Leida

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Leida Lleida Lérida
Municipio de Catalunya
A Seu Viella de Leida.
Entidat  • Estau  • Comunidat  • Provincia  • Comarca	Municipio  Espanya  Catalunya Leida Segriá
Superficie	211,7 km²
Población  • Total	143 094 hab. (2013)
Altaria  • Meyana	155 m.
Distancia  • 130 km  • 140 km	enta Barcelona enta Zaragoza
Alcalde	Miquel Pueyo i París
Codigo postal	25001–25008
Chentilicio	Leridano/a[1]
Ríos	Río Segre
Coordenadas	41°37’ 0’’N 0°37’59’’E
Leida Leida en Catalunya
Web oficial

Leida^[2][3][4] (en catalán y oficialment: Lleida; en castellano: Lérida) ye un municipio y una ciudat catalana, capital d'a provincia de Leida y d'a comarca d'o Segrián (Catalunya).

En 2009 a población d'a ciudat ye de 135.919 habitants, en una superficie de 211,70 km². A densidat de población ye de 642,04 hab/km².

Ye una ciudat con una destacata importancia historica, estando a capital d'o pueblo prerromano d'os ilerchez, y convertindo-se en un municipium de l'Imperio Romano mientres César Augusto. Conquerita por os musulmans en primerías d'o sieglo VIII, fue reconquerita por Remón Berenguer IV de Barcelona y Ermengol IV d'Urchel en 1149, ta convertir-se en una d'as prencipals ciudaz d'a Corona d'Aragón, fundando-ne-ie en 1297 por Chaime II d'Aragón o Estudio Cheneral de Leida, a primera universidat d'a Corona d'Aragón y una d'as primeras d'a peninsula iberica. Tamién estió puesto de luitas mientras a Guerra d'os Segadors, a Guerra de Succesión espanyola, a Guerra d'o Francés y a Guerra Civil espanyola.

Cheografía

A ciudat de Leida ye situata a 155 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, a o canto d'o río Segre, a una distancia de 130 km d'a ciudat de Barcelona, a capital de Catalunya, y de 140 d'a ciudat de Zaragoza.

Mugas

O suyo termin municipal muga con Alcarràs, Almacelles, Alpicat, Albatàrrec, Artesa de Lleida, Alcoletge, Els Alamús, Corbins, Gimenells i el Pla de la Font, Torrefarrera y Torre-serona.

Historia

A ciudat de Leida fue conquerita por as tropas cristianas de Remón Berenguer IV, conte de Barcelona y princeps d'Aragón, y d'Ermengol IV, conte d'Urchel, o 24 d'octubre de 1149. En agosto de 1150, se celebró en a ciudat (en o suyo castiello de La Suda) o matrimonio entre Peronella, heredera d'o Reino d'Aragón, y Remón Berenguer IV.

O 22 de chulio de 1203, en una ceremonia presidita por Pero III, rei d'Aragón, y Gombau de Camporrels, bispe de Leida, se pone a primera piedra d'a Seu Viella de Leida.

En octubre de 1707, en a Guerra de Succesión espanyola, Leida ye conquerita por as tropas castellanas de Felipe V. A ciudat medieval ye espullata, as ilesias se converten en cuartels, a Paeria (l'achuntamiento) ye disuelta y se cierra o Estudi General (a Universidat de Leida).

O 5 de noviembre de 1823 dentran en Leida as tropas de l'Exercito francés, os clamatos Cient Mil Fillos de Sant Loís.

Toponimia

En l'aragonés baixorribagorzán de Chuseu y Torres dicen Llèida. O exotoponimo aragonés sin L palatalizata lo podemos trobar en dos versions tardanas d'as Cronicas d'os Chudeces de Teruel referindose a lo escaicito en l'anyata chudicial 1485-1486:

et sabiendo el caso el veguer de Leida, con jente y otros los sitaron

En o lexico comercial aragonés d'o sieglo XV en Uesca s'escribiba Leyda (Draps mescla de Leyda)^[5]

O nombre viene d'o latín ILERDA, d'o ibero ILTIRTA.^[6]

Demografía

Evolución demografica

1497 f 1515 f 1553 f 1717 1787 1857 1877 1887 1900 874 1.201 1.180 2.353 10.390 19.627 20.369 21.885 21.432

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1990 24.531 38.165 38.868 41.464 52.849 63.850 90.884 109.573 111.825

