Bordeaux

Bordeaux
Kaart	Wapen



	Vlag


Land	Frankryk
Région (gewes)	Nieu-Akwitanië
Département	Gironde
Koördinate	44°50′N 0°35′W / 44.833°N 0.583°W / 44.833; -0.583
Stigting	3de eeu v.C.
Oppervlakte:
- Totaal	49,36 vk km
Hoogte bo seevlak	1–42 m
Bevolking:
- Totaal (2019)	260 958
- Bevolkingsdigtheid	5 300/vk km
- Metropolitaanse gebied	1 363 711
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Burgemeester	Pierre Hurmic (EELV)
Amptelike webwerf	bordeaux.fr

Bordeaux (Frans: [bɔʁˈdo], luister (hulp·inligting); Oksitaans-Gaskons: Bordèu, [buɾˈðɛw]; Baskies: Bordele) is 'n hawestad in die suidweste van Frankryk met 'n bevolking van 254 436 (in 2017). Bordeaux is die administratiewe hoofstad van die région (gewes) Nieu-Akwitanië en die département Gironde en die sentrum van die metropolitaanse gebied Arcachon-Bordeaux-Libourne met 'n totale bevolking van 1,25 miljoen. Die inwoners word in Frans Bordelais genoem. Bordeaux is die grootste stad in die département Gironde, die région Akwitanië en die negende grootste in Frankryk. Die stedelike agglomerasie van Bordeaux is die sesde grootste in die land.

Bordeaux is bekend vir sy voortreflike kos en wyn^[2] en speel 'n belangrike rol in die internasionale wynboubedryf en -handel as lid van die Great Wine Capitals Global Network. Wynskoue soos Vinexpo en Semaine des primeurs lok deskundiges uit alle wêrelddele. Danksy die plaaslike wingerde het Bordeaux reeds in die Middeleeue, maar veral vanaf sy "goue tydperk" in die 18de eeu internasionale bekendheid verwerf. As die hoofstad van die voormalige provinsie Guyenne (wat grootliks met die huidige gewes Akwitanië ooreenkom) het Bordeaux deel uitgemaak van Gascogne. Die stad is teen die rand van die landskap Landes de Gascogne geleë.

Bordeaux se Lune-hawe is deur Unesco in Junie 2007 as wêrelderfenisgebied gelys.

Etimologie

Die Oksitaanse stadsnaam is Bordèu,^[3] beide in die Gaskonse dialek en ander Oksitaanse dialekte wat in die omgewing gepraat word, soos Languedokies (oos van Gironde).^[4] Hierdie naam is in Bourdeaux en toe Bordeaux verfrans. Gegewe sy ligging as 'n antieke hawe het baie ander Atlantiese kustale verskillende name vir die stad: Bourdel in Bretons, Bordele in Baskies, Burdeos in Spaans, Bordeos in Galisies, Bordéus in Portugees en Bordozo in Esperanto.

In die eerste eeu is vir die eerste keer verwys na die stad as Burdigala.^[5] Vervolgens is die toponiem gedurende die Middeleeue in verskillende vorme gebruik, waaronder Burdegale, terwyl op 'n aantal ou munte ook die name Burdeghla en Burdiale verskyn. In die derde vers van Bertran de Born se sirventes verskyn 'n Oksitaanse vorm as Bordelh: D'un sirventes no m qual far longo ganda, terwyl na die stad spesifiek onder die naam Bordel verwys word in Guilhem de Tudèla se Lied van die Albigensiese Kruistog. In 'n 1147-brief aan abt Suger verskyn ook die Latynse vorm Burdellum. In 1280 is vir die eerste keer die Gaskonse vorms Bordeu^[5] en Bordel gebruik. In die 19de eeu het Luchaire aangedui dat die Gaskonse inwoners na die stad as Burdéu verwys het^[6] waarvan die huidige vorm Bordèu afgelei is.^[7] Die Franse vorm Bordeaux verteenwoordig 'n verfransing van die Gaskonse Bordèu na Bourdeaux of Bordeaux na aanleiding van die ou meervoud van Bordel ("huisie"), wat ander plekname soos Bordeaux en Bourdeaux ook goed verduidelik.^[8]

Gedurende die tydperk van die Nasionale Konvensie (1792–1795) het die stad die rewolusionêre naam "Commune-Franklin" gehad.^[9]^[10]

In die verlede is verskeie etimologieë vir die antieke Burdigala voorgestel, soos Burgos Gallos ("die Galliese dorp") deur Isidorus van Sevilla^[11] of in 1695 in die Mercure de France la bourde et la jalle ("die flater en die fout"). In sy Recherches sur la ville de Bordeaux het Jacques Baurein voorgestel dat die stadsnaam gebaseer is op die Keltiese woorde burg ("die dorp") en cal ("die hawe"),^[12] maar met sterretjies as *burg en * cal, omdat hierdie terme nie direk in Keltiese tale gebruik is nie, nóg in hierdie vorm nóg met hierdie betekenis. Verder kan *Burg-i-cal-a kwalik die antieke naam van Bordeaux wees, wat wel Burdigala is, tensy daar 'n verandering veronderstel word wat nie uit die antieke vorme getuig nie.

Die naam Burdigala kan op grond van twee elemente ontleed word, naamlik die twee Akwitaanse wortels *burd- en *gala wat onderskeidelik "modderig" en "spruit" beteken. *Burd- sou ook die variant wees van die Voor-Latynse *bard- wat ook die oorsprong van die Baskiese dorpie Bardos se naam is. *Gala is afkomstig van die Voor-Latynse *cal- wat "skuiling" of "inham" beteken en waarvan die woord "calanque" afgelei is. Volgens Michel Morvan is die oorspronklike betekenis van Burdigala "inham of skuiling in die vleie".^[13]

Na die inwoners van Bordeaux word in Frans verwys as Bordelais en Bordelaises.^[14]

Wapenkunde

Op die ou wapen van Bordeaux, wat sy oorsprong in die tyd kort ná die Honderdjarige Oorlog het, versinnebeeld die lelies teen 'n blou agtergrond die Franse koning se wapen; die luiperd teen 'n rooi agtergrond verwys na die wapen van die provinsie Guyenne waarvan Bordeaux die hoofstad was; die kasteel simboliseer die torings van Bordeaux se ou raadsaal wat vroeër in die stad se kasteel gehuisves was en waarvan slegs die Grosse Cloche (die kloktoring) bewaar gebly het; die sekelmaan versinnebeeld die Garonne se kronkelende rivierloop, terwyl die rivierwater wat die raadsaal se torings omspoel na die belangrike rol verwys wat die stad in die seehandel speel.

Die simbole se volgorde versinnebeeld Frankryk se aanspraak op die stad en sy omgewing waarna ook Bordeaux se leuse verwys.

Die sekelmane, wat op die wapen saamgeweef is, is die klein wapen of simbool van Bordeaux, en hulle het hul oorsprong in die simboliese sekelmaan wat slegs op die stadswapen verskyn. Hulle is ook deur Diane de Poitiers, die geliefde van koning Hendrik II van Frankryk, as haar simbool gebruik. Die drie sekels word al enkele eeue lank gebruik en verskyn dikwels op fasades, klere en ander voorwerpe.

Die wapen is teen die middel van die 17de eeu vir die eerste keer gebruik. In die 18de eeu is dit gereeld vertoon soos byvoorbeeld by die Saint-Projet-fontein (1736). Vandag verskyn die wapen orals en merk daarnaas onopvallend feitlik alles wat in besit van die Stad Bordeaux is.

