Tiếng Tráng

Tiếng Tráng
Vahcuengh/ Vaƅcueŋƅ/吪僮
Sử dụng tại	Trung Quốc
Khu vực	Quảng Tây, Vân Nam, Quảng Đông, Hải Nam, Hồ Nam, Tứ Xuyên, Quý Châu
Tổng số người nói	18 triệu người
Phân loại	Ngữ hệ Tai-Kadai Ngữ chi Tai Tai Bắc và Tai Trung tâm Tiếng Tráng
Hệ chữ viết	Chữ Tráng (chính thức), chữ Nôm Tráng
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	za
ISO 639-2	zha
ISO 639-3	tùy trường hợp: zch – Central Hongshuihe Zhuang zhd – Dai Zhuang (Wenma) zeh – Eastern Hongshuihe Zhuang zgb – Guibei Zhuang zgn – Guibian Zhuang zln – Lianshan Zhuang zlj – Liujiang Zhuang zlq – Liuqian Zhuang zgm – Minz Zhuang zhn – Nong Zhuang (Yanguang) zqe – Qiubei Zhuang zyg – Yang Zhuang (Dejing) zyb – Yongbei Zhuang zyn – Yongnan Zhuang zyj – Youjiang Zhuang zzj – Zuojiang Zhuang
Phân bố ngữ hệ Tai-Kadai.[a]   Kadai (hay Kra)   Kam–Sui   Bê   Hlai   Tai Bắc Hai nhóm chính: *Các phương ngữ Tráng Bắc và Bố Y   Tai Trung tâm Ba nhóm chính: *Các phương ngữ Nùng *Các phương ngữ Tày *Các phương ngữ Tráng Nam   Tai Tây Nam Ba nhóm chính: *Thái Lan *Lào *Shan Hệ thống phân loại các ngôn ngữ Tai gồm: Tai Bắc, Tai Trung tâm, Tai Tây Nam do André-Georges Haudricourt (1956), Li Fang-Kuei 李方桂 (1977), William J. Gedney (1989) đưa ra. Pittayawat Pittayaporn trong luận văn tiến sĩ tại đại học Cornell (2009) đưa ra hệ thống phân loại hoàn toàn khác

Tiếng Tráng (Chữ Tráng Chuẩn: Vahcuengh/Vaƅcueŋƅ; Chữ Nôm Tráng: 話僮; giản thể: 壮语; phồn thể: 壯語; bính âm: Zhuàngyǔ) là ngôn ngữ bản địa của người Tráng được nói chủ yếu tại tỉnh Quảng Tây và vùng giáp ranh với Quảng Tây thuộc tỉnh Vân Nam và Quảng Đông. Tiếng Tráng không phải là một ngôn ngữ thống nhất: các phương ngữ Tráng Bắc liên hệ gần gũi với tiếng Bố Y tại tỉnh Quý Châu, trong khi các phương ngữ Tráng Nam gần với tiếng Nùng, Tày và Cao Lan tại Việt Nam.

Theo Omniglot, tiếng Tráng có 16 phương ngữ chính.^[1] Từ điển Anh-Trung-Tráng liệt kê tổng cộng 12 phương ngữ tại Quảng Tây và Vân Nam.^[2] Một vài trong số các phương ngữ Tráng khác nhau nhiều đến mức người nói không thể thông hiểu lẫn nhau, do đó một số nhà ngôn ngữ học coi tiếng Tráng là một tập hợp các ngôn ngữ có quan hệ gần gũi với nhau chứ không phải là một ngôn ngữ thống nhất gồm nhiều phương ngữ.^[1].Tiếng Tráng có một dạng chuẩn hóa được gọi là Tráng Ung Bắc (邕北壮语) dựa trên phương ngữ Tráng Bắc tại huyện Vũ Minh (武鸣) tỉnh Quảng Tây.^[1]

Dân số người Tráng là 18 triệu người, chiếm gần 1/3 dân số toàn Quảng Tây, tuy nhiên số lượng người nói tiếng Tráng có thể thấp hơn nhiều con số này. Tại các vùng đô thị người Tráng bị Hán hóa mạnh mẽ, không còn nói và sử dụng tiếng trong mọi khía cạnh đời sống.^[3]

