Bùi Thạc Chuyên

Bùi Thạc Chuyên
Bùi Thạc Chuyên tại Liên hoan phim quốc tế Tokyo vào năm 2022
Sinh	11 tháng 10, 1968 (56 tuổi) Hà Nội, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
Quốc tịch	Việt Nam
Trường lớp	Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội (1985–2000)
Nghề nghiệp	Đạo diễn Nhà biên kịch
Năm hoạt động	1990–nay
Tác phẩm nổi bật	Danh sách
Phối ngẫu	Lê Tú Oanh (cưới 1994)
Con cái	Bùi Thạc Quân Bùi Thạc Phong
Cha mẹ	Bùi Bình Thi (cha) Nguyễn Thị Mỹ (mẹ)
Giải thưởng	Danh sách

Bùi Thạc Chuyên (sinh ngày 11 tháng 10 năm 1968) là một nam nhà làm phim người Việt Nam. Ông được giới chuyên môn và khán giả biết đến với các tác phẩm gồm 12A và 4H, Chơi vơi, Sống trong sợ hãi, Lời nguyền huyết ngải và Tro tàn rực rỡ. Dù số lượng không nhiều, song những tác phẩm do ông làm ra đều giành các giải điện ảnh trong và ngoài nước, trong đó ông từng giành bốn giải Đạo diễn xuất sắc tại giải Cánh diều 2005, giải Cánh diều 2023, Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 16 và Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23.

Ngoại trừ bộ phim mang tính thương mại là Lời nguyền huyết ngải,^[1] hầu hết các bộ phim của ông khá gai góc và đậm chất hiện thực. Ông còn là biên kịch kiêm đạo diễn của các bộ phim tài liệu: Xẩm giành giải B của Hội Điện ảnh Việt Nam năm 1998 hay Tay đào đất đạt giải Cánh diều Bạc năm 2003.^[2]

Tiểu sử

Bùi Thạc Chuyên sinh ngày 11 tháng 10 năm 1968 tại Hà Nội,^[3] trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật, bố của ông là nhà văn quân đội Bùi Bình Thi, mẹ là họa sĩ Nguyễn Thị Mỹ.

Sự nghiệp

Sân khấu kịch

Sau khi tốt nghiệp phổ thông, Bùi Thạc Chuyên theo học khoa Kịch nói tại Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội vào năm 1985^[4] và về đầu quân tại Nhà hát Kịch Việt Nam từ năm 1990. Trong khoảng thời gian này, ông tham gia những vở kịch lớn gây tiếng vang trên sân khấu Nhà hát Kịch Việt Nam như “Vua Lia” (vai Edgar), “Ngụ ngôn năm 2000” (vai ông già)…^[2]

Bắt đầu với phim ngắn và phim truyền hình

Từ năm 1991 ông bắt đầu tham gia làm phim ngắn, phim điện ảnh truyền hình. Năm 1993, một người bạn của ông học về quay phim, đã nhờ ông viết kịch bản và đạo diễn giúp một phim ngắn để thi tốt nghiệp.^[5] Phim "Nỗi buồn vĩnh cửu" ra đời và giành giải Cánh én Vàng tại Liên hoan phim Sinh viên toàn quốc lần thứ I.^[3] Tiếp đến là các phim video như “Giọt nước mắt” đạt Huy chương Bạc tại Liên hoan phim Truyền hình toàn quốc năm 1994; hay 12A và 4H đạt giải A của Hội Điện ảnh Việt Nam năm 1995… Sau những thành công này, ông chuyển về làm tại Hãng phim truyện I.^[5] Năm 1997, Bùi Thạc Chuyên theo học lớp Đạo diễn Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Bộ phim ngắn tốt nghiệp của ông, “Cuốc xe đêm” năm 2000, đã giành giải 3 tại hạng mục Cinéfondation dành cho nhà làm phim trẻ, tại Liên hoan phim Cannes năm 2000.^[4][6]

