại đồ sắt sớm; Vụ phun trào núi lửa Minoan
31 tháng 12, 23:59:53	3,0	Thời đại đồ sắt; Bắt đầu giai đoạn Cổ đại Hy-La
31 tháng 12, 23:59:54	2,5	Tất-đạt-đa, Mahavira, Zoroaster, Khổng Tử, Nhà Tần, Hy Lạp cổ điển, Triều đại Ashoka, Kinh Vệ-đà hoàn thành, hình học Euclid, vật lý Archimedes, Cộng hòa La Mã
31 tháng 12, 23:59:55	2,0	Thiên văn học Ptolemaic, Đế quốc La Mã, Chúa Giê-su, Phát minh số 0, Đế quốc Gupta
31 tháng 12, 23:59:56	1,5	Muhammad, nền Văn minh Maya, Nhà Tống, Đế quốc Đông La Mã hồi phục
31 tháng 12, 23:59:58	1,0	Đế quốc Mông Cổ, Đế quốc Maratha, Thập tự chinh, Christopher Columbus khám phá châu Mỹ, thời kỳ Phục Hưng tại châu Âu, Nhạc cổ điển tới Thời đại Johann Sebastian Bach