Nhà Hậu Lê

Nhà Hậu Lê (chữ Nôm: 茹後黎, chữ Hán: 後黎朝, Hán Việt: Hậu Lê triều; (1428-1789) là một triều đại phong kiến Việt Nam tồn tại sau thời Bắc thuộc lần 4 và đồng thời với nhà Mạc, nhà Tây Sơn trong một thời gian, trước Nhà Nguyễn

Nhà Hậu Lê do Lê Lợi lập ra. Nó được phân biệt với nhà Tiền Lê (980–1009) do Lê Hoàn lập ra cuối thế kỷ X. Nhà Hậu Lê gồm 2 giai đoạn:

• Giai đoạn Lê sơ (黎初; 1428-1528): kéo dài 99 năm, bắt đầu từ khi khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi đến khi Mạc Đăng Dung phế bỏ vua Lê Cung Hoàng lên ngôi vua, lập ra nhà Mạc.
• Giai đoạn Lê Trung Hưng (茹黎中興, 1533–1789): khởi đầu khi tướng Nguyễn Kim tôn phò Lê Duy Ninh, một người thuộc dòng dõi nhà Lê để khởi binh chống lại nhà Mạc đến khi Lê Chiêu Thống bỏ nước sang cầu viện Nhà Thanh đánh Tây Sơn. Nguyễn Huệ, một lãnh đạo của phong trào Tây Sơn, sau đó lên ngôi vua, chấm dứt giai đoạn Lê Trung Hưng và sự tồn tại của Nhà Hậu Lê. Thời Lê Trung hưng tuy kéo dài, nhưng các Hoàng đế nhà Lê mất thực quyền, chỉ tồn tại trên danh nghĩa.

  

  bản đồ thời kì nam-bắc triều(thời kì Lê Trung Hưng)

Thời kỳ này của Lê Trung Hưng còn được gọi là Nam Bắc triều, nhà Lê và nhà Mạc chia đôi nước Đại Việt. Khi nhà Mạc bị đánh bại phải chạy lên Cao Bằng (1592 tới năm 1677) thì công thần có công đánh Mạc là họ Trịnh đã nắm hết quyền hành. Công thần họ Nguyễn không thần phục họ Trịnh, ly khai ở phía nam, do đó phần lớn hậu kỳ thời Lê Trung hưng, nước Đại Việt lại bị chia cắt bởi chúa Trịnh và chúa Nguyễn, gọi là Trịnh Nguyễn phân tranh.

lãnh thổ nhà lê ở thời kì cực đại(1475)