1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 112.282 114.234 112.035 112.207 112.194 115.000 119.935 125.677 131.731 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 135.919 137.537 - - - - - - - 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 - - - - - 140.797 - - - -

1497-1553: fuegos; 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007
Partit dels Socialistes de Catalunya								15
Convergència i Unió								6
Partido Popular								3
Esquerra Republicana de Catalunya								2
Iniciativa per Catalunya								1
Total								27

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979–1983	Antoni Siurana i Zaragoza	Partit dels Socialistes de Catalunya
1983–1987	Antoni Siurana i Zaragoza	Partit dels Socialistes de Catalunya
1987–1989	Jaume Manel Oronich i Miravet	Convergència i Unió
1989–1991	Antoni Siurana i Zaragoza	Partit dels Socialistes de Catalunya
1991–1995	Antoni Siurana i Zaragoza	Partit dels Socialistes de Catalunya
1995–1999	Antoni Siurana i Zaragoza	Partit dels Socialistes de Catalunya
1999–2003	Antoni Siurana i Zaragoza	Partit dels Socialistes de Catalunya
2003–2004	Antoni Siurana i Zaragoza	Partit dels Socialistes de Catalunya
2004–2007	Àngel Ros i Domingo	Partit dels Socialistes de Catalunya
2007–2011	Àngel Ros i Domingo	Partit dels Socialistes de Catalunya

Molimentos

Frontera d'o Palacio de la Paeria de Leida.

• Castiello de La Suda de Leida, un castiello repui d'a presencia andalusí en a ciudat. Ye en iste castiello a on se fació a voda de Peronella d'Aragón con Remón Berenguer IV.
• Castiello de Gardeny, d'o sieglo XII, en estilo romanico, que estió propiedat d'a Orden d'o Temple.
• Ilesia de Sant Lorient de Leida, d'estilos romanico y gotico.
• Palacio de la Paeria de Leida (ye decir, a Casa d'a Villa), en estilo romanico.
• Ilesia de Sant Martín de Leida, d'o sieglo XII, una ilesia en estilo romanico.
• Seu Viella de Leida, una seu bispal d'o sieglo XIII, con un claustro d'o sieglo XIV y un campanar d'o sieglo XV.^[7]
• Hespital de Santa María, d'estilo gotico.
• Seu Nueva de Leida, un edificio d'o sieglo XVIII en estilo barroco.
• Ilesia de Sant Chuan de Leida, una ilesia d'o sieglo XIX en estilo neogotico.

Comunicacions

• N-II.
• N-240.
• Linia 200 d'Adif.
  • Estación de Leida-Pirineus.
• N-230.

Referencias

1. (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
2. Carta d'o Rei D. Chaime d'Aragón a Mohamat Aboabdille Abenasar, Rei de Granada (1297).
3. Uso de Leyda en un documento.
4. Leyda en Una relación inedita de los Jueces de Teruel.
5. J Angel Sesma, Ángeles Líbano Zumalacárregui: Léxico comercial en Aragón (Siglo XV) Institución Fernando el Católico, 1982
6. "nomenclator_2017". https://www.icgc.cat/bd/pubs/nomenclator/segria/lleida.pdf. 
7. (es) Jaime Cobreros Aguirre: Las rutas del románico en España. Volumen II: Aragón, Cataluña, Navarra, País Vasco y La Rioja, Grupo Anaya, S.A., Madrit, 2004, 1^era edición, ISBN 84-9776-112-X, p.115.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Leida.
• Turismo de Leida.
• Pachina web oficial municipal de Leida.
• Institut d'Estudis Ilerdencs.
• Información de Leida en a pachina web d'a Cheneralidat de Catalunya.
• Información de Leida en a pachina web de l'Institut d'Estadística de Catalunya.

Municipios d'a comarca d'o Segrián

Aitona | Els Alamús | Albatàrrec | Alcanó | Alcarràs | Alcoletge | Alfarràs | Alfés | Alguaire | Almacellas | Almatret | Almenar | Alpicat | Artesa de Lleida | Aspa | Benavent de Segrià | Corbins | Gimenells i el Pla de la Font | La Granja d'Escarp | Leida | Llardecans | Maials | Massalcoreig | Montoliu de Lleida | La Portella | Puigverd de Lleida | Rosselló | Sarroca de Lleida | Seròs | Soses | Sudanell | Sunyer | Torrebesses | Torrefarrera | Torres de Segre | Torre-serona | Vilanova de la Barca | Vilanova de Segrià