Thành công ban đầu với điện ảnh

Năm 2001, Bùi Thạc Chuyên được nhà đài NHK tài trợ sản xuất phim tài liệu Tay đào đất, phim kể về người nông dân Ngô Đức Nhật cần mẫn cải tạo mạnh đất với lượng lớn tàn dư bom, mìn từ chiến tranh.^[7] Tay đào đất sau đó nhận giải Cánh diều Bạc cho hạng mục Phim tài liệu video tại Giải Cánh diều 2002.^[8] Năm 2004, Bùi Thạc Chuyên tiếp tục chuyển thể câu chuyện về ông Ngô Đức Nhật thành phim điện ảnh, với mục đích truyền tải những gì bộ phim tài liệu ngắn kia chưa thể hiện hết. Tựa đề ban đầu là Đất lành, được đổi thành Sống trong sợ hãi để thu hút người xem.^[7] Đây là bộ phim điện ảnh đầu tay của Bùi Thạc Chuyên và cũng đem về nhiều giải thưởng điện ảnh quốc tế và trong nước.^[9]

Năm 2000, Bùi Thạc Chuyên đọc được bản thảo kịch bản Đi mãi rồi cũng quay về của Phan Đăng Di, cảm thấy thích đề tài của kịch bản nên ông và Phan Đăng Di đã cùng sửa đổi lại nhiều lần để dựng thành phim. Tựa đề kịch bản được thay đổi thành Tận cùng là biển và Mắc kẹt, cuối cùng mới đổi thành Chơi vơi. Với đề tài nhạy cảm về đồng tính, kịch bản được đưa lên Hãng phim truyện I xét duyệt, sau 3 lần chỉnh sửa, đến năm 2006, Hãng phim mới chấp nhận cấp vốn sản xuất.^[10] Bộ phim có kinh phí khoảng 7 tỉ VNĐ, trong đó Nhà nước (đại diện là Hãng phim truyện I) góp 1,6 tỉ;^[11] các Quỹ điện ảnh: Hubert Bals từ Liên hoan phim Rotterdam của Hà Lan và Quỹ Fonds Sud của Pháp hỗ trợ 130 nghìn Euro, và phần còn lại đến từ tài trợ.^[12] Bộ phim ra mắt năm 2009, giành được nhiều giải thưởng và đề cử tại các liên hoan phim quốc tế. Năm 2010,^[13] sau khi thu được phản hồi tích cực từ hàng trăm khán giả sau khi đọc kịch bản RH108, hãng phim Thiên Ngân (Galaxy) đã chọn Bùi Thạc Chuyên làm đạo diễn chuyển thể thành phim Lời nguyền huyết ngải.^[14] Đây là bộ phim điện ảnh đầu tiên Bùi Thạc Chuyên làm theo xu hướng của khản giả, trong khi các phim ông đều dựng lên từ các kịch bản mà mình tâm đắc;^[1] dù nhà sản xuất không cho biết chính xác tổng doanh thu, nhưng bộ phim đã mang về 16 tỉ VNĐ trong tuần đầu công chiếu cũng cho thấy sức hút của dòng phim kinh dị cũng như tên tuổi của Bùi Thạc Chuyên vào thời điểm đó.^[15] Vì lý do kiểm duyệt mà Lời nguyền huyết ngải phải chỉnh sửa kịch bản để từ thể loại kinh dị trở thành trinh thám huyền bí.^[14][16] Năm 2011, dự án phim Ngủ mơ (Dream state) của Bùi Thạc Chuyên nhận được tài trợ cho hạng mục "Dự án phim hay nhất", 150.000HKD của Ðại hội tài chính cho điện ảnh (HAF) trong khuôn khổ Liên hoan phim quốc tế Hồng Kông 2011.^[17] Sau đấy, dự án này cùng "Cha và con và..." của Phan Đăng Di được nhận tài trợ 10.000Euro từ Quỹ Hubert Bals của Liên hoan phim Rotterdam.^[18] Mặc dù có kịch bản hay nhưng vì không nhận được đủ kinh phí từ điện ảnh nhà nước nên Bùi Thạc Chuyên đã phải rút kịch bản về.^[19]

Phát triển tài năng trẻ

Từ năm 2002, Bùi Thạc Chuyên thành lập và điều hành Trung tâm Hỗ trợ phát triển Tài năng Điện ảnh trẻ (TPD), mở các lớp đào tạo phi lợi nhuận về điện ảnh cho học viên từ 15 đến 20 tuổi. Trung tâm trực thuộc Hội Điện ảnh Việt Nam, được Quỹ Văn hóa Ford bảo trợ. Năm 2013, Quỹ Ford rút vốn, Bùi Thạc Chuyên thành lập Công ty cổ phần Phát triển điện ảnh (CDJ) cũng dưới sự bảo trợ của Hội Điện ảnh Việt Nam. CDJ mở các lớp học về điện ảnh để có kinh phí duy trì TPD.^[2][20] Năm 2017, Bùi Thạc Chuyên cùng đạo diễn Thanh Vân và Hoàng Phương lập Quỹ điện ảnh, tài trợ các nghệ sĩ trẻ trong việc sáng tác, sản xuất phim.^[20]

