El Busto

Artikulu hau El Busto udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Busto (argipena)».

El Busto
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Vianaldea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	El Busto
Alkatea	Javier Ripa Arizaga (Independientes de El Busto)
Posta kodea	31229
INE kodea	31061
Herritarra	elbustoar
Geografia
Koordenatuak	42°32′56″N 2°14′30″W / 42.548888888889°N 2.2416666666667°W / 42.548888888889; -2.2416666666667
Azalera	7 km²
Garaiera	432 metro
Distantzia	67 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	54 (2024:  2)
29 (%53,7) (2019)  (%50) 27
Dentsitatea	7,71 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 18,57
Ugalkortasuna[1]	‰ 142,86
Ekonomia
Jarduera[1]	% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 6,14 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]	% 8.8 + % 13.6 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]	%
Datu gehigarriak
Webgunea	http://elbusto.es/

El Busto^[4] ([el busto]) Nafarroa Garaiko mendebaldeko udalerri bat da, Lizarrako merindadekoa. 70 biztanle zituen 2014. urtean. Iruñea hiriburutik 67 kilometro mendebaldera dago.

Geografia

El Busto Nafarroa Garaiko mendebaldean dago, Errioxarekiko mugatik gertu, eta N-111 errepidearen alboan.

El Bustok mugakide ditu Santsol iparraldean, Los Arcos ekialdean, Santsol mendebaldean, eta Elizagorria hegoaldean.

Historia

XIII. mendean bi herrigune izan ziren Busto izenarekin: Goi Busto (Busto de Suso) eta Behe Busto (Busto de Yuso). XV. mendean, El Busto Los Arcoseko herrixka bihurtu zen, eta hiriburuaren zori bera izan zuen, 1463 eta 1753 bitartean Gaztelako erresumaren barne izanik. Hiru mende horietan, San Andres parrokia handitu eta pizkundetarra erretaula gehitu zitzaion. XVIII. mendearen erdialdean, herria Calahorrako elizbarrutian izan arren Nafarroa Garaiko udalerri bihurtu zen.

Herria, elbustoarrek proposaturiko eta erregeordeak berretsitako alkate batek agintzen zuen. Herritarrek inguruko iturburu batetik ateratzen zuten edateko ura. Udalaren aurrekonturako beharrezko dirua, larreen salmentatik eta labearen alokairutik lortzen zuten, 500 eta 600 erreal inguru.

Demografia

1860an herriak 218 biztanle zituen, eta ondorengo hamarkadetan biztanle kopurua gorabeheratsu ibili zen, harik eta XX. mendeko emigrazioaren ondorioz erdira murriztu zen arte.

El Bustoko biztanle kopuruaren bilakaera, 1842-2017 bitartean
Datu-iturria: www.ine.es

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko zazpi etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren % 8,86 (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren azpitik).

Politika

Udal hauteskundeak

2007an bi zerrenda independente aurkeztu ziren; AIBko Jesús María Ripa Asensio hautatu zuten alkate (zinegotzi bakar). Boto baliogabeak 8 izan ziren (emandako guztien % 12,70) eta 3 boto zuri izan ziren (botoen % 5,45). Abstentzioa % 47,16 izan zen.

El Bustoko Udala (2007)

Alderdia	Botoak	Aukeratua?
Jesus Maria Erripa Asensio (AIB)	43	Bai
Jesus Maria Osés Zurbano (C)	9	Ez

2011n, ordea, zerrenda bakarra aurkeztu zen, eta Ripak karguan jarraitu zuen, oraingoan beste bi zinegotziren laguntzaz.

Udaletxea

• HELBIDEA: Zelai kalea, z.g.