Bordeaux gebruik 'n muurkroon met sewe goue tinne as sy kroon (dit verwys na Bordeaux as 'n eersterangse stad). In plaas van hierdie muurkroon word op die stadswapen dikwels 'n grawekroon gebruik – dit verwys na die feit dat Bordeaux se jurade (die stadsraad onder die Ancien Régime) sedert die 16de eeu ook die graafskap Ornon (wat grootliks met die huidige dorpe Gradignan en Villenave d'Ornon ooreenkom) geregeer het. Bordeaux is daarnaas een van slegs drie munisipaliteite in Frankryk wat nog steeds 'n adellike titel uit die tydperk voor die Franse Rewolusie dra.

Geografie

Ligging

Bordeaux lê in die suidweste van Frankryk, sowat 45 kilometer van die Atlantiese kuslyn af, aan die Garonne-rivier. Vanweë die rivierloop se wye boog in die stadsgebied wat soos 'n sekelmaan lyk het Bordeaux die bynaam Port de la Lune ("Hawe van die Maan") gekry. In sy benedeloop verenig die Garonne- met die Dordogne-rivier en hulle vorm saam die Gironde, die grootste tregtervormige riviermonding in Europa met 'n lengte van 70 kilometer, 'n wydte van 10 kilometer en 'n oppervlakte van 625 vierkante kilometer.

Die getye van die Atlantiese Oseaan raak dus ook die stadsgebied van Bordeaux: Tydens vloed word die rivier deur die seewater wat binnestroom teruggedruk, die vloed beweeg tot by 100 kilometer ver na die binneland, en die waterpeil styg met sowat een meter. Die stromings wat ontstaan veroorsaak maalstrome en 'n onrustige wateroppervlak. Soms beweeg golwe van seewater oor 'n afstand van tientalle kilometers stroomop, 'n natuurverskynsel wat in Bordeaux as mascaret ("springvloed") bekend staan.

Geologie

Die linkeroewer van die Garonnerivier, waar ook die grootste gedeelte van Bordeaux se stadsgebied lê, bestaan uit uitgestrekte moerasgebiede met klein heuwels (Frans: croupes). Die heuwels is deur sedimente van afgebrokkelde gesteentes gevorm, met grint en gruis as hulle belangrikste ondergrond. Die grond is swak, maar nogtans vanweë sy hoë poreusheid wat water laat deursypel en sy vermoë om warmte te stoor uiters geskik vir wynbou.

Bordeaux lê tussen twee gebiede wat in geomorfologiese opsig op mekaar lyk – Médoc langs die rivier se benedeloop en Graves langs sy boloop. Die plaaslike wingerde strek dikwels tot in die beboude gebiede.

Die regteroewer gaan byna regstreeks in 'n kalkplato met 'n hoogte van tot by 90 meter oor en word deur sy platorand gekenmerk. Die plato huisves teen 'n afstand van sowat twintig kilometer wêreldbekende wynbougebiede soos Saint-Émilion, Pomerol en Fronsac waar sommige van die wêreld se duurste wyne verbou word.

Klimaat

Bordeaux lê aan die suidelike rand van die gematigde klimaatsone, en die baie milde winters en lang warm somers toon reeds die sterk invloed van die aangrensende subtropies-Mediterreense gebied. Reënval kom in Bordeaux die hele jaar deur voor, en met 'n jaarlikse gemiddelde van 891 millimeter se neerslae is die gebied een van die natste in die land. Die sterkste reënval binne 'n halfuur, wat ooit in Frankryk aangeteken is, het in Julie 1883 in Bordeaux geval. Winterreën is die mees tipiese vorm van neerslae, terwyl somerreën meestal in die vorm van donderbuie uitsak. 'n Sogenaamde "dubbeldonderbui" met swaar reën het op 31 Mei 1982 binne 'n uur die gemiddelde neerslae van 'n hele maand oor die stad laat uitsak.

Bordeaux se gemiddelde jaarlikse temperatuur is 12,3 °C met 'n gemiddelde minimum van 5,2 °C in Januarie en 'n gemiddelde maksimum van 19,6 °C in Julie. Gewoonlik oefen die Atlantiese Oseaan 'n matigende invloed op die plaaslike temperature uit, maar daar is nogtans ook weerstoestande wat van hittegolwe vergesel word. Tydens die hittegolf van die jaar 2003 het die kwik op twaalf opeenvolgende dae tot maksimale temperature van 35 °C of hoër gestyg, en op een dag is selfs 41 °C aangeteken.

Met 'n gemiddelde jaarlikse aantal van 2 000 sonskynure oortref Bordeaux die meeste ander Franse gebiede met uitsondering van die Mediterreense en enkele Atlantiese kusgebiede.

Die mikroklimaat van Bordeaux en sy omgewing is uiters gepas vir wynbou. Die stad en die wingerde word daarnaas deur 'n breë strook denneboombosse, die Forêt des Landes, teen seewinde beskerm. Ook die Gironde se rivierloop oefen 'n matigende invloed op – die rivierwater werk soos 'n reusagtige battery wat bedags warmte stoor en dit snags weer uitstraal. Daarnaas reflekteer die rivierwater die invallende sonstrale na die omgewing.

Weergegewens vir Bordeaux
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	20,2	26,2	27,7	31,1	35,4	39,2	38,8	40,7	37,0	32,2	25,1	22,5	40,7
Gemiddelde maksimum (°C)	10,1	11,7	15,1	17,3	21,2	24,5	26,9	27,1	24,0	19,4	13,7	10,5	18,5
Gemiddelde temperatuur (°C)	6,6	7,5	10,3	12,4	16,1	19,3	21,4	21,4	18,5	14,9	9,9	7,2	13,8
Gemiddelde minimum (°C)	3,1	3,3	5,4	7,4	11,0	14,1	15,8	15,7	12,9	10,4	6,1	3,8	9,1
Laagste minimum (°C)	−16,4	−15,2	−9,9	−5,3	−1,8	2,5	4,8	1,5	−1,8	−5,3	−12,3	−13,4	−16,4

Neerslag (mm)	87	72	65	78	80	62	50	56	84	93	110	106	944,1
Bron: Météo France^[15]

Geskiedenis

Die omgewing van Bordeaux is reeds tussen 30 000 en 20 000 jaar gelede deur Neanderthal-mense bewoon. Oorblyfsels van hierdie vroeë inwoners is in die bekende Pair-non-Pair-grot naby Bourg sur Gironde, net noord van Bordeaux, ontdek.

Die geskiedenis van die stad Bordeaux strek oor 'n tydperk van sowat 2 300 jaar en is deur Kelte, Romeine, Franke en die konflikte tussen Engeland en Frankryk oorheers. Sedert die middel van die 15de eeu behoort Bordeaux ononderbroke by Frankryk. Die stad het in sy geskiedenis drie bloeitydperke beleef wat Bordeaux veral aan sy strategiese ligging, sy handelsbetrekkinge en sy vervoerverbindings te danke gehad het.

Antieke oudheid

Bordeaux was oorspronklik 'n Keltiese nedersetting, Burdigala, wat in die 3de eeu v.C. gestig is en as die hoofstad van die Bituriges-Vivisci-stam gedien het. Vanweë sy strategiese ligging langs 'n belangrike Wes-Europese handelspad het die stad reeds vroeg 'n belangrike rol gespeel. Die stad was 'n goeie voorbeeld vir 'n nedersetting wat slegs om strategiese redes gestig is – die moerasgebiede van die omgewing was gevrees vanweë die malaria-gevaar wat hulle ingehou het.