Trở lại với điện ảnh

Năm 2021, sau 10 năm không sản xuất phim, Bùi Thạc Chuyên một mình lặn lội khắp thành phố Hồ Chí Minh và Bình Dương trong nửa năm để quay dự án phim tài liệu dài 5 tập, “Không sợ hãi” về đại dịch COVID-19.^[21] Với bộ phim tài liệu này, Bùi Thạc Chuyên kiêm đạo diễn, kịch bản, quay phim, dựng phim..., sau đó bộ phim đã giành giải Cánh diều Bạc. Năm 2022, ông ra mắt tiếp phim điện ảnh "Tro tàn rực rỡ", sau 7 năm chuẩn bị, bộ phim này giành được một số giải thưởng và đề cử trong nước và quốc tế.^[22] Tại giải Cánh diều 2023, "Tro tàn rực rỡ" giành được 4 giải thưởng của hạng mục Phim truyện điện ảnh gồm giải quan trọng nhất: Cánh diều vàng cho bộ phim và các giải: giải đạo diễn xuất sắc, quay phim xuất sắc, nữ diễn viên phụ xuất sắc.^[23]

Đời tư

Bùi Thạc Chuyên và diễn viên Tú Oanh biết nhau khi đăng ký thi vào Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, sang năm học thứ hai, họ mới công khai tình cảm. Hai nghệ sĩ kết hôn năm 1994, và có hai con trai.^[24]

Tác phẩm

Sân khấu

• Vua Lia vai Edgar
• Ngụ ngôn năm 2000 vai Ông già (đạo diễn: Lê Hoàng)

Sự kiện

• Hoa hậu Việt Nam 2010 - Giám khảo^[1]
• Ấn tượng VTV 2014 - Công bố giải Phim mới ấn tượng (cùng Uyên Linh)^[25]

Điện ảnh

Năm	Tác phẩm	Định dạng	Vai trò		Chú thích
			Đạo diễn	Biên kịch
1991	Nỗi buồn vĩnh cửu		Có	Có	Phim ngắn đầu tay[26]
	Người trên phố	Phim ngắn
	Ngôi nhà người điên
	Ăn mày
	Cảm xúc thật
1993	Giọt nước mắt	Điện ảnh truyền hình (VTV)
1995	12A và 4H			Có
1995	Bỏ vợ
1996	Những mảnh vỡ hoàn hảo
1997	Kẻ cắp bất đắc dĩ
1998	Xẩm	Phim tài liệu		Có
2000	Cuốc xe đêm	Phim ngắn
	Đức tin	Điện ảnh truyền hình (VTV)			[27]
2001	Tivi về làng		Không	Có
2002	Tay đào đất	Phim tài liệu	Có
2005	Sống trong sợ hãi	Điện ảnh			Phim điện ảnh đầu tay[28]
2007	Đi mãi rồi cũng phải quay về				[29][30]
2009	Chơi vơi			Không
2010	Tươi - Tắn	Điện ảnh truyền hình (VTV)
2012	Lời nguyền huyết ngải (Rh108)	Điện ảnh		Có
2021	Không sợ hãi	Phim tài liệu
2022	Tro tàn rực rỡ	Điện ảnh
2025	Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối

Giải thưởng

Giải thưởng cá nhân

Năm	Sự kiện	Giải thưởng / hạng mục	Tác phẩm	Chú thích
2001	Cuộc thi chọn đề tài hay cho phim tài liệu châu Á	Kịch bản (cùng với Nguyễn Thị Minh Ngọc)	Tay đào đất	[7]
2006	Giải Cánh diều 2005	Đạo diễn xuất sắc phim truyện điện ảnh	Sống trong sợ hãi	xem thêm phần giải thưởng của phim
2009	LHP Việt Nam lần thứ 16	Đạo diễn xuất sắc	Chơi vơi	xem thêm phần giải thưởng của phim
2023	Giải Cánh diều 2023	Đạo diễn xuất sắc phim truyện điện ảnh	Tro tàn rực rỡ	[31]
	Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23	Đạo diễn xuất sắc		[32]