Alkateak

Hauek izan dira El Bustoko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[5]
Isaias Silanes Oses[5]	1979	1983		Independenteak
Isaias Silanes Oses[5]	1983	1987		Independenteak
Oscar Arbeo Lopez[5]	1988 ^a	1991		Kudeaketa batzordea
Ruben Maria Marañon Taberna[5]	1991	1995		Agrupacion Independiente El Busto
Ruben Maria Marañon Taberna[5]	1995	1999		Agrupacion Independiente El Busto
Ruben Maria Marañon Taberna[5]	2000 ^b	2003		Kudeaketa batzordea
Ruben Maria Marañon Taberna[5]	2003	2007		Independenteak
Jesus Maria Ripa Asensio[5][6]	2007	2011		Agrupacion Independiente El Busto
Jesus Maria Ripa Asensio[5][7][8]	2011	2015		Independientes
Javier Ripa Arizaga[5][9][10]	2015	2019		Independiente El Busto
Javier Ripa Arizaga[5][11][12]	2019	2023		Independientes de El Busto
Javier Ripa Arizaga[13][14]	2023	Jardunean		Independientes de El Busto

^a 1987an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

^b 1999an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

Azpiegiturak

Garraioak

La Estellesaren Donostia eta Logroño bitarteko lineak (NA-10 zenbakiko emakida) geltokia dauka herrian. Lineak honako ibilbidea egiten du:

• Irun - Donostia - Tolosa - Etxarri Aranatz - Lezaun - Abartzuza - Bearin - Legarda - Obanos - Gares - Zirauki - Lizarra - Aiegi - Los Arcos - El Busto - Santsol - Bargota - Viana eta Logroño

Kultura

Euskara

Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, El Busto eremu ez-euskalduneko udalerria da. Hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldan jasota dagoenez, herritarren % 3,26k zekien euskaraz hitz egiten.

Jaiak eta ospakizunak

Herriko jaiak abuztuko azken aurreko asteburuan ospatzen dira.

Ondasun nabarmenak

• San Andres eliza, estilo pizkundetar arkitektura gotikokoa, XVI. mendean eraikia.
• San Roman baseliza, muino baten gainean kokatua.

Elbustoar ospetsuak

• Perfecto Ripa Fernandez (1905-1987), politikari falangista.^[15]

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
3. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
5. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
6. (Gaztelaniaz) «Tierra Estella decidió en las urnas» Revista Calle Mayor 2007-05-31 (Noiz kontsultatua: 2025-02-06).
7. (Gaztelaniaz) «Tierra Estella ya tiene alcaldes» Revista Calle Mayor 2011-06-23 (Noiz kontsultatua: 2024-11-05).
8. (Gaztelaniaz) «El camino perdido de la ruta jacobea» Diario de Navarra 2014-04-03 (Noiz kontsultatua: 2024-11-06).
9. (Gaztelaniaz) «Tiempos de cambio en Tierra Estella» Revista Calle Mayor 2015-05-29 (Noiz kontsultatua: 2025-02-22).
10. (Gaztelaniaz) «Un curso analizará este mes el papel de la zona de Los Arcos durante tres siglos» Diario de Noticias de Navarra 2016-09-09 (Noiz kontsultatua: 2024-11-06).
11. (Gaztelaniaz) «El mapa político de Navarra: todos los alcaldes y alcaldesas» Diario de Noticias de Navarra 2019-06-16 (Noiz kontsultatua: 2024-11-05).
12. (Gaztelaniaz) «Arrancan los alcaldes» Diario de Noticias de Navarra 2019-06-22 (Noiz kontsultatua: 2024-11-05).
13. (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Navarra, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Navarra 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2024-11-04).
14. (Gaztelaniaz) «Los nuevos alcaldes y alcaldesas de Navarra» Diario de Navarra 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2024-11-04).
15. «Ripa Fernández, Perfecto» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2024-11-06).

Ikus, gainera

• Nafarroako udalerrien zerrenda
• Vianaldea
• Lizarrako merindadea

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• (Gaztelaniaz) El Bustori buruzko informazioa, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean.
• El Bustorako sarbide errepidea Google Street View-n.