Trích dẫn bài báo của Phạm Hồng Quý (1989) nói rằng người Tráng và các dân tộc Thái có cùng một từ chỉ người Việt Nam (Kinh) là Keo (kɛɛu^A1), Jerold A. Edmondson thuộc Đại Học Texas, Arlington cho rằng sự phân tách giữa các ngôn ngữ Tráng và các ngôn ngữ Tai tây nam diễn ra không sớm hơn sự thành lập của Giao Chỉ (Jiaozhi 交址) tại Việt Nam năm 112 TCN, nhưng không muộn hơn khoảng thời gian từ thế kỷ thứ V đến thế kỷ thứ VI SCN.^[4]

Chữ Tráng Latinh hóa

Bảng chữ cái Tráng dạng chuẩn hóa bắt đầu được sử dụng vào năm 1955 gồm các ký tự Latinh, Kirin và IPA. Năm 1986, bảng chữ cái này được cải tiến, các ký tự Kirin và IPA được thay thế bằng một hoặc một tổ hợp các ký tự Latinh. Dạng chuẩn hóa này dựa trên phát âm của Tráng Ung Bắc được nói tại huyện Vũ Minh. Vì thuộc nhánh Tráng Bắc nên nó không phù hợp trong việc ghi chép các phương ngữ Tráng Nam do tồn tại các khác biệt về âm vị. Một ví dụ là trong dạng chuẩn hóa cũng như các phương ngữ Tráng Bắc không hề tồn tại các phụ âm bật hơi (/pʰ/, /tʰ/, kʰ/). Ngược lại, các phương ngữ Tráng Nam thường có cả các phụ âm bật hơi (/pʰ/, /tʰ/, kʰ/) lẫn không bật (/p/, /t/, /k/).

Phụ Âm^[5]

Chữ	b	mb	m	f	v
Phiên Âm	/p/	/ɓ/	/m/	/f/	/v/
Chữ	d	nd	n	s	l
Phiên Âm	/t/	/ɗ/	/n/	/s/	/l/
Chữ	g	gv	ng	h	r
Phiên Âm	/k/	/kv/	/ŋ/	/h/	/ɣ/
Chữ	c	y	ny	ngv	by	gy	my
Phiên Âm	/ɕ/	/j/	/nj/	/ŋv/	/pj/	/kj/	/mj/

Nguyên Âm^[5]

Chữ	a		e	i		o		u		w
Phiên Âm	/a:/		/e:/	/i:/		/o:/		/u:/		/ɯ:/
Chữ	ai	ae	ei			oi		ui		wi
Phiên Âm	/a:i/	/ai/	/ei/			/o:i/		/u:i/		/ɯ:i/
Chữ	au	aeu	eu	iu		ou		aw
Phiên Âm	/a:u/	/au/	/e:u/	/i:u/		/o:u/		/aɯ/
Chữ	am	aem	em	iem	im	om	oem	uem	um
Phiên Âm	/a:m/	/am/	/e:m/	/i:m/	/im/	/o:m/	/om/	/u:m/	/um/
Chữ	an	aen	en	ien	in	on	oen	uen	un	wen	wn
Phiên Âm	/a:n/	/an/	/e:n/	/i:n/	/in/	/o:n/	/on/	/u:n/	/un/	/ɯ:n/	/ɯn/
Chữ	ang	aeng	eng	ieng	ing	ong	oeng	ueng	ung		wng
Phiên Âm	/a:ŋ/	/aŋ/	/e:ŋ/	/i:ŋ/	/iŋ/	/o:ŋ/	/oŋ/	/u:ŋ/	/uŋ/		/ɯŋ/
Chữ	ap	aep	ep	iep	ip	op	oep	uep	up
	ab	aeb	eb	ieb	ib	ob	oeb	ueb	ub
Phiên Âm	/a:p/	/ap/	/e:p/	/i:p/	/ip/	/o:p/	/op/	/u:p/	/up/
Chữ	at	aet	et	iet	it	ot	oet	uet	ut	wet	wt
	ad	aed	ed	ied	id	od	oed	ued	ud	wed	wd
Phiên Âm	/a:t/	/at/	/e:t/	/i:t/	/it/	/o:t/	/ot/	/u:t/	/ut/	/ɯ:t/	/ɯt/
Chữ	ak	aek	ek	iek	ik	ok	oek	uek	uk		wk
	ag	aeg	eg	ieg	ig	og	oeg	ueg	ug		wg
Phiên Âm	/a:k/	/ak/	/e:k/	/i:k/	/ik/	/o:k/	/ok/	/u:k/	/uk/		/ɯk/