Tác phẩm đạt giải

Năm	Sự kiện	Giải thưởng / hạng mục	Tác phẩm	Chú thích
????	Giải thưởng Báo văn nghệ		Vai diễn	Truyện ngắn [4]
1993	LHP sinh viên toàn quốc lần thứ I	Giải Cánh én Vàng - phim ngắn	Nỗi buồn vĩnh cửu	[33]
1994	LHP Truyền hình toàn quốc	Huy chương Bạc	Giọt nước mắt	[2]
1995	Giải thưởng Hội Điện ảnh Việt Nam 1994	Giải A - Phim video	12A và 4H	[2]
1999	Giải thưởng Hội Điện ảnh Việt Nam 1998	Giải B - phim tài liệu	Xẩm	[2]
2000	LHP Cannes	Giải Ba của hạng mục Cinéfondation	Cuốc xe đêm	Phim ngắn [34]
2003	Giải Cánh diều 2002	Giải B - Phim tài liệu	Tay đào đất	[35]
2006	Giải Cánh diều 2005	(xem thêm phần giải thưởng của phim)	Sống trong sợ hãi
2009	LHP Việt Nam lần thứ 16	(xem thêm phần giải thưởng của phim)	Chơi vơi
2022	Giải Cánh diều 2021	Cánh diều Bạc - phim tài liệu	Không sợ hãi	[2]
	LHP Quốc tế Ba châu lục	Giải Khinh khí cầu Vàng	Tro tàn rực rỡ	[36]
2023	Giải Cánh diều 2023	Cánh Diều Vàng cho phim truyện điện ảnh		[31][37]
	Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23	Giải Bông Sen Vàng cho phim truyện điện ảnh		[32]