Ná die Romeinse verowering van Gallië het die stad steeds as Burdigala bekend gestaan, en sy ekonomiese en strategiese belangrikheid het nog steeds toegeneem. Die streek was een van die beduidendste graanprodusente in die Romeinse Ryk, en die hawe van Burdigala het naas sy graanuitvoere na Rome ook groot hoeveelhede metale (waaronder veral lood en tin) en smeewerk gehanteer.

Die wynbou in die omgewing van Burdigala is hoogs waarskynlik deur die Romeine ingevoer, alhoewel die presiese datum nie bekend is nie. Daar is reeds voor die begin van die Christelike jaartelling wyn in die gebied geniet, soos argeologiese vondse van amfore bewys het, maar dit is veral uit die Mediterreense Provincia Narbonensis ingevoer. Die plaaslike wynbou het vermoedelik in die 1ste eeu n.C. 'n aanvang geneem – die tydperk van Bordeaux se eerste ekonomiese bloeitydperk wat tot by die einde van die 4de eeu geduur het.

In die 2de eeu is Burdigala, wat destyds reeds tot 'n welvarende handelsmetropool ontwikkel het, tot die hoofstad van die provinsie Aquitania verklaar, en plaaslike goewerneurs soos Agricola het danksy die florerende handel, wynbou en die strategiese ligging van die stad se seehawe 'n groot magsbasis opgebou.

Die Romeinse Burdigala is deur Romeinse skrywers as 'n indrukwekkende stad beskryf. As 'n welvarende seehawe kon Burdigala pragtige openbare geboue bekostig soos die amfiteater wat in die 3de eeu opgerig is en sitplekke vir 15 000 toeskouers gebied het. Die beduidende Griekse gemeenskap van Burdigala het die kulturele en intellektuele lewe van die stad verryk, maar ook Iberiërs, Brittaniërs, Germane en selfs Romeinse burgers het hulle in Burdigala kom vestig, en tydgenote het na die stad as "Klein-Rome" begin verwys.

In 224 het 'n handelsreisiger uit Brittanje 'n heiligdom vir die plaaslike godin Tutela laat oprig. Ná 'n eerste Barbare-inval in die jaar 276 is Burdigala versterk. In die 3de eeu het sommige van die mees bekende destydse persoonlikhede uit Burdigala gekom soos byvoorbeeld die digter Ausonius en Paulinus van Nola wat later heilig verklaar is. Die korrespondensie van hierdie bekende burgers gee 'n goeie indruk van die lewensstandaard wat Burdigala se inwoners geniet het: Die plaaslike wyn was een van die gewildste handelsware en is selfs na Augusta Treverorum (die huidige Duitse stad Trier) en die Iberiese skiereiland uitgevoer, terwyl Burdigala hoofsaaklik olyfolie ingevoer het.

In dieselfde tydperk het die bevolking die Christelike geloof toenemend begin aanneem; talryke begraafplase met sarkofae uit die 4de eeu is tydens argeologiese opgrawings in Bordeaux gevind. Die Saint-Seurin-kerk was die setel van die plaaslike biskop; 'n Gallo-Romeinse kripte het bewaar gebly.

Ná die verdeling van die Romeinse Ryk het Burdigala se agteruitgang begin. In 410 is Rome tydens 'n inval van Wes-Gote geplunder, en met die val van die Wes-Romeinse Ryk is die stad van sy ekonomiese basis ontneem. Binne-in die versterkings het die burgers hul lewensstandaard en hul Romeinse kultuur nog 'n tyd lank bewaar, maar Burdigala se bloeitydperk het definitief tot 'n einde gekom.

In 476 is Burdigala by die Wes-Gotiese Ryk ingelyf en reeds in 507 deur die Franke verower. In 580 is die stad grotendeels deur 'n aardbewing verwoes, en vir Burdigala het die "donker eeue" van sy geskiedenis begin.

Die Middeleeue

Eleonore, hertogin van Akwitanië (1121–1204)

Die vroeë Middeleeue was vir Bordeaux 'n tydperk van bestendige onsekerheid. Alhoewel koning Dagobert I van Bordeaux weer die hoofstad van die nuutgestigte hertogdom Akwitanië gemaak het, is die stad tydens die Islamitiese veldtogte van Abd ar-Rahman II in 732 geplunder en verwoes. Ná hul neerlaag naby die stad Poitiers is die Arabiere in dieselfde jaar na die gebied anderkant die Pireneë teruggedryf, en Karel die Grote het baie moeite gedoen om die vrede in die gebied te herstel. Ter skikking van sy erfopvolging het Karel Akwitanië tot 'n koninkryk verhef wat deur sy seun Lodewyk die Vrome geregeer sou word. Die gebied van Bordeaux, wat in Frans ook as Bordelais bekend staan, is 'n kort tyd later deur 'n reeks Wiking-rooftogte geteister. Die Skandinawiërs het Bordeaux op hulle pad na die Middellandse See in 844 vir die eerste keer aangeval en dit tot by die jaar 1000 verskeie kere geplunder. In 866 het Akwitanië ook sy status as koninkryk weer kwytgeraak.

Eers met die vereniging van Akwitanië en Gascogne in 1036 het Bordeaux weer 'n politieke en ekonomiese opswaai beleef. Die leen in die suid-weste van Frankryk het destyds sowat 'n kwart van die hele land se oppervlakte beslaan. Nadat metodes verbeter is, het ook die wynbou weer tot 'n belangrike bedryf in die streek ontwikkel.

Die dryfkrag agter die tweede groot bloeitydperk van Bordeaux was Eleonore van Akwitanië, een van die skitterendste figure van die Middeleeue. Sy het die leen van haar vader Willem X oorgeërf en dit as haar bruidskat vir die huwelik met die Franse koning Karel VII gebruik. Die bruilof is in 1137 in Bordeaux gevier. Maar Eleonore was in haar huwelik ongelukkig, en die wag vir 'n troonopvolger was tevergeefs. Die huwelik is in 1152 ontbind.

Eleonore het haar leen nou vir 'n tweede keer as bruidskat vir haar huwelik met die twintigjarige Henri Plantagenêt, graaf van Anjou en hertog van Normandië, gebruik wat kort daarna plaasgevind het. Toe Henri Plantagenêt twee jaar later die Engelse troon oorgeërf het, het die hele Akwitanië 'n Engelse besitting geword. Bordeaux het van die 12de tot by die 15de eeu onder die heerskappy van die Engelse koningshuis gebly. Die Engelse het 'n nuwe stadsmuur en 'n reusagtige paleis opgerig en die ou Romaanse kerk met 'n Gotiese gebou, die katedraal Saint-André, vervang. Bordeaux het toe die setel van 'n aartsbiskop en die hoofstad van die vorstedom Guyenne geword – Guyenne was 'n Engelse vervorming van die Franse Aquitaine ("Akwitanië").

In vergelyking met ander provinsies het die bewoners van Bordeaux en sy omgewing 'n hoë lewensstandaard geniet: Voldoende kos was steeds beskikbaar, die plaaslike wyn is vanuit die seehawe na Engeland (waar dit as claret bekend gestaan het) en ander bestemmings uitgevoer, en die stad het gedurende die pesepidemie van die jaar 1348 gespaar gebly.

