Wikipedia:Thái độ trung lập

Đối với lời khuyên về việc áp dụng quy định này, xem hướng dẫn về TĐTL. Đối với thắc mắc thường gặp và giải đáp, xem câu hỏi thường gặp về TĐTL. Đối với bản mẫu, xem Bản mẫu:Thái độ trung lập.

Quy định cốt lõi về nội dung
Thái độ trung lập Không đăng nghiên cứu chưa công bố Thông tin kiểm chứng được
Quy định khác về nội dung
Tên bài Tiểu sử người đang sống Quy định sử dụng hình ảnh Những gì không phải là Wikipedia
x t s

Mọi nội dung bách khoa trên Wikipedia phải được viết trên một thái độ trung lập (TĐTL), thể hiện một cách công bằng và không thiên vị tất cả các quan điểm quan trọng đã được xuất bản bởi các nguồn đáng tin cậy.

TĐTL là một nguyên tắc căn bản của Wikipedia và các dự án Wikimedia khác. Đây cũng là một trong ba quy định cốt lõi về nội dung của Wikipedia; hai quy định kia là "Thông tin kiểm chứng được" và "Không đăng nghiên cứu chưa được công bố". Chúng nhằm xác định nội dung thuộc loại nào và chất lượng nào thì được chấp nhận trong các bài viết Wikipedia, và chúng hỗ trợ cho nhau, do đó không nên được hiểu một cách độc lập với nhau. Những người tham gia soạn thảo được khuyến nghị nên làm quen với cả ba quy định trên.

Quy định này là không thể thỏa hiệp, và các nguyên tắc làm cơ sở cho nó có thẩm quyền cao hơn bất kỳ quy định, hướng dẫn hay sự đồng thuận của các biên tập viên.

Giải thích về thái độ trung lập

Thái độ trung lập

Thái độ trung lập là một phương cách để xử lý xung đột giữa các góc nhìn kiểm chứng được về một chủ đề, theo như cách các góc nhìn này được chứng minh bởi các nguồn đáng tin cậy. Quy định này đòi hỏi rằng khi tồn tại nhiều góc nhìn mâu thuẫn nhau về một chủ đề, mỗi góc nhìn cần được trình bày một cách công bằng. Không một quan điểm nào nên được nhấn mạnh quá mức hoặc được khẳng định như thể được coi là "chân lý". Mục tiêu là để người đọc có thể biết được các quan điểm quan trọng khác nhau đã được công bố, chứ không chỉ biết mỗi quan điểm phổ biến nhất. Cũng không nên nhấn mạnh sự đúng đắn của quan điểm phổ biến nhất, hoặc một quan điểm nào đó trong các quan điểm khác nhau, đến mức các quan điểm khác chỉ được nhắc đến một cách chiếu lệ hay mang tính phê phán. Cần để cho độc giả cuối cùng có thể tự rút ra các quan điểm cho chính mình.

Theo như nghĩa của tên gọi, quan điểm trung lập là một quan điểm, không phải sự vắng mặt hay loại bỏ các quan điểm. Quy định về thái độ trung lập thường bị hiểu nhầm. "Quan điểm trung lập" không có nghĩa "không có quan điểm". Không thể xóa nội dung bài chỉ với lý do "thiếu trung lập". Quan điểm trung lập không phải là thông cảm với chủ đề, cũng không phải chống đối chủ đề: nó không ủng hộ cũng chẳng phản đối các quan điểm. Với quan điểm trung lập, các tranh cãi được trình bày trong bài một cách rõ ràng, nhưng người soạn bài không tham gia các tranh cãi đó. Các thông tin nền về việc ai có quan điểm gì và vì sao, và quan điểm nào phổ biến hơn. Các bài viết chi tiết có thể chứa các đánh giá chéo về từng quan điểm, nhưng phải cẩn thận tránh việc khẳng định bên nào tốt hơn.

