Wikipedia:Khi nào cần chú thích nguồn gốc

Đây là trang giải thích bổ sung cho Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được.

Trang này nhằm cung cấp thông tin bổ sung về các khái niệm trong (các) trang mà nó bổ sung. Trang này không phải là một quy định hay hướng dẫn, vì nó không được cộng đồng xem xét kỹ lưỡng.

Tóm tắt trang này: Thường thì hầu hết các thông tin trong bài bách khoa đều cần nguồn ngay cạnh để mọi người có thể kiểm chứng (trừ một số ngoại lệ). Khi trích dẫn nguyên văn, mượn lời hoặc viết sát nguồn càng cần phải có nguồn rõ ràng ngay cạnh. Một số trường hợp khác lại cần phải ghi thẳng nguồn trong câu văn. Khi đọc bài, người đọc luôn kỳ vọng nguồn ở cuối câu cũng chính là nguồn chứng minh cho thông tin nên người viết bài cần lưu ý đặt nguồn sao cho chính xác và hợp lý.

Viết tắt

WP:KNCCT

Theo quy định về nguồn kiểm chứng, nội dung trong bài bách khoa luôn luôn phải đi cùng với nguồn. Trang này sẽ giải thích kỹ hơn khi nào bắt buộc cần nguồn còn khi nào thì không.

Những trường hợp cần nguồn

Những thông tin nào có người nghi ngờ về độ xác thực thì cần phải đưa nguồn để kiểm chứng, không thì có thể bị xóa. Nếu đó là thông tin có thể sẽ khiến người khác nghi ngờ thì người viết cần đưa nguồn ngay từ đầu, ai cũng có thể tra cứu, tránh xảy ra tranh cãi không cần thiết. Trên thực tế, điều này có nghĩa là hầu hết các thông tin trong bài đều cần có nguồn cụ thể ngay cạnh (inline citation) bằng thẻ ref hoặc các bản mẫu tương tự. Nếu đó là tài liệu nhiều trang thì cần số trang, chỉ ghi tên tài liệu, ấn phẩm ở cuối bài mà không dẫn số trang cụ thể là chưa đạt yêu cầu. Nếu có nhiều nguồn cho cùng một thông tin, hãy sử dụng các nguồn mạnh nhất, đáng tin cậy nhất (ví dụ, ở các bài địa danh, nguồn sách và ấn phẩm sẽ mạnh hơn nguồn báo điện tử).

Trích dẫn nguyên văn: Hãy đặt nguồn ngay cạnh khi trích dẫn nguyên văn hoặc mượn lời của nguồn, áp dụng cho thoại trực tiếp lẫn gián tiếp, có ngoặc kép cũng như không ngoặc kép. Trong trường hợp sử dụng phụ chú cuối bài, hãy đặt chú thích nguồn sau trích dẫn. Hoặc bạn cũng có thể sử dụng cách thức ghi rõ nguồn hoặc tác giả ngay trong câu văn (ví dụ, "Nguyễn Văn A đánh giá…").

Viết sát nguồn: Hãy đặt nguồn ngay cạnh nếu bạn viết lại thông tin bằng giọng văn của mình nhưng sát ý với nguồn. Hoặc bạn cũng có thể ghi nguồn ngay trong câu văn, nhất là khi nhắc lại quan điểm hoặc ý kiến của người khác (ví dụ, "luật sư Đặng B cho rằng…"). Nhưng trong nhiều trường hợp khác thì không cần ghi nguồn ngay trong câu văn, chẳng hạn như những thông tin hiển nhiên, như viết "Nước sôi ở 100 độ C." lại thành "Nước đạt điểm sôi ở nhiệt độ 100 độ C."

Thông tin gây tranh cãi về người đang sống: Phải đặc biệt cẩn trọng khi thêm thông tin về người đang sống ở tất cả các trang trên Wikipedia. Những thông tin này cần được xử lý tinh tế. Tuyệt đối không để xuất hiện các thông tin không nguồn trong bài có thể gây thiệt hại cho danh tiếng của người đang sống cũng như tổ chức đang hoạt động.

Khẳng định đặc biệt: Trong bài bách khoa, khẳng định đặc biệt bắt buộc phải có nguồn mạnh, tức là nguồn đáng tin cậy chất lượng cao, áp dụng cho (xem WP:DACBIET):

Các khẳng định lạ, quan trọng nhưng lại không có trong các nguồn chính thống
Tin tức rằng ai khẳng định những điều mâu thuẫn với tính cách của người đó, gây tranh cãi hoặc đi ngược lại lợi ích họ từng bảo vệ
Khẳng định trái với kiến thức hoặc quan điểm phổ biến trong cộng đồng của lĩnh vực đó, có thể làm thay đổi đáng kể các giả định phổ biến, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học, y học, lịch sử, chính trị và tiểu sử người đang sống và vừa mới qua đời. Nếu người đưa ra khẳng định giải thích ở đây có âm mưu nhằm bịt miệng họ thì càng cần phải xem xét kỹ lưỡng các khẳng định này.