Tydens die Honderdjarige Oorlog met Frankryk het Bordeaux altyd in Engelse hande gebly, en talle Engelse het hulle in die stad gevestig. Edward van Woodstock, wat ook die "Swart Prins" genoem is, het die Franse koning Jan II die Goeie ná sy gevangeneming in Bordeaux aangehou en gedurende sy heerskappy tussen 1355 en 1372 steeds gepoog om van Akwitanië 'n selfstandige koninkryk te maak, maar tevergeefs. Die stigting van die Universiteit van Bordeaux in 1441 het die strewe na onafhanklikheid versinnebeeld. Vanaf 1443 het Franse troepe herhaaldelik na Bordeaux opgeruk, maar eers ná die Slag van Castillon in 1453 het die Franse daarin geslaag om Bordeaux en Guyenne te verower en by Frankryk in te lyf.

Die burgers, waaronder baie magtige en welvarende koopmans, was ongelukkig met die nuwe politieke situasie aangesien Bordeaux nou van sy afsetgebiede in Engeland afgesny was. Die Franse koning het in elk geval nie verseker gevoel van die burgers se lojaliteit en trou aan Frankryk nie en twee groot vestings laat oprig – die Château de la Trompette in die noorde en die Château du Hâ in die weste. Hierdie kastele was daarop gemik om die stad teen invallers te verdedig, maar hulle het ook as gevangenisse gedien, en hul geskutte kon tydens opstande teen die plaaslike bevolking gerig word. Vir maksimum-effektiwiteit van hul wapens in die skootsveld binne-in die stadsmuur was geboue in Bordeaux beperk tot een verdieping.

Die heffing van 'n nuwe belasting op sout, die sogenaamde gabelle, het reeds in 1458 tot swaar onluste gelei. Die opstand is bloedig neergeslaan. Eers in 1494 is 'n parlement ingestel wat as 'n konsessie van die Franse koningshuis aan Bordeaux se burgers beskou is en waarmee hulle beperkte selfregering toegestaan is. Die burgers het onder meer beheer oor die belastingstelsel gekry, alhoewel die adel nog steeds 'n groot invloed daarop uitgeoefen het.

Die vroegmoderne tydperk

In die 16de en 17de eeu het krisistye en opswaaie mekaar aanhoudend afgewissel. Bordeaux was destyds 'n sentrum van die humanisme waar die beroemde filosoof en essayis Michel de Montaigne die amp van burgemeester beklee het. Nogtans het Bordeaux saam met ander stede in Suid-Frankryk erg onder die godsdiensoorloë gely. Die stad was 'n belangrike toevlugsoord vir vlugtelinge van dié oorloë.

Die vermindering van wynuitvoere is met ander uitvoergoedere soos tekstielkleure gekompenseer, terwyl die binnelandse aanvraag na Bordeaux-wyn geleidelik toegeneem het na gelang Boergondiese wyne hul oorheersende posisie ingeboet het. Desondanks het nog die Bordeaux-wyne se gewildheid aan die koninklike hof nog die luisterryke huwelik van koning Lodewyk XIII wat in 1615 in die katedraal Saint-André gevier is die merendeels anti-rojalistiese bewoners van Bordeaux daarvan weerhou om aan 'n aantal opstande teen die koningshuis deel te neem waarvan die gabelle-onluste en die sogenaamde Fronde die belangrikstes was.

Danksy die florerende Atlantiese seehandel met veral die Antille-eilande en sy wynuitvoere na veral Engeland en Duitsland het Bordeaux in die 18de eeu sy derde bloeitydperk beleef. 'n Aantal bekwame amptenare, wat destyds na die stad gestuur is, het Bordeaux deur hul bouprojekte 'n nuwe gesig gegee, en sowat 5 000 geskiedkundige geboue dateer uit hierdie periode. Die ou stadsmure is afgebreek en met wye pragstrate, die sogenaamde Cours, vervang. Langs die Cours het indrukwekkende privaathuise ontstaan waarvan sommige vandag nog steeds soos paleise lyk. Ook die pragtige geboue aan die rand van die kaaie dateer uit hierdie periode.

Die Grand Théâtre, wat in die klassisistiese boustyl opgerig is, het die gewildste teatergeselskappe van Frankryk ontvang. Die Palais de la Bourse, die setel van die plaaslike effektebeurs, word as 'n meesterwerk van merkantiele boukuns beskou. As die grootste destydse seehawe van Frankryk is Bordeaux tot 'n toonvenster van die land uitgebou wat nuwe aankomelinge met sy pragtige argitektuur beïndruk het. Die Middeleeuse Bordeaux het in hierdie tydperk merendeels verdwyn, maar die stadsbeeld, wat deur koninklike amptenare geskep is, is tot vandag bewaar.

Rewolusie, Keiserryk en Bourbonse Restourasie

As gevolg van die Franse Rewolusie het Bordeaux se bloeitydperk skielik tot 'n einde gekom. Nadat net soos in Parys die plaaslike gevangenis, die Château de la Trompette, deur 'n woedende menigte gestorm is, het rewolusionêres die mag in Bordeaux oorgeneem. In 1790 het Bordeaux die hoofstad van die nuutgeskepte département Gironde geword. Die burgerlik-liberale afgevaardigdes, wat destyds as Girondiste bekend gestaan het, was een van die belangrikste politieke groepe in die nasionale vergadering en het aanvanklik groot invloed uitgeoefen, soos byvoorbeeld by die opstel van die Verklaring van Menseregte en die nuwe Franse grondwet.

Onder die Jakobynse terreurbewind van Maximilien Robespierre het die Girondiste hulle politieke invloed reeds in 1793/94 weer verloor; 'n groot aantal van hulle het die slagoffers van vervolgings geword en is in Parys onthoof. Sowat 300 burgers van Bordeaux is tereggestel. Ondanks die willekeurige arrestasies en die degradering van statige geboue tot skure, stalle en magasyne is die internasionale handel verder ontwikkel.

Eers onder die heerskappy van Napoleon Bonaparte is Bordeaux deur 'n ekonomiese ramp getref: Tydens die Napoleontiese Oorloë het die handel met Engeland as gevolg van die kontinentale stelsel tot stilstand gekom, en net danksy 'n staatslening is die stad van bankrotskap gered. Smokkelary, wat reeds gedurende die 18de eeu 'n groot probleem was, het nou hande uitgeruk.

Nogtans is in hierdie periode Bordeaux se infrastruktuur opgeknap; die stad was 'n belangrike sentrum vir die troepevervoer na Spanje. Vanaf 1816 is die eerste vaste brug oor die Garonne opgerig, die Pont de Pierre (letterlik "Steenbrug") – die voorloper wat onder Napoléon gebou is was 'n eenvoudige houtbrug. Volgens oorlewerings het die plaaslike ampsdraers Napoléon gewaarsku dat die rivier se sterk stromings en vloede vir die argitekte onberekenbaar sou wees, maar die keiser is net verlei tot sy beroemde spreuk "Impossible n'est pas français!" (letterlik: "Onmoontlik is nie Frans nie!"). Onder Napoléon is ook die wye halfronde boulevard (pragstraat) rondom die historiese stadskern gebou.

Die herinstelling van die Bourbonse monargie is in Bordeaux gevier aangesien ou handelsbetrekkinge nou weer aangeknoop kon word. Ná die ontmanteling van die Château de la Trompette is die terrein in die destyds grootste plein ter wêreld, die Esplanades des Quinconces, omgeskep en met bome versier. Welvarende burgers het hier hulle huise laat oprig.