Thiên vị

Quan điểm trung lập đòi hỏi các quan điểm cần được trình bày một cách không thiên vị. Người soạn nào, nguồn tài liệu nào cũng đều có thể có thiên vị—điều quan trọng là ta kết hợp như thế nào để tạo ra một bài viết trung lập. Người ta có thể cho rằng một bài viết không thiên vị là miêu tả một cách công bằng và có phân tích về tất cả các mặt có liên quan của một cuộc tranh cãi, trong đó có cả các đánh giá trái ngược lẫn nhau và các bằng chứng đã được công bố. Khi phát hiện sự thiên vị về một quan điểm cụ thể nào đó, bài viết cần được chỉnh lại.^[1]

Một công thức đơn giản

Viết tắt quy định

• WP:CTDG
• WP:MCTDG

Khẳng định các dữ kiện, trong đó có các dữ kiện về các quan điểm—nhưng không khẳng định chính các quan điểm đó. "Dữ kiện" (fact) ở đây có nghĩa "một mẩu thông tin mà không có tranh cãi nghiêm trọng về nó." Ví dụ về dữ kiện là một cuộc điều tra dân số công bố một kết quả nào đó. "Có một hành tinh có tên Sao Hỏa" là một dữ kiện. "Plato là một triết gia" là một dữ kiện. Không ai phản đối mạnh mẽ những điều này. Do đó, ta có thể thoải mái khẳng định chúng.

Mặt khác, giá trị hay quan niệm^[2], là những chủ đề của các tranh cãi." Có nhiều mệnh đề thể hiện rất rõ ràng các giá trị và quan niệm. "Ăn cắp là sai" là một giá trị hay quan niệm. "The Beatles là ban nhạc vĩ đại nhất trong lịch sử" là một quan niệm. "Mỹ đã đúng hay sai khi thả bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki" là một giá trị hay quan niệm. Tuy nhiên, có những trường hợp ở ranh giới mà tại đó một tranh cãi cụ thể không rõ có được coi là nghiêm túc và đưa vào bài hay không^[1].

Khi ta viết về một quan điểm, ta dẫn chiếu quan niệm này tới ai đó và viết về dữ kiện rằng họ có quan điểm đó. Ví dụ, thay vì khẳng định "The Beatles là ban nhạc vĩ đại nhất", ta có thể nói: "Đa số người dân Liverpool tin rằng The Beatles là ban nhạc vĩ đại nhất", dữ kiện này có thể được hỗ trợ bằng việc dẫn chiếu tới một cuộc điều tra nào đó; hoặc "The Beatles đã có nhiều bài hát có mặt trong UK Singles Chart," đó cũng là một dữ kiện kiểm chứng được. Ở cách đầu tiên, ta khẳng định một quan điểm cá nhân; trong các cách thứ 2 và 3, ta khẳng định dữ kiện rằng có một quan điểm, bằng cách dẫn chiếu nó tới các nguồn đáng tin cậy.

Khi bàn về một quan điểm như là một dữ kiện, không nên chỉ viết "một số người tin rằng...". Đây là một phong cách được gọi là "mass attribution".^[3] Nếu có một nguồn đáng tin cậy nói rằng có một nhóm người giữ quan điểm đó, thì chắc chắn nguồn đó có miêu tả chính xác quy mô của nhóm này. Ngoài ra, thường có bất đồng về việc các quan điểm nên được trình bày như thế nào cho đúng. Để trình bày một cách công bằng các quan điểm chủ đạo trong đoạn viết về một cuộc tranh cãi, đôi khi cần phải đánh giá miêu tả về một quan điểm (qualify the description of an opinion), hoặc cần đưa ra vài cách phát biểu quan điểm này và dẫn chiếu chúng tới các nhóm cụ thể.

Một lựa chọn cân bằng về các nguồn dẫn cũng có vai trò quan trọng trong việc xây dựng các bài viết có thái độ trung lập. Khi bàn về các dữ kiện là cơ sở của một quan điểm, điều quan trọng là cũng cần nói đến các dữ kiện là cơ sở cho các quan điểm đối lập, vì việc này giúp độc giả đánh giá được mức độ đáng tin (credibility) của các quan điểm đối lập. Việc này cần được thực hiện mà không ám chỉ trong các quan điểm đó quan điểm nào là đúng. Cũng cần phải ghi rõ những quan điểm này là của ai. Cách tốt nhất thường là chú dẫn một đại diện nổi bật của quan điểm.

Xem thêm mục #Hãy để các dữ kiện tự nói ở dưới và bài luận Wikipedia:Miêu tả quan điểm về chủ đề này.

Tại sao Wikipedia không nên thiên vị?