Danh sách hoàng đế nhà Lê

Miếu hiệu	Niên hiệu	Tên húy	Sinh mất	Cai trị	Thụy hiệu	An táng
Thái Tổ (太祖)	Thuận Thiên (順天)	Lê Lợi (黎利)	1385-1433	1428-1433	Thống Thiên Khải Vận Thánh Đức Thần Công Duệ Văn Anh Vũ Khoan Minh Dũng Trí Hoàng Nghĩa Chí Minh Đại Hiếu Cao Hoàng đế (統天啟運聖德神功睿文英武寬明勇智弘義至明大孝高皇帝)	Vĩnh Lăng
Thái Tông (太宗)	Thiệu Bình (紹平) Đại Bảo (大寶)	Lê Nguyên Long (黎元龍)	1423-1442	1433-1442	Kế Thiên Thể Đạo Hiển Đức Thánh Công Khâm Minh Văn Tư Anh Duệ Nhân Triết Chiêu Hiến Kiến Trung Văn Hoàng đế(繼天體道顯德功欽明文思英睿仁哲昭憲建中文皇帝)	Hựu Lăng
Nhân Tông (仁宗)	Thái Hòa (太和) Diên Ninh (延寧)	Lê Bang Cơ (黎邦基)	1441-1459	1442-1459	Khâm Văn Nhân Hiếu Tuyên Minh Thông Duệ Tuyên Hoàng đế (欽文仁孝宣明聰睿宣皇帝)	Mục Lăng
Phế Đế	Thiên Hưng (天興)	Lê Nghi Dân (黎宜民)	1439-1460	1459-1460	Lệ Đức hầu (厲德侯)
Thánh Tông (聖宗)	Quang Thuận (光順) Hồng Đức (洪德)	Lê Tư Thành (黎思誠)	1442-1497	1460-1497	Sùng Thiên Quảng Vận Cao Minh Quang Chính Chí Đức Đại Công Thánh Văn Thần Vũ Đạt Hiếu Thuần Hoàng đế(崇天廣運高明光正至德大功聖文神武達孝淳皇帝)	Chiêu Lăng
Hiến Tông (憲宗)	Cảnh Thống (景統)	Lê Tranh (黎鏳)	1461-1504	1497-1504	Thể Thiên Ngưng Đạo Mậu Đức Chí Nhân Chiêu Văn Thiệu Vũ Tuyên Triết Khâm Thành Chương Hiếu Duệ Hoàng Đế (體天凝道懋德至仁昭文紹武宣哲欽聖彰孝睿皇帝)	Dụ Lăng
Túc Tông (肅宗)	Thái Trinh (泰貞)	Lê Thuần (黎㵮)	1488-1505	1504-1505	Chiêu Nghĩa Hiển Nhân Ôn Cung Uyên Mặc Đôn Hiếu Doãn Cung Khâm Hoàng đế(昭義顯仁溫恭淵默惇孝允恭欽皇帝)	Kính Lăng
Phế Đế	Đoan Khánh (端慶)	Lê Tuấn (黎濬)	1488-1509	1505-1509	Mẫn Lệ công (愍厲公) Uy Mục đế (威穆帝)	An Lăng
Phế Đế	Hồng Thuận (洪順)	Lê Oanh (黎瀠)	1495-1516	1509-1516	Linh Ẩn vương (靈隱王) Tương Dực đế (襄翼帝)	Nguyên Lăng
Chiêu Tông (昭宗)	Quang Thiệu (光紹)	Lê Y (黎椅)	1506-1527	1516-1522	Thần Hoàng đế (神皇帝)	Vĩnh Hưng Lăng
Phế Đế	Thống Nguyên (統元)	Lê Xuân (黎椿)	1507-1527	1522-1527	Cung Hoàng đế (恭皇帝)	Hoa Dương Lăng
Trang Tông (莊宗)	Nguyên Hòa (元和)	Lê Ninh (黎寧)	1515-1548	1533-1548	Dụ Hoàng đế (裕皇帝)	Cảnh Lăng
Trung Tông (中宗)	Thuận Bình (顺平)	Lê Huyên (黎暄)	1535-1556	1548-1556	Vũ Hoàng đế (武皇帝)	Diên Lăng
Anh Tông (英宗)	Thiên Hựu (天祐) Chính Trị (正治) Hồng Phúc (洪福)	Lê Duy Bang (黎維邦)	1532-1573	1556-1573	Tuấn Hoàng đế (峻皇帝)	Bố Vệ Lăng
Thế Tông (世宗)	Gia Thái (嘉泰) Quang Hưng (光興)	Lê Duy Đàm (黎維潭	1567-1599	1573-1599	Tích Thuần Cương Chính Dũng Quả Nghị Hoàng đế(積純剛正勇果毅皇帝)	Hoa Nhạc Lăng
Kính Tông (敬宗)	Thận Đức (慎德) Hoằng Định (弘定)	Lê Duy Tân (黎維新)	1588-1619	1599-1619	Hiển Nhân Dụ Khánh Tuy Phúc Huệ Hoàng đế (显仁裕庆绥福惠皇帝)Giản Huy đế (簡輝帝)	Hoa Loan Lăng
Thần Tông (神宗)	Vĩnh Tộ (永祚) Đức Long (德隆) Dương Hòa (陽和)	Lê Duy Kỳ (黎維祺)	1607-1662	1619-1643	Uyên Hoàng đế (淵皇帝)	Quần Ngọc Lăng
Chân Tông (真宗)	Phúc Thái (福泰)	Lê Duy Hựu (黎維祐)	1630-1649	1643-1649	Thuận Hoàng đế	Hoa Phố Lăng
Thần Tông (神宗)	Khánh Đức (慶德) Thịnh Đức (盛德) Vĩnh Thọ (永壽) Vạn Khánh (萬慶)	Lê Duy Kỳ (黎維祺)	1607-1662	1649-1662	Uyên Hoàng đế (淵皇帝)	Quần Ngọc Lăng
Huyền Tông (玄宗)	Cảnh Trị (景治)	Lê Duy Vũ (黎維禑)	1654-1671	1662-1671	Mục Hoàng đế	Quả Thịnh Lăng
Gia Tông (嘉宗)	Dương Đức (陽德) Đức Nguyên (德元)	Lê Duy Cối (黎維禬)	1661-1675	1671-1675	Khoan Minh Mẫn Đạt Anh Quả Huy Nhu Khắc Nhân Đốc Nghĩa Mỹ Hoàng đế (寬明敏達英果徽柔克仁篤義美皇帝)	Phúc An Lăng
Hy Tông (僖宗)	Vĩnh Trị (永治) Chính Hoà (正和)	Lê Duy Cáp (黎維祫)	1663-1705	1675-1705	Chương Hoàng đế (章皇帝)	Phú Ninh Lăng
Dụ Tông (裕宗)	Vĩnh Thịnh (永盛) Bảo Thái (保泰)	Lê Duy Đường (黎維禟)	1679-1731	1705-1729	Thuần Chính Huy Nhu Ôn Giản Từ Tường Khoan Huệ Tôn Mẫu Hòa Hoàng đế	Cổ Đô Lăng Kim Thạch Lăng
Phế Đế	Vĩnh Khánh (永慶)	Lê Duy Phường (黎維祊)	1709-1735	1729-1732	Hôn Đức công (昏德公)	Kim Lũ Lăng
Thuần Tông(純宗)	Long Đức (龍德)	Lê Duy Tường (黎維祥)	1699-1735	1732-1735	Giản Hoàng Đế	Bình Ngô Lăng
Ý Tông (懿宗)	Vĩnh Hựu (永佑)	Lê Duy Thận (黎維祳)	1719-1740	1735-1740	Ôn Gia Trang Túc Khải Túy Minh Mẫn Khoan Hồng Uyên Duệ Huy Hoàng đế	Phù Lê Lăng
Hiển Tông (顯宗)	Cảnh Hưng (景興	Lê Duy Diêu (黎維祧)	1717-1786	1740-1786	Uyên Úy Khâm Cung Nhân Từ Đức Thọ Hoàng ĐếVĩnh Hoàng đế (永皇帝)	Bàn Thạch Lăng
	Chiêu Thống (昭統)	Lê Duy Khiêm (黎維謙)	1765-1804	1786-1789	Mẫn Hoàng đế (愍皇帝)	Bàn Thạch Lăng