Die bevolking van Bordeaux het in hierdie tydperk aansienlik gegroei, en rondom die Middeleeuse stadskern op die Garonne se linkeroewer het tussen die Cours en die Boulevard nuwe voorstede ontstaan. Die tradisionele woonbuurte van die welvarende burgery lê vandag nog steeds in die noordweste en suidweste van Bordeaux, terwyl kleinburgers en die werkersklas daartussen gewoon het. Die regteroewer het daarenteen net stadig ontwikkel. Tydens die nywerheidsomwenteling het die meeste groot nywerhede hulle hier en in die hawebuurt gevestig. Gelyktydig het ook Bordeaux se kuns- en literêre lewe 'n opswaai beleef, en kunstenaars soos die skilder Francisco de Goya en die skrywer Stendhal het hulle in die stad gevestig.

Bordeaux is net in 'n beperkte mate deur die nywerheidsomwenteling geraak. Sommige van die eerste spoorweglyne is vanuit Bordeaux gebou, en die stad het die vervoersentrum van twee plaaslike spoorwegmaatskappye geword. Maar slegs Bordeaux se glasnywerhede het tot 'n beduidende bedryf ontwikkel nadat bottels die tradisionele wynvate vir uitvoerdoeleindes vervang het. Die taamlik klein plaaslike proletariaat het dus nooit 'n beduidende rol in die maatskaplike en politieke lewe gespeel nie.

Naas strategiese oorwegings was dit tydens die Pruisiese troepe se opmars na Parys in laat 1870 een van die hoofredes vir Napoléon III se besluit om saam met sy regering na Bordeaux uit te wyk. Teen die einde van die 19de eeu het die Amerikaanse druiweluis 'n groot deel van Bordeaux se wingerde vernietig. Net danksy die invoer van Amerikaanse wingerde wat nie vatbaar was vir die plaag nie en met oorlewende plaaslike spruite veredel is, het die wynbedryf die krisis uiteindelik suksesvol bemeester.

Die 20ste eeu

'n Duikbootbasis wat in 1942 deur die Duitsers gebou is

Bordeaux was ook tydens die Eerste en Tweede Wêreldoorlog, toe Duitse troepe die land ingeval het, 'n toevlugsoord vir die Franse regering. In die tydperk tussen 1 Julie 1940 en 27 Augustus 1944 is die stad deur Duitse troepe beset. Bordeaux was vanweë sy ligging naby die Atlantiese kuslyn van strategiese waarde vir die Duitsers; hulle het die kus uitgebou tot die sogenaamde Atlantikwall en oor die hele lengte met bunkers versterk. Bordeaux het daarnaas as een van die grootste en belangrikste Duitse duikboothawens gedien.

Die Duitsers het egter ook in Bordeaux vir sy wyne belang gestel: Sowel die Duitse weermag asook partyamptenare – waaronder Hermann Göring – was mal oor die gebied se topwyne. Heinz Bömers, 'n wynhandelaar uit Bremen wat deur die Duitsers as sogenaamde Bevollmächtigte für Weinimporte ("Gevolmagtigde vir Wyninvoere") aangestel is (maar deur die Franse bevolking die ironiese titel Weinführer gekry het), het in 'n formeel onafhanklike posisie verkeer. Sy onuitgesproke opdrag was egter die plundering van Bordeaux en die verskeping van alle wynvoorrade na Duitsland. Bömers se familie was vroeër self eienaars van wingerde in Bordeaux, en hy het in werklikheid 'n afsku van Göring gehad. Bömers het daarin geslaag om hierdie planne met sy slim taktiek te verydel, maar in die loop van die oorlog het die Duitsers hul ekonomiese druk op sowel die wynbouers asook die res van die bevolking steeds versterk en die lewe in die gebied ondraaglik gemaak. In 1944 was talle bewoners genoodsaak om die maer wynbougrond met primitiewe hulpmiddels vir akkerbou te gebruik.

Net soos ander gebiede in die Franse suid-weste was Bordeaux in hierdie periode 'n sentrum van die Résistance, die Franse weerstandsbeweging. Die plaaslike politici en die meeste nyweraars was daarenteen eerder geneig om die politieke situasie te aanvaar of selfs openlik met die Duitsers te kollaboreer. Die langjarige burgemeester Adrien Marquet, wat vanweë sy stedelike ontwikkelingsbeleid deur die Bordelais hoog geag is en uiters gewild was, het hom ondanks sy oorspronklike linkse gesindheid tot so 'n mate by die nuwe politieke bedeling aangepas dat hy sy amp tot by die jaar 1944 kon behou.

Maurice Papon, die prefek en sodoende gelyktydig ook polisieleier van die département Gironde, het by die deportasie van Joodse burgers 'n weinig roemryke rol gespeel en het op die mees meedoënlose manier te werk gegaan. Hy is in 1997 as een van die laaste Franse oorlogsmisdadigers verhoor.

Die Résistance het hom in Bordeaux op ekonomiese en militêre sabotasie toegespits en daarnaas ook vervolgdes ondersteun. Aangesien die demarkasielyn met die "vrye" Frankryk slegs sowat vyftig kilometer van Bordeaux af geloop het, is groot hoeveelhede smokkelware, maar ook persone, wat voor die Nazis moes vlug en onderduik, oor hierdie grens vervoer. Die Résistance se pogings om geallieerde soldate vir sabotasie-aksies oor die Gironde en Bordeaux se hawe na Frankryk te bring, het egter misluk.

Toe Berlyn die Duitse soldate onttrek het, het hulle die bevel gekry om alle hawegeriewe en brûe op te blaas. Hierdie voorneme is waarskynlik danksy die sabotasie-aksie van 'n Duitse soldaat nie uitgevoer nie. Burgers van Bordeaux het daarnaas onderhandelinge met die besetters gevoer, en in ruil vir vrygeleide het die Duitsers die stad sonder verwoestings verlaat. Bordeaux het sodoende grotendeels van oorlogskade gespaar gebly. Jacques Chaban-Delmas, een van die belangrikste figure in die weerstandsbeweging teen die Duitse besetting en latere eerste minister van Frankryk, is deur die burgers ná die oorlog tot burgemeester verkies en het hierdie amp byna vyftig jaar lank beklee.

In die tweede helfte van die 20ste eeu was aan groot strukturele veranderings onderhewig. Chaban was 'n voorstander van 'n beleid waarby industrialisering soms met radikale modernisering gepaard gegaan het: Die sentraal geleë ou seehawe is sedert die sestigerjare geleidelik uit bedryf gestel en deur 'n nuwe haweterminaal naby Le Verdon aan die Gironde-monding vervang – hierdie diepseehawe beskik oor 'n groter kapasiteit en kan ook houerskepe hanteer. Olietenkers doen tans by 'n nuwe raffinadery in Pauillac aan wat sowat vyftig kilometer van Bordeaux af geleë is.

In die noorde van die stad het 'n skouterrein, hotelle en winkelsentrums ontstaan. Vir die oprigting van 'n nuwe administratiewe buurt naby die middestad is 'n hele kwartier gesloop. Daarnaas is 'n nuwe snelweg rondom Bordeaux gebou om verkeersprobleme vas te vat. Die Universiteit van Bordeaux is ná die studente-onluste van Mei 1968 na 'n nuwe kampus in die voorstad Talence verskuif – 'n maatreël waarmee die plaaslike owerhede sowel die Amerikaanse geslote kampus-voorbeeld gevolg asook moontlike onrusstokers uit die middestad verban het.

