Siêu hình học

Plato và Aristotle (phải), minh họa bởi Raphael (Stanza della Segnatura, Roma). Aristotle được xem như là "cha đẻ" của siêu hình học.

Siêu hình học (tiếng Anh: metaphysics bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: μετά (meta) = "sau", φυσικά (phisiká) = "lý thuyết vật chất; hay Vật lý") ám chỉ những tác phẩm của Aristotle để đằng sau những tác phẩm nghiên cứu vật chất của ông trong thời cổ đại,^[1] là một nhánh triết học quan tâm đến việc giải thích bản chất của thế giới là cái đằng sau các hình thái vật chất cũng như biểu hiện của chúng được gọi là hiện tượng, là căn nguyên tối hậu và là những nguyên lý đầu tiên và phổ quát nhất của thực tại. Đây là một môn học về sự tồn tại hoặc sự thật. Nó quan tâm đến các câu hỏi như: Bản chất của sự thật là gì? Đâu là vị trí đầu tiên của con người trong vũ trụ? Thực tại là chủ quan hay khách quan? Liệu thế giới có xuất hiện bên ngoài trí óc của chúng ta hay không? Bản chất của vật thể, sự kiện, không gian là gì?

Một nhánh trung tâm của siêu hình học là bản thể học, sự khảo sát về những phạm trù của vật chất ở trên thế giới và những quan hệ của chúng với nhau. Những nhà nghiên cứu siêu hình học cũng cố gắng làm rõ những ý niệm mà con người hiểu được thế giới, bao gồm sự tồn tại, thực thể, cấu hình, không gian, thời gian, thuyết nhân quả, và xác suất.

Trước khi có sự phát triển của khoa học hiện đại, những thắc mắc khoa học đã được giải quyết bằng triết học tự nhiên là một nhánh của siêu hình học. Việc làm này đã tiếp diễn mãi cho đến thời Isaac Newton (cũng là một nhà triết học), thông suốt qua cả thế kỉ 18 (thuật ngữ "khoa học" chỉ có ý nghĩa là "kiến thức" vào trước thế kỉ 19). Tuy nhiên, kể từ thế kỉ 19 trở về sau, triết học tự nhiên tách ra khỏi siêu hình học, việc nghiên cứu được chuyên nghiệp hóa nên triết học tự nhiên trở thành khoa học. Siêu hình học tìm những nguyên lý tối hậu và tổng quát nhất của vũ trụ còn khoa học chỉ tìm những nguyên lý hay còn được gọi là quy luật của một loại đối tượng nào đó trong thế giới khách quan tùy vào từng môn khoa học. Triết học tự nhiên và khoa học vẫn có thể còn được xem như là những chủ đề của siêu hình học, tùy vào việc có hay không những giải thích qua trải nghiệm của những định nghĩa của thuật ngữ đó.

Lịch sử của siêu hình học

Được đề cập đến như là chủ đề của "triết học đầu tiên", thuật ngữ "metaphysics" (siêu hình học trong tiếng Anh) được tin là đã bắt nguồn từ những công trình của Aristotle. Người biên tập những tài liệu này, Andronicus của Rhodes, đã đặt những cuốn sách về triết học đầu tiên ngay sau một tác phẩm khác có tên "Physics" và đã gọi những quyển sách này là τὰ μετὰ τὰ φυσικά βιβλια (ta meta ta physika biblia) hay là "những quyển sách đặt sau sách "Physics". Tuy nhiên, những nhà bình giải Latin đã hiểu nhầm điều này thành "môn khoa học siêu nhiên". Trong Anh ngữ, từ "metaphysics" đến từ ngôn ngữ Latin Trung Cổ metaphysica hoặc dạng số nhiều, giống trung trong tiếng Hy Lạp Trung Cổ metaphysika..^[2] Trong khi cho nguồn gốc Latin và Hy Lạp của từ này khá rõ ràng, nhiều tự điển cho rằng sự xuất hiện đầu tiên của nó trong tiếng Anh bắt nguồn vào giữa thế kỷ XVI, đôi lúc còn sớm hơn (năm 1387).^[2][3]

Trong triết học Trung Quốc, siêu hình học được gọi là hình nhi thượng học.

Những nhà siêu hình nổi tiếng

Aristotle David Malet Armstrong Thomas Aquinas Thánh Augustine Avicenna (Ibn Sina) George Berkeley Boethius David Chalmers Patricia Churchland Paul Churchland Donald Davidson Gilles Deleuze

René Descartes Errol Eustace Harris Georg W. F. Hegel Martin Heidegger Ernest Holmes Immanuel Kant Mahmoud Khatami Jaegwon Kim Saul Kripke Emmanuel Lévinas Gottfried Leibniz David Lewis

John Locke Thomas Malthus George Edward Moore Thomas Nagel Sir Isaac Newton Andrés Ortíz-Osés Alvin Plantinga Plato Plotinus Hilary Putnam Willard V. O. Quine

Ayn Rand Nicholas Rescher Bertrand Russell Jean-Paul Sartre Arthur Schopenhauer John Duns Scotus Wilfrid Sellars J. J. C. Smart Baruch Spinoza Paul Tillich Alfred N. Whitehead

Chú thích và tham khảo

1. Đó là, những bài viết về cái mà Aristotle gọi là "triết học cơ bản", và cái mà chúng ta gọi là siêu hình học sau này, là những bài viết xuất hiện sau những nhận định của ông ta về bản chất, những thứ được gọi là vật lý. Vì vậy, vì những công trình về "triết học cơ bản" xuất hiện sau những nghiên cứu vật lý, và đề tài của chúng được gọi là "siêu hình học".
2. ^ Douglas Harper. “Tự điển từ nguyên trực tuyến (Anh ngữ)”. Đã bỏ qua tham số không rõ |accessyear= (gợi ý |access-date=) (trợ giúp); Đã bỏ qua tham số không rõ |accessmonthday= (trợ giúp)
3. “Dictionary.com đầy đủ (phiên bản 1.0.1) - Dựa theo tự điển Random House (đầy đủ)”. Đã bỏ qua tham số không rõ |accessyear= (gợi ý |access-date=) (trợ giúp); Đã bỏ qua tham số không rõ |accessmonthday= (trợ giúp)