Thanh Điệu

Số TT thanh	Chữ	Nét	Ví Dụ	Nghĩa
1		˨˦ (24)	son	dạy
2	z	˧˩ (31)	mwngz (số ít)	mày
3	j	˥ (55)	hwnj	trèo
4	x	˦˨ (42)	max	ngựa
5	q	˧˥ (35)	gvaq	qua
6	h	˧ (33)	dah	sông
7	p/t/k (đối với các nguyên âm dài)	˧˥ (35)	bak	mồm
7	p/t/k (đối với các nguyên âm ngắn)	˥ (55)	daep	gan
8	b/g/d	˧ (33)	bag daeb	bổ xếp

• Các Ký tự z, j, x, q và h được dùng để biểu diễn dấu. Chúng được viết ở cuối mỗi từ. Thanh 1 (24) không đánh dấu.

Ví Dụ

Các ví dụ sau thuộc các phương ngữ Tráng Bắc.

Gij raemx neix raemx haij, mbouj ndaej gw^[6]
Cái nước này nước biển, không được ăn

Baezgonq, miz goenglaux he ciengx song boux lwk...^[7]
Ngày trước, có một ông lão nuôi hai người con

Aeu fawz swix gaem gij fwed de^[8]
Lấy tay trái cầm cái cánh nó

Hawj gij lwed ndik roengz ndaw vanj bae^[9]
Cho cái máu chảy xuống vào bát đi

Tham khảo

1. ^ [1] omniglot.com, Zhuang (Vaƅcueŋƅ / Vahcuengh)
2. [2] A Sociolinguistic Survey of the Dejing Zhuang Dialect Area, tác giả: Eric M. Jackson, Emily H.S. Jackson, Shuh Huey Lau, trang 7
3. [3] A Sociolinguistic Survey of the Dejing Zhuang Dialect Area, tác giả: Eric M. Jackson, Emily H.S. Jackson, Shuh Huey Lau, trang 12
4. Department of Linguistic and TESOL University of Texas, Arlington & Jerold A. Edmondson. the power of language over the past: Tai settlement and Tai linguistics in southern China and northern Vietnam (PDF). tr. 15. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 25 tháng 12 năm 2014. Truy cập ngày 13 tháng 8 năm 2014.
5. ^ Department of Applied Linguistics City Polytechnic of Hong Kong & Tom B. Y. Lai và Chun-yu Kit (1992). A computer system for indentification and statistical analysis of syllables in the romanized Zhuang script (PDF). 83 Tat Chee Avenue, Kowloon, Hong Kong. tr. 460.
6. [4] The classifier Gij in Northern Zhuang, Margaret MILLIKEN, Trang. 177, ví dụ 12
7. [5] The classifier Gij in Northern Zhuang, Margaret MILLIKEN, Trang. 187, ví dụ 51
8. [6] The classifier Gij in Northern Zhuang, Margaret MILLIKEN, Trang. 188, ví dụ 55
9. [7] The classifier Gij in Northern Zhuang, Margaret MILLIKEN, Trang. 189, ví dụ 57

Liên kết ngoài

• Unicode Latin Extended-B code chart specifies the Unicode characters to be used for the Zhuang special letters
• Tiếng Tráng và bảng chữ cái, Omniglot
• The prospects for the long-term survival of Non-Han minority languages in the south of China Lưu trữ 2008-08-21 tại Wayback Machine
• Field Notes on the Pronominal System of Zhuang Lưu trữ 2012-02-29 tại Wayback Machine "A major case of language shift is occurring in which the use of Zhuang and other minority languages is restricted mainly to rural areas because Zhuang-speaking villages, like Jingxi, which develop into towns become more and more of Mandarin-speaking towns. Zhuang-speaking villages become non-Zhuang-speaking towns! And children of Zhuang-speaking parents in cities are likely not to speak Zhuang as a mother-tongue."
• Bản đồ phân bố các phương ngữ Tráng Lưu trữ 2017-10-11 tại Wayback Machine, Joshuaproject