In die sewentigerjare het groot multinasionale maatskappye soos onder meer Ford, IBM, Siemens en Aérospatiale hulle in die nywerheidsgebiede aan die stadsrand en in buurstede gevestig. Tegelykertyd het egter ook baie werkgeleenthede verlore gegaan nadat die swaar nywerhede hulle produksie in die binnestad gestaak het.

Terwyl sommige van hierdie maatreëls omstrede gebly het, het die stadsregering daarin geslaag om die ekonomiese verval te stuit. Bordeaux en sy buurstede het in 'n gemeenskaplike organisasie, die Communauté Urbaine de Bordeaux (CUB), saamgesluit waarmee onder meer die gebied se struktuurbeleid, openbare vervoer en munisipale dienste koördineer word.

Besienswaardighede

Stadsbuurte

Bordeaux se stadsbuurte het elkeen sy eie karakter en kan maklik per voet verken word. Saint-Michel is 'n kosmopolitiese buurt waar 'n weeklikse mark op Saterdae en 'n vlooimark op Sondae gehou word. In Saint-Pierre, 'n geskiedkundige buurt wat ook Vieux Bordeaux ("Ou Bordeaux") genoem word, het talle ou straatjies bewaar gebly, terwyl Grands Hommes die "Goue Driehoek" met weelderige villas en luukse winkels behels. Die stadsbuurt Chartrons het vroeër veral reders en wynhandelaars gehuisves, tog het hulle lankal plek gemaak vir antiekwinkels. Op die Quais des Chartrons word elke Sondagoggend 'n mark gehou waar Bordelaisers byeenkom om wit wyn en oesters te geniet. Ook die Rue Bouffard in die stadsentrum word deur antiekwinkels oorheers.

Tuine en Waterspieël

'n Groot aantal parke en tuine verleen 'n rustige aan Bordeaux. Die Engelse tuin Jardin Public is reeds in die 18de eeu deur die amptenaar Tourny aangelê en het met sy oppervlakte van tien hektaar tot 'n gewilde park vir die publiek ontwikkel. Bordeaux se Raadhuispark, wat twee galerye van die stedelike Museum vir Skone Kunste huisves, is agter die Rohan-paleis geleë.

Die nuwe Botaniese Tuin in die stadsbuurt Bastide is aan die regteroewer van die rivier geleë en gee 'n goeie indruk van die gebied se biodiversiteit, met liane, wingerde, klimplante, seerose, papirus en ander waterplante. In die stadswoud Bois de Bordeaux in die stadsbuurt Bordeaux Lac kan 'n groot aantal boomspesies uit Europa en Noord-Amerika aangetref word. In die Parc Floral langsaan word 'n beduidende versameling van plante vertoon, waaronder 'n roostuin wat oor meer as 5 000 m².

Een van Bordeaux se nuutste trekpleister vir stadsbewoners en toeriste is die waterspieël wat tussen Mei 2005 en Julie 2006 deur Michel Corajoud, Pierre Gangnet en Jean-Max Llorca geskep is. Met 'n oppervlakte van 3 450 m² is dit die grootste waterspieël ter wêreld wat vanweë sy spieëleffek aangelê is om Bordeaux se geskiedkundige Beursplein te verfraai. Die waterspieël is tydens sonnige weer daagliks tussen tien uur soggens en tien uur saans in bedryf, waarby elke siklus – spieël- en newel-effek – 'n halfuur duur. Aan weerskante van die spieël is 'n wandellaan aangelê wat oor 2 000 m² strek. Dit vorm die sentrum van die esplanade met 5 850 m².

Ekonomie en vervoer

Danksy die ligging aan die Gironde met sy Atlantiese seehawe, sy internasionale lughawe, 'n internasionale treinstasie en moderne snelweë het Bordeaux lankal internasionale handelsbetrekkinge aangeknoop. Bordeaux was reeds in die Middeleeue een van die belangrikste uitvoerhawens vir wyn en is vandag vanweë sy ryk geskiedkundige, kulturele en boukundige erfenis 'n eersterangse toeristebestemming.

Die stad se huidige ekonomiese basis is hoëtegnologie, waaronder veral optiese en laser-tegnologieë, lug- en ruimtevaart en ander nywerhede. Daar is 88 industriële gebiede in die agglomerasie van Bordeaux en ses sogenaamde "tegnologie-pole". Vyf van Bordeaux se nywerhede is tot strategiese sleutelbedrywe verklaar: Lug- en ruimtevaart met 20 000 regstreekse werkgeleenthede in 30 industriële gebiede, elektronika, chemie en farmaseutiese produkte, motorvervaardiging (met onder meer Ford wat hier ratkasse vir die wêreldmark vervaardig) en boumateriale. Maar Bordeaux is daarnaas ook steeds nog 'n belangrike handelsentrum en verwys na homself trots as die wêreld se wynhoofstad.

Wynbou

Bordeaux word dikwels die "Wêreldhoofstad van wyn" genoem. Van die Bordeaux-wyne wat in die omgewing van die stad verbou word behoort tot die mees uitstaande gehaltewyne ter wêreld. Die plaaslike wynboubedryf behels 117 514 hektaar se wingerde, 14 000 wynprodusente, 400 groothandelaars en 'n jaarlikse omset van € 14,5 miljard (ZAR 145 miljard). Jaarliks word sowat 700 miljoen bottels Bordeaux-wyn geproduseer – van gewone tafel- tot topwyne.

Die belangrikste rooiwyne word van druiwesoorte soos Cabernet-Sauvignon, Merlot, Cabernet franc, Petit Verdot, Malbec en steeds kleiner wordende hoeveelhede Carménère. Druiwe wat vir witwyne gebruik word sluit Sauvignon blanc, Sémillon en Muscadelle in.

Bordeaux se wynbougebiede word in vyf streke onderverdeel: Entre-Deux-Mers, Libournais, Bourgeais-Blayais, Graves en Médoc. Die mees uitstaande wynstreke is Saint-Émilion, Pauillac, Saint-Estèphe, Sauternes en Pomerol.

Tans beleef Bordeaux se wynbedryf 'n krisis as gevolg van laer pryse en sterk internasionale mededinging. Die aantal wynprodusente het teen die begin van die 21ste eeu merkbaar afgeneem.

Nywerhede

Bordeaux is 'n beduidende nywerheidsentrum, en die tradisionele industriële sektor verskaf tans 28 000 werkgeleenthede (waarvan 16 000 in die hout- en papierbedryf). Die motorvervaardiger Ford Aquitaine Industrie is die grootste werkgewer in die gebied van Bordeaux.

Die plaaslike nywerheidsektor, wat hom veral op die regteroewer gevestig het, het in die afgelope dekades 'n strukturele krisis deurgemaak, maar het nogtans daarin geslaag om hom ná sy herstrukturering op nuwe en sleuteltegnologieë toe te spits. Lug- en ruimtevaart speel nou 'n beduidende rol, en Bordeaux is die tweede belangrikste Franse sentrum van hierdie bedryf na Toulouse met 20 000 regstreekse en 'n verdere 8 000 werkgeleenthede op kontrakbasis. Die belangrikste ondernemings van Bordeaux se lug- en ruimtevaart- en wapenbedryf is Dassault, Safran (vroeër Snecma) en Thales. Falcon-stralers, die vegvliegtuie Rafale en Mirage 2000, die Airbus A380 se stuurkajuit, die Franse vuurpylreeks Ariane se aanjaers en strategiese kernmissiele (M-51) word in die periferie van Bordeaux vervaardig. Die Franse Departement van Verdediging sal meer as € 2 miljard aan sy nuwe projek Laser Mégajoule bestee wat van Bordeaux 'n eersterangse Europese sentrum van optiese en laser-tegnologie sal maak.