Wikipedia là một bách khoa toàn thư tổng hợp, có nghĩa là nó là biểu hiện của trí tuệ nhân loại ở những mức độ tổng thể. Nhưng con người thường bất đồng về những chi tiết, hoặc những chủ đề chứa đựng những quan điểm cạnh tranh. Mỗi quan điểm đại diện cho một quan niệm khác nhau về sự thật, và trong khi quan điểm ấy trái ngược với những quan điểm khác, những người ủng hộ nó cho rằng những quan điểm khác là sai và vì thế chúng không phải là kiến thức. Ở đâu có bất đồng về những gì là sự thật, ở đấy có bất đồng về những gì thiết lập nên kiến thức. Wikipedia hoạt động được là nhờ nó là thành quả của sự hợp tác; nhưng, trong quá trình hợp tác, làm cách nào chúng ta có thể giải quyết được những cuộc bút chiến trong đó một người khẳng định đấy là p, ngay sau đó một người khác đổi bài viết để khẳng định đấy không phải là p?

Chúng ta chấp nhận một giải pháp để làm việc được trên Wikipedia, đó là "trí tuệ nhân loại" bao gồm tất cả những giả thuyết quan trọng khác nhau về tất cả các chủ đề khác nhau. Vì thế chúng ta cam kết vào mục tiêu để thể hiện trí tuệ nhân loại trong ý nghĩa đó. Những điều đó thật sự mang một ý nghĩa chắc chắn của từ "kiến thức"; trong ý nghĩa này, điều gì được "biết" thay đổi liên tục với dòng chảy của thời gian, và khi chúng ta dùng từ "biết", chúng ta thường dùng cái gọi là "trong ngoặc". Dưới thời Trung cổ, chúng ta "biết" ma quỉ tạo ra bệnh tật. Bây giờ chúng ta "biết" là không phải thế.

Chúng ta có thể tổng hợp trí tuệ nhân loại (trong ý nghĩa này) trong một nội dung thiên vị: chúng ta lập ra một loạt những giả thuyết về chủ đề T, rồi cho rằng sự thật về T là như thế này thế kia. Nhưng nên nghĩ rằng Wikipedia là một công trình hợp tác quốc tế. Hầu như tất cả quan điểm về tất cả đề tài sẽ tìm thấy từ những người viết và người đọc. Để tránh những cuộc bút chiến vô tận, chúng ta có thể đồng ý trình bày mỗi quan điểm quan trọng một cách công bằng, và không khẳng định chỉ một trong số đó là đúng. Việc này giúp làm trang viết trở thành "không thiên vị" hoặc "trung lập" trong ý nghĩa mà chúng ta đang trình bày tại đây. Để viết với một quan điểm trung lập, người viết nên trình bày những quan điểm đáng tranh cãi mà không khẳng định chúng; để làm việc ấy, nên thường đưa ra đầy đủ các quan điểm đối chọi với một phong cách ít nhiều được chấp nhận bởi những người ủng hộ chúng, và cũng để đưa ra quan điểm của họ. Mâu thuẫn thì được tường thuật trên Wikipedia. Chúng không nên tái lập lại.

Để tóm tắt nguyên nhân chủ yếu của qui định này: Wikipedia là một bách khoa toàn thư, một tổng thể của trí tuệ nhân loại. Nhưng vì Wikipedia được xây dựng bởi cộng đồng, với nguồn tin quốc tế, chúng ta không thể trông đợi các hợp tác viên đồng ý trong mọi trường hợp, hoặc ngay cả trong nhiều trường hợp mà trong đó kiến thức mang một ý nghĩa chính xác. Vì vậy mà chúng ta có thể chấp nhận một nghĩa thoát hơn về "kiến thức nhân loại" mà dựa theo đó có rất nhiều giả thiết đối chọi nhau để hợp thành cái mà chúng ta gọi là "kiến thức". Chúng ta, cả cá nhân và tập thể, nên cố gắng để trình bày những ý kiến đối nghịch này một cách công bằng mà không ủng hộ một ý kiến nào trong số chúng, với một hạn chế là nếu những ý kiến đại diện cho một số rất nhỏ thì không nên trình bày dù chúng là những ý kiến thiểu số, và có lẽ không nên trình bày là hơn.