Thế phả nhà Lê

		Hoằng Dụ Vương (Lê Trừ)								1 Lê Thái Tổ (Lê Lợi)
		Hiển Công Vương (Lê Khang)								2 Lê Thái Tông (Lê Nguyên Long)
		Quang Nghiệp Vương (Lê Thọ)						3 Lê Nhân Tông (Lê Bang Cơ)				4 Thiên Hưng Đế (Lê Nghi Dân)		5 Lê Thánh Tông (Lê Tư Thành)
		Trang Giản Vương (Lê Duy Thiệu)									6 Lê Hiến Tông (Lê Tranh)					Kiến Vương (Lê Tân)
		Lê Duy Khoáng									8 Uy Mục Đế (Lê Tuấn)			7 Lê Túc Tông (Lê Thuần)		8 Tương Dực Đế (Lê Oanh)		Cẩm Giang Vương (Lê Sùng)
		13 Lê Anh Tông (Lê Duy Bang)															9 Lê Chiêu Tông (Lê Y)		10 Cung Hoàng Đế (Lê Xuân)
		14 Lê Thế Tông (Lê Duy Đàm)															11Lê Trang Tông(Lê Duy Ninh)
		15 Lê Kính Tông (Lê Duy Tân)															12Lê Trung Tông(Lê Duy Huyên)
	16 & 18 Lê Thần Tông (Lê Duy Kỳ)
	17Lê Chân Tông(Lê Duy Hựu)		19Lê Huyền Tông (Lê Duy Vũ)	20Lê Gia Tông(Lê Duy Cối)	21Lê Hy Tông(Lê Duy Cáp)
					22 Lê Dụ Tông (Lê Duy Đường)
					23 Lê Phế Đế (Lê Duy Phường)	24Lê Thuần Tông(Lê Duy Tường)	25Lê Ý Tông(Lê Duy Thận)
						26Lê Hiển Tông(Lê Duy Diêu)
						An Định Thái Tử (Lê Duy Vĩ)
						27Chiêu Thống Đế(Lê Duy Kỳ)

Xem thêm

• Nhà Lê (định hướng)
• Nhà Mạc
• Nam – Bắc triều
• Chúa Trịnh
• Chúa Nguyễn
• Chúa Bầu
• Trịnh – Nguyễn phân tranh
• Nhà Tây Sơn

Tham khảo

Ooi, Keat Gin (2004). Đông Nam Á: Một bách khoa toàn thư lịch sử, từ Angkor Wat đến Đông Timor. ABC-CLIO. ISBN 978-1576077702.

Theobald, Ulrich (2019). “Việt Nam”. ChinaKnowledge.de - Một cuốn bách khoa toàn thư về lịch sử, văn học và nghệ thuật Trung Quốc. Ulrich Theobald. Truy cập 18 tháng 2 năm 2020.

Liên kết ngoài

• Hậu Lê tại Từ điển bách khoa Việt Nam
  • Lê Sơ tại Từ điển bách khoa Việt Nam
  • Lê Trung Hưng tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Later Le Dynasty (Vietnamese history) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)