Ander belangrike nywerheidsektore is petrochemie, farmasie (Sanofi-Aventis), voedselverwerking (met 30 000 werkgeleenthede en ondernemings soos LU) en alkoholiese dranke (Marie Brizard, Ricard).

Onderwys

Bordeaux se onderwysgeriewe is 'n sterk mededingende faktor ten gunste van die stad. Die totale aantal studente, wat by die Universiteit van Bordeaux – die enigste in die département Gironde – ingeskryf is, beloop sowat 70 000. Hierdie tersiêre instelling bestaan uit vier formeel onafhanklike universiteite wat nogtans gemeenskaplik onder een naam optree en veral ten opsigte van hul kampusse, spyseniering en koshuise saamwerk.

Die Université de Bordeaux is volgens studierigtings verdeel in die

Universiteit van Bordeaux I (natuur- en ingenieurswetenskappe),
Victor Segalen-universiteit van Bordeaux II (geneeskunde, geesteswetenskappe, sport en oenologie),
Michel de Montaigne-universiteit van Bordeaux III (geesteswetenskappe), en die
Montesquieu-universiteit van Bordeaux IV (regs- en ekonomiese wetenskappe).

Die historiese Universiteit van Bordeaux, wat op inisiatief van aartsbiskop Pey Berland in die lewe geroep is, is deur 'n pouslike bul van pous Eugenius IV op 7 Junie 1441 amptelik gestig en het aanvanklik vier fakulteite (kunste, geneeskunde, regswetenskappe en teologie) behels. Die fakulteit regswetenskappe is later in twee departemente van burgerlike en kanoniese reg opgesplits.

In 1793 is die universiteit ontbind en eers meer as honderd jaar later, volgens 'n wet wat op 10 Julie 1896 afgekondig is, herstig. Die universiteit was ná die studente-onluste van Mei 1968 genoodsaak om die grootste deel van sy aktiwiteite na die suidelike voorstede van Bordeaux te verskuif en in drie instellings – Bordeaux I, Bordeaux II en Bordeaux III – op te splits. In 1995 is die Universiteit van Bordeaux I verder verdeel in die nuwe Bordeaux I en Bordeaux IV.

Die meeste instellings van die universiteite I, III en IV is tans op 'n kampus in die voorstad Talence gesetel. Ander instellings is in Gradignan en Pessac, terwyl die universiteit II steeds in sentraal geleë geboue in die middestad gehuisves word, waaronder sommige uit die 19de eeu.

Daarnaas is agt tersiêre instellings, wat opleiding in ingenieurswetenskappe aanbied, in Bordeaux gesetel, asook vier skole van ekonomie, die Institut d'études politiques de Bordeaux en vyf ander tersiêre instansies, waaronder die befaamde Santé Navale wat mediese opleiding vir loopbane in die Franse Vloot aanbied, en die École nationale de la magistrature (ENM) waar regters en staatsaanklaers opgelei word.

Die privaat hoërskool Lycée Saint Joseph de Tivoli is in 1762 gestig en sodoende een van die oudstes in Bordeaux wat nog steeds bestaan.

Kookkuns

Die tradisionele kookkuns van Bordeaux baseer in die algemeen nie op hoogs verfynde spesialiteite nie en probeer eerder om 'n waardige ekwivalent vir die plaaslike wynsoorte te wees.^[16] Daar is nogtans noemenswaardige spesialiteite soos die bekende Sauce Bordelaise, 'n sous wat van rooiwyn, murg-bouillon, salotte (spruituie) en verskeie kruie berei word. Dit word veral met entrecôte, 'n geroosterde biefstuk, bedien.

Lamvleis van lamme wat langs die strande en rivieroewers grootgemaak is word net soos baie ander geregte met 'n geurtjie knoffel berei.

Die plaaslike seekos sluit gewilde geregte soos Lamproie à la Bordelaise in, 'n paling wat in rooiwyn gekook word. Naas paling staan die Gironde-monding ook bekend vir sy kaviaar. Inheemse garette-oesters is 'n ander gewilde spesialiteit.

Ander bekende geregte is Confit d'Oie (ingemaakte eendvleis), Foie Gras des Landes (ganslewer met jellie), Piperade Basque (roereier met pampoen, rissies en geroosterde ham), Salmis de Pintades (parelhoen met pynboomvrugte), Tourain bordelais (uiesop met knoffel) en Bar aux quatre poivres (seebaars met peper en 'n groot verskeidenheid kruie).

Die bosgebiede van die omgewing lewer wilde besse soos aarbeie en eersterangse paddastoele op. Die laasgenoemde word gewoonlik in botter gesoteer, net soos baie ander plaaslike geregte.

Sport

Die Nouveau Stade de Bordeaux is met 'n kapasiteit van 41 458 die grootste stadion in Bordeaux. Dié stadion is in 2015 ingewy en dit het die Stade Chaban-Delmas vervang, wat vroeër tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1938, FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1998, Rugbywêreldbeker 1999 en Rugbywêreldbeker 2007 vir wedstryde ingespan is. Tydens die Europese Sokkerkampioenskap 2016 en die Rugbywêreldbeker 2023 is van die Nouveau Stade de Bordeaux gebruik gemaak.

Daar is twee vername sportspanne in Bordeaux: Die sokkerspan FC Girondins de Bordeaux speel in die Ligue 1 en die rugbyspan Union Bordeaux Bègles speel in die Top 14.

Susterstede

Bristol, Verenigde Koninkryk, sedert 1947.^[17]
Lima, Peru, sedert 1956.^[17]
Quebecstad, Kanada, sedert 1962.^[17]
Los Angeles, Verenigde State, sedert 1964.^[17]
München, Duitsland, sedert 1964.^[17]
Porto, Portugal, sedert 1978.^[17]
Bakoe, Azerbeidjan, sedert 1979.^[17]
Fukuoka, Japan, sedert 1982.^[17]
Asjdod, Israel, sedert 1984.^[17]
Madrid, Spanje, sedert 1984.^[17]
Casablanca, Marokko, sedert 1988.^[17]
Sint Petersburg, Rusland, sedert 1992.^[17]
Krakow, Pole, sedert 1993.^[17]
Riga, Letland, sedert 1993.^[17]
Wuhan, Volksrepubliek China, sedert 1998.^[17]
Bamako, Mali, sedert 1999.^[17]
Bilbao, Spanje, sedert 2000.^[17]
Oran, Algerië, sedert 2003.^[17]
Ouagadougou, Burkina Faso, sedert 2005.^[17]
Ramallah, Staat Palestina, sedert 2007.^[17]