Còn có một nguyên nhân khác để chúng ta nên tự cam kết với quy định này. Đó là, trong khi người đọc hiểu rõ rằng chúng ta không trông đợi họ chấp thuận bất cứ ý kiến nào, việc này cho phép họ tự do quyết định, từ đó khuyến khích sự độc lập trong hiểu biết. Các chính phủ độc tài và những tổ chức tôn giáo ở mọi nơi có thể tìm ra lí do để phản đối Wikipedia, nếu chúng ta thành công trong việc trung thành với qui định không thiên vị: sự biểu hiện của nhiều giả thuyết trái ngược về vô số những chủ đề cho biết rằng chúng ta, những người sáng lập Wikipedia, tin tưởng vào khả năng của người đọc để tự họ thiết lập quan điểm riêng cho họ. Những bài viết trình bày đa quan điểm một cách công bằng mà không đòi hỏi người đọc phải chấp thuận bất cứ quan điểm nào thì thật tự do. Tính trung lập phá đổ nguyên tắc giáo điều, và hầu hết mọi người ở Wikipedia có thể đồng ý đó là một điều tốt.

Đạt đến thái độ trung lập

Tên mục từ

Trang chi tiết: Wikipedia:Tên bài

Một mục từ Wikipedia phải có một cái tên có tính miêu tả^[4] Ràng buộc chung chống lại POV forks (dẫn lái quan điểm cá nhân) cũng áp dụng cho tên bài. Nếu có tranh cãi xung quanh tên bài và có liên quan đến chủ đề của bài, tranh cãi này cần được nói đến trong bài và được hỗ trợ bởi các nguồn đáng tin cậy. Nếu không, không nên dùng các tên thay thế cho tên bài nhằm dàn xếp tranh chấp về quan điểm cá nhân giữa các thành viên Wikipedia. Các tên bài dạng tên kép hoặc "phân đoạn", dạng như Trái đất tròn/Trái đất phẳng; hoặc Trái đất phẳng (Trái đất tròn) không được khuyến khích^[5] Thậm chí nếu có một kiểu tổng hợp, chẳng hạn Hình dạng của trái đất hoặc Trái đất (các hình dạng được tranh cãi), có thể nó không thích hợp, đặc biệt nếu một cách sử dụng mới đã được nặn ra nhằm giải quyết vấn đề dẫn lái quan điểm cá nhân.

Đối khi chính tên mục từ có thể là một nguồn cho sự tranh chấp và phân cực. Điều này đặt biệt đúng cho các tên bài có tính miêu tả mà gợi ý về một quan điểm hoặc "chống" hoặc "ủng hộ" một vấn đề nào đó. Một tên bài trung lập có vai trò rất quan trọng vì nó đảm bảo rằng chủ đề của mục từ được đặt trong ngữ cảnh thích đáng. Do đó, tên mục từ từ điển bách khoa cần thể hiện mức độ cao nhất của sự trung lập. Tên bài có thể nói về cùng một nội dung nhưng chứa các từ ngữ ít xúc cảm hơn, hoặc có thể nói đến nội dung rộng hơn để giúp đảm bảo một thái độ trung lập (ví dụ, đổi tên "Các phê phán về ma túy" thành "Các quan điểm xã hội về ma túy". Các tên bài trung lập khuyến khích các quan điểm đa dạng và cách viết bài có trách nhiệm.

Đối với các danh từ riêng như các tên gọi, tranh chấp có thể nảy sinh về việc nên dùng cái tên cụ thể nào. Trong những trường hợp này, Wikipedia chọn cách tiếp cận miêu tả hơn là quy tắc. Hãy dùng tên tiếng Việt dễ nhận ra nhất mà được tìm thấy tại nguồn đáng tin cậy kiểm chứng được. Đối với các thực thể vô tri vô giác chẳng hạn như các đối tượng địa lý, cái tên thông dụng nhất được sử dụng trong các ấn bản tiếng Việt là tên thường được dùng.

Cấu trúc bài

Trang chi tiết: Wikipedia:Cẩm nang về văn phong

Viết tắt quy định

• WP:CAUTRUC

Đôi khi, cấu trúc bên trong của một bài có thể đòi hỏi sự chú ý của người soạn để bảo vệ tính trung lập và tránh những vấn đề như dẫn lái quan điểm cá nhân (POV forks) và nhấn mạnh quá mức (undue weight). Trong những trường hợp đó, cần cẩn thận để đảm bảo bố cục chung của toàn bài có tính trung lập.

Ví dụ về các trường hợp cần tránh:

• Sự phân chia bố cục bài viết thành các phần và mục khác nhau chỉ dựa trên quan điểm người viết về bản thân nội dung.^[6]

• Trình tự sắp xếp các đoạn đầu, cuối và các phần khác mang tính thiên vị cho một "bên" đặc biệt nào đó, hoặc ủng hộ, hoặc phê phán.^[7]

• Các yếu tố cấu trúc hoặc văn phong khác có thể khiến người đọc trung lập gặp khó khăn trong tiếp cận đầy đủ các quan điểm đa chiều.^[8]

Nhấn mạnh quá mức

Viết tắt

• WP:NHANMANH
• WP:QUAMUC
• WP:DUE

Bài viết cần trình bày tất cả các quan điểm quan trọng đã được xuất bản bởi một nguồn đáng tin cậy, và nên trình bày tỷ lệ với mức độ nổi trội của mỗi quan điểm. Đây là một đánh giá quan trọng: Trong những bài viết so sánh các quan điểm, các quan điểm thiểu số hơn không nên được miêu tả nhiều bằng hoặc chi tiết bằng các quan điểm phổ biến hơn, và các bài này thường không nhắc đến các quan điểm quá thiểu số. Ví dụ, bài về Trái Đất không nhắc đến các ủng hộ thời hiện đại cho khái niệm Trái Đất phẳng, một quan điểm của một nhóm rõ ràng là thiểu số.

Ta không nên cố trình bày tranh cãi theo kiểu một quan điểm của thiểu số xứng đáng được chú ý ngang với một quan điểm đa số. Các quan điểm của thiểu số quá nhỏ không nên được nhắc đến, ngoại trừ trong chính các bài dành riêng cho các quan điểm này. Việc nhấn mạnh quá mức một quan điểm không quan trọng lắm, hoặc nói đến một quan điểm quá thiểu số, có thể làm người đọc hiểu nhầm về cuộc tranh cãi. Wikipedia hướng đến việc thể hiện các quan điểm đối lập nhau theo tỷ lệ thuận với mức độ đại diện của chúng trong cộng đồng các chuyên gia trong ngành, hoặc trong các bên liên quan. Điều này không chỉ áp dụng cho nội dung văn bản trong bài mà còn cho các hình ảnh, liên kết ngoài, thể loại, và các nội dung khác nữa.

Khái niệm "nhấn mạnh quá mức" không chỉ áp dụng cho các quan điểm. Cũng như việc nhấn mạnh quá mức một quan điểm là không trung lập, việc nhấn mạnh quá mức đối với các khẳng định có nguồn kiểm chứng được cũng vậy. Một bài viết không nên nhấn mạnh quá mức bất cứ khía cạnh nào của chủ đề. Lưu ý rằng việc nhấn mạnh quá mức có thể được thực hiện bằng nhiều cách, trong đó có, nhưng không giới hạn ở, mức độ chi tiết, độ dài văn bản, vị trí nổi bật của nơi đặt nội dung, và việc đặt các khẳng định kề nhau.

Các quan điểm thiểu số có thể nhận được sự chú trọng nhiều hơn tại các trang dành riêng cho chúng. Nhưng tại các trang đó, tuy có thể miêu tả quan điểm thiểu số đó một cách chi tiết, nhưng bài viết phải nhắc đến các quan điểm đa số một cách thích hợp tại những điểm có liên quan, và bài viết không được thể hiện cố gắng viết lại nội dung của quan điểm đa số chỉ hoàn toàn từ góc nhìn của quan điểm thiểu số.

Diễn đạt lại lời của Jimbo Wales trong bài viết tại mailing list vào tháng 9 năm 2003:

• Nếu một quan điểm được đa số ủng hộ, thì ta phải có thể dễ dàng tìm được nguồn dẫn chứng cho nó trong các tài liệu được chấp nhận;
• Nếu một quan điểm được ủng hộ bởi một thiểu số quan trọng (significant minority), thì ta phải có thể dễ dàng chỉ ra những người nổi tiếng ủng hộ nó;
• Nếu một quan điểm được ủng hộ với một thiểu số cực nhỏ (hoặc rất hạn chế), thì quan điểm này không nên tồn tại ở Wikipedia, bất kể nó đúng hay sai, bất kể bạn có thể chứng minh nó hay không, có thể chỉ có ngoại lệ là được nói đến trong một bài phụ nào đó.

Hãy nhớ rằng khi xác định trọng lượng đúng đắn, ta xét sự phổ biến của một quan điểm tại các nguồn đáng tin cậy, không phải sự phổ biến của nó trong các thành viên Wikipedia.

Nếu