Khác: Quan điểm, dữ liệu, số liệu thống kê và tuyên bố dựa trên công trình khoa học của một người cụ thể thì hãy đề tên tác giả ngay trong câu văn.

Những trường hợp không cần nguồn

Kiến thức phổ thông: Những thông tin người lớn nào cũng công nhận đúng. Ví dụ: "Paris là thủ đô của Pháp", "Con người thường có hai tay và hai chân".
Cốt truyện: Nếu đó là bài về sách, phim, tác phẩm nghệ thuật thì không cần phải dẫn nguồn cho các sự kiện, chi tiết trong tác phẩm. Độc giả phải tự hiểu rằng nguồn chính là quyển sách, bộ phim hoặc tác phẩm nghệ thuật đó. Nếu đó là tác phẩm nhiều tập thì nên ghi rõ tập phim, số báo hoặc kịch bản cho những độc giả chưa rành. Ai muốn kiểm tra để xác nhận người viết không tự suy luận, suy diễn từ tác phẩm cũng có thể kiểm tra dễ dàng, vì quy định không cho suy diễn từ nguồn sơ cấp.
Đã dẫn nguồn rồi: Nếu thông tin xuất hiện nhiều lần trong bài thì chỉ cần dẫn nguồn một lần (thường là lần đầu tiên thông tin đó xuất hiện). Nội dung ở phần mở đầu mà không gây tranh cãi thì không cần nguồn, vì phần mở đầu chỉ tóm tắt lại thân bài. Các câu giới thiệu đề mục, đoạn văn… cũng không cần nguồn vì nguồn của câu đó chính là các nguồn trong nguyên đoạn văn, đề mục đó. Nếu muốn, bạn có thể ghi <ref>Nguồn cho câu mở đầu là tất cả các nguồn trong đoạn này</ref> nhưng không bắt buộc.

Phần mở đầu

Phần mở đầu chỉ có nhiệm vụ tóm tắt các ý chính trong thân bài nên những thông tin không gây tranh cãi thì thường không cần nguồn. Ở các chủ đề phức tạp, mang tính thời sự hoặc gây tranh cãi có thể sẽ cần nhiều nguồn hơn, các chủ đề khác thì ít hơn hoặc không cần. Thông tin gây tranh cãi về người đang sống thì bắt buộc luôn luôn phải có nguồn trong mọi trường hợp, kể cả trong phần mở đầu.

Đặt nguồn đúng chỗ

Khi đọc bài, người đọc luôn kỳ vọng nguồn ở cuối câu cũng chính là nguồn chứng minh cho thông tin. Do đó, người viết bài cần lưu ý đặt nguồn sao cho chính xác và hợp lý. Trong quá trình viết bài, việc sắp xếp lại hay đảo nội dung là chuyện không thể tránh khỏi nhưng cần hết sức cẩn trọng để đảm bảo ở thành phẩm cuối cùng, các nguồn phải luôn chứng minh cho thông tin đứng ngay trước. Tránh "râu ông nọ cắm cằm bà kia".

Nếu nguyên đoạn văn chỉ dựa vào một nguồn thì không cần phải chú nguồn sau mỗi câu (trừ khi đó là thông tin gây tranh cãi). Còn nếu đoạn văn đó dùng nhiều nguồn khác nhau, bạn có thể gộp các nguồn lại thành một cước chú nếu muốn, miễn là trong cước chú đó bạn ghi rõ nguồn nào chứng minh cho thông tin nào.

Nghi ngờ

Nghi ngờ: Ai cũng có quyền nghi ngờ các thông tin không nguồn bằng cách mở thảo luận tại trang thảo luận hoặc gắn bản mẫu. Thông tin gây tranh cãi về người đang sống không nguồn, các ví dụ rõ ràng là nghiên cứu chưa công bố, những thứ lố lăng, gây tổn hại cho dự án thì phải được xóa ngay mà không cần thảo luận.
Đừng nghi ngờ vô cớ: Đừng nghi ngờ tùy tiện, vô cớ, và càng không được phép nghi ngờ để gây rối hoặc nhằm chứng minh quan điểm. Người nghi ngờ phải nêu lý do chính đáng tại sao nội dung đó sai, mang tính tranh cãi hoặc không nên hiện diện trong bài bách khoa.
Phản hồi kịp thời: Người nhận được nghi vấn cần phản hồi kịp thời. Nếu không có phản hồi, người đặt nghi vấn có thể đặt bản mẫu để đánh dấu hoặc xóa nội dung. Tuy nhiên, nếu nội dung đó không thuộc loại có thể xóa ngay mà không cần thảo luận, người đặt nghi vấn cần chờ phản hồi trước khi tiến hành xóa.

Xem thêm

Quy định

Hướng dẫn