Verwysings

↑ (fr) "La Cité du Vin" (PDF). 24 Oktober 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 11 Oktober 2020. Besoek op 6 Oktober 2020.
↑ HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
↑ (fr) (oc) Julien Pearson (November 2020). Ostau Occitan (red.). Plan du Bordeaux occitan gascon – Mapa dau centre occitan e gascon de Bordèu. Bordeaux: Instituut vir Oksitaanse Studies.
↑ (oc) Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha (ADÒC), red. (21 November 2020). "Primièr plan del Bordèu occitan – Lo plan permet de descobrir l'istòria de la lenga dins lo Pòrt de la Luna, retrobar los noms d'origina occitana e lor significacion". Barcelona: Jornalet. ISSN 2385-4510. OCLC 1090728591.
↑ ^5,0 ^5,1 (fr) Dauzat, A.; Ch. Rostaing (1963). Librairie Larousse (red.). Dictionnaire étymologique des noms de lieux de France. Parys. p. 738.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)
↑ (fr) Faculté des Lettres de Bordeaux (1879). Annales de la Faculté des Lettres de Bordeaux. OCLC 557859144.
↑ (fr) Bénédicte Boyrie-Fénié (Oktober 2008). Dictionnaire toponymique des communes de Gironde. Pau: Oksitaanse Instituut. p. 78. ISBN 978-2-35068-012-5.
↑ (fr) Dauzat, A.; Ch. Rostaing (1963). Librairie Larousse (red.). Dictionnaire étymologique des noms de lieux de France. Parys. p. 738.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)
↑ (fr) "Des villages de Cassini aux communes d'aujourd'hui". École des hautes études en sciences sociales. Besoek op 18 Mei 2024.
↑ (fr) Roger de Figuères (1901). Au siège de la Société (red.). Les noms révolutionnaires des communes de France : listes par départements et liste générale alphabétique. pp. 27, 92. Besoek op 18 Mei 2018.
↑ (la) Burdigalim appellatam ferunt quod Burgos Gallos primum colonos habuerit, quibus antea cultoribus adimpleta est. in Etymologiae XV, the Latin Library
↑ (fr) Achille Luchaire (1 Januarie 1887). Ernest Leroux (red.). Annales de la Faculté des lettres de Bordeaux. p. 100..
↑ (fr) Michel Morvan (2004). Noms de lieux du Pays basque et de Gascogne. Parys. p. 12. ISBN 978-2-86253-334-6.{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)
↑ (fr) David Malescourt. "Gironde > Bordeaux (33000)". habitants.fr. Besoek op 6 Februarie 2015.
↑ (fr) "Météo France". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 April 2020. Besoek op 30 November 2013.
↑ (en) Howard Hillman's World Cuisine Guide: Bordeaux Cuisine
↑ ^17,00 ^17,01 ^17,02 ^17,03 ^17,04 ^17,05 ^17,06 ^17,07 ^17,08 ^17,09 ^17,10 ^17,11 ^17,12 ^17,13 ^17,14 ^17,15 ^17,16 ^17,17 ^17,18 ^17,19 (fr) "Les villes partenaires". Bordeaux. Besoek op 18 Mei 2024.

Bronne

(fr) Higounet, Charles; Renouard, Yves; Bernard, Jacques et al.: Histoire de Bordeaux. Boekdeel 3: Bordeaux sous le rois de l'Angleterre. Bordeaux: Fédération historique du Sud-Ouest 1965
(fr) Higounet, Charles: Histoire de Bordeaux. Nouvelle édition. Toulouse: Éditions Privat 2001
(de) Kladstrup, Don en Kladstrup, Petie: Wein und Krieg. Bordeaux, Champagner und die Schlacht um Frankreichs größten Reichtum. Stuttgart: Klett-Cotta 2003
(de) Kladstrup, Don en Kladstrup, Petie: Wine and War. The French, the Nazis & the Battle for France's Greatest Treasure. New York, NY: Random House Inc./Broadway Books 2001
(fr) Pernoud, Régine: Aliénor d'Aquitaine. Parys: Editions Albin Michel 1965
(fr) Renouard, Yves: Histoire médiévale d'Aquitaine. Études, boekdeel 2: Vin et commerce du vin de Bordeaux. Bordeaux: PyréMonde 2005

Eksterne skakels

Amptelike webtuistes

(fr) Amptelike webwerf

Unesco

(en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy

Ensiklopediese inligting

(en) "Bordeaux". Encyclopædia Britannica. Besoek op 18 Mei 2024.

Museums

(en) La Cité du Vin

Media

(fr) Youtube.com | Mathieu MAXIME PROD: La Ville de Bordeaux

[1] (fr) "La Cité du Vin" (PDF). 24 Oktober 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 11 Oktober 2020. Besoek op 6 Oktober 2020.

[HAT_Taal-en-feitegids-2] HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8

[3] (fr) (oc) Julien Pearson (November 2020). Ostau Occitan (red.). Plan du Bordeaux occitan gascon – Mapa dau centre occitan e gascon de Bordèu. Bordeaux: Instituut vir Oksitaanse Studies.

[4] (oc) Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha (ADÒC), red. (21 November 2020). "Primièr plan del Bordèu occitan – Lo plan permet de descobrir l'istòria de la lenga dins lo Pòrt de la Luna, retrobar los noms d'origina occitana e lor significacion". Barcelona: Jornalet. ISSN 2385-4510. OCLC 1090728591.

[DENLF-5] 5,0 ^5,1 (fr) Dauzat, A.; Ch. Rostaing (1963). Librairie Larousse (red.). Dictionnaire étymologique des noms de lieux de France. Parys. p. 738.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)

[6] (fr) Faculté des Lettres de Bordeaux (1879). Annales de la Faculté des Lettres de Bordeaux. OCLC 557859144.

[7] (fr) Bénédicte Boyrie-Fénié (Oktober 2008). Dictionnaire toponymique des communes de Gironde. Pau: Oksitaanse Instituut. p. 78. ISBN 978-2-35068-012-5.

[8] (fr) Dauzat, A.; Ch. Rostaing (1963). Librairie Larousse (red.). Dictionnaire étymologique des noms de lieux de France. Parys. p. 738.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)

[9] (fr) "Des villages de Cassini aux communes d'aujourd'hui". École des hautes études en sciences sociales. Besoek op 18 Mei 2024.

[10] (fr) Roger de Figuères (1901). Au siège de la Société (red.). Les noms révolutionnaires des communes de France : listes par départements et liste générale alphabétique. pp. 27, 92. Besoek op 18 Mei 2018.

[11] (la) Burdigalim appellatam ferunt quod Burgos Gallos primum colonos habuerit, quibus antea cultoribus adimpleta est. in Etymologiae XV, the Latin Library

[12] (fr) Achille Luchaire (1 Januarie 1887). Ernest Leroux (red.). Annales de la Faculté des lettres de Bordeaux. p. 100..

[13] (fr) Michel Morvan (2004). Noms de lieux du Pays basque et de Gascogne. Parys. p. 12. ISBN 978-2-86253-334-6.{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)

[14] (fr) David Malescourt. "Gironde > Bordeaux (33000)". habitants.fr. Besoek op 6 Februarie 2015.

[15] (fr) "Météo France". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 April 2020. Besoek op 30 November 2013.

[16] (en) Howard Hillman's World Cuisine Guide: Bordeaux Cuisine

[Susterstede-17] 17,00 ^17,01 ^17,02 ^17,03 ^17,04 ^17,05 ^17,06 ^17,07 ^17,08 ^17,09 ^17,10 ^17,11 ^17,12 ^17,13 ^17,14 ^17,15 ^17,16 ^17,17 ^17,18 ^17,19 (fr) "Les villes partenaires". Bordeaux. Besoek op 18 Mei 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]