Tham khảo

1. ^ “Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên: Cái mới bao giờ cũng khó xơi”. Báo Công an Nhân dân điện tử. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2023.
2. ^ Văn Thảo (6 tháng 11 năm 2022). “Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên: Đã đi là đi đến cùng, không bỏ cuộc”. Báo Hà Nội mới. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 11 năm 2022. Truy cập ngày 9 tháng 4 năm 2023.
3. ^ “Ông Bùi Thạc Chuyên - Thành viên Ban Giám khảo Phim dài”. Liên hoan Phim quốc tế Hà Nội. 31 tháng 10 năm 2022. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 9 tháng 4 năm 2023.
4. ^ “Bùi Thạc Chuyên: từ A đến Z”. Tuổi trẻ Online. 19 tháng 3 năm 2006. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2023.
5. ^ “Bùi Thạc Chuyên - Tú Oanh vươn lên từ niềm đam mê”. Vnexpress. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2023.
6. Hà Giang (16 tháng 8 năm 2009). “NSƯT Lý Thái Dũng: "Cái tôi của nhà quay phim càng ít càng tốt…"”. Báo Sài Gòn Giải Phóng. Truy cập ngày 17 tháng 2 năm 2024.
7. ^ “Bùi Thạc Chuyên: Từ "Tay đào đất" đến "Sống trong sợ hãi"”. Báo điện tử Tiền Phong. 3 tháng 11 năm 2005. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
8. “Phim Lưới trời lồng lộng đoạt giải Cánh diều vàng”. Người Lao Động. 14 tháng 3 năm 2003. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 6 năm 2022. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
9. “Chiếu phim "Sống trong sợ hãi" của Bùi Thạc Chuyên”. Hanoi Grapevine. 25 tháng 10 năm 2010. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
10. “Phim về 'đời sống cá nhân' dự LHP Venice”. BBC News Tiếng Việt. 3 tháng 9 năm 2009. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 3 năm 2022. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
11. “"Chơi vơi" với chuyện làm phim của Bùi Thạc Chuyên”. Báo Pháp Luật TP. Hồ Chí Minh. 27 tháng 9 năm 2008. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
12. “Chơi vơi đã không còn "chơi vơi"”. Thể thao văn hóa Online. 27 tháng 8 năm 2008. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
13. thanhnien.vn (29 tháng 7 năm 2011). “Bùi Thạc Chuyên với "Lời nguyền huyết ngải"”. thanhnien.vn. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
14. ^ “Đạo diễn Thạc Chuyên: Lời nguyền huyết ngải không phải phim kinh dị”. Hà Nội mới. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
15. toquoc.vn. “Phim Tết: Chiếu xong rồi… 'xếp xó'”. toquoc.vn. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
16. “Thành Lộc: 'Chuyên có bộ mặt sát thủ nhưng rất hiền'”. thethaovanhoa.vn. 20 tháng 1 năm 2012. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
17. “Cơ hội cho Ngủ mơ”. Tuổi trẻ Online. 26 tháng 3 năm 2011. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
18. “Bùi Thạc Chuyên: 'Cả đoàn 'phát rồ' vì Lời nguyền huyết ngải'”. znews.vn. 16 tháng 12 năm 2011. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
19. “Đạo diễn Nhuệ Giang: 'Điều nhà làm phim nữ cần không phải một ông chồng…'”. Tuổi trẻ Online. 28 tháng 8 năm 2017. Lưu trữ bản gốc ngày 16 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 16 tháng 4 năm 2023.
20. ^ “Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên: Không có bọn trẻ chắc… điên”. TUOI TRE ONLINE. 17 tháng 8 năm 2017. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 9 tháng 4 năm 2023.
21. “ĐD Bùi Thạc Chuyên: Điều cứu sống con người chính là không sợ hãi”. VietnamPlus. 11 tháng 7 năm 2022. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
22. “Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên: Tôi đặt cược 99% vào diễn viên”. Vietnam+ (VietnamPlus). 12 tháng 12 năm 2022. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2023.
23. Ngọc Ánh (11 tháng 9 năm 2023). “Kết quả giải Cánh diều 2023: Bùi Thạc Chuyên thắng lớn nhờ Tro tàn rực rỡ”. Báo điện tử Tiền Phong. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2023.
24. VnExpress (27 tháng 4 năm 2006). “Tú Oanh - Thạc Chuyên gắng sức xây tổ ấm tình yêu”. vnexpress.net. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 6 năm 2023.
25. “Toàn cảnh đêm trao giải Ấn tượng VTV 2014”. Báo điện tử VTV. 6 tháng 9 năm 2014. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 9 năm 2019. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2023.
26. “Nỗi buồn vĩnh cửu - Chùm phim truyện ngắn đương đại”. Hanoi Grapevine. 13 tháng 6 năm 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2023.
27. Trần Lan (30 tháng 7 năm 2003). “'Sẽ tăng lượng phim Việt Nam trên truyền hình'”. VnExpress. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 6 năm 2023. Truy cập ngày 11 tháng 6 năm 2023.
28. VnExpress. “Bùi Thạc Chuyên không muốn làm hỏng hình ảnh của vợ”. vnexpress.net. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2023.
29. “Điện ảnh VN 2007: Bùng nổ phim nhựa!”. Báo Tổ Quốc. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 5 năm 2023. Truy cập ngày 6 tháng 5 năm 2023.
30. “Nhìn lại những sản phẩm của Hãng phim truyện Việt Nam 10 năm qua”. Báo giao thông. 23 tháng 9 năm 2017. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 5 năm 2023. Truy cập ngày 6 tháng 5 năm 2023.
31. ^ “Giải thưởng Cánh diều 2023 vinh danh "Tro tàn rực rỡ"”. Báo Nhân dân. 9 tháng 9 năm 2023. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 9 năm 2023. Truy cập ngày 10 tháng 9 năm 2023.
32. ^ “"Tro tàn rực rỡ" thắng lớn tại LHP Việt Nam lần thứ 23”. Báo điện tử VTV News. 25 tháng 11 năm 2023. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 11 năm 2023. Truy cập ngày 25 tháng 11 năm 2023.
33. “Nỗi buồn vĩnh cửu - Chùm phim truyện ngắn đương đại”. Hanoi Grapevine. 13 tháng 6 năm 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 15 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2023.
34. “Cuốc xe đêm”. Trung tâm Hỗ trợ phát triển Tài năng Điện ảnh trẻ. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2023.
35. B.T.T (14 tháng 3 năm 2003). “Phim Lưới trời lồng lộng đoạt giải Cánh diều vàng”. Người Lao Động. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 6 năm 2022. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2023.
36. “2022 Awards - Festival des 3 Continents”. Festival des 3 Continents. 27 tháng 11 năm 2022. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 12 năm 2022. Truy cập ngày 6 tháng 12 năm 2022.
37. “Cánh diều Vàng 2023: Thái Hòa nhận cú đúp, Tro tàn rực rỡ giành giải Phim điện ảnh xuất sắc nhất”. VTV News. 9 tháng 9 năm 2023. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 9 năm 2023. Truy cập ngày 10 tháng 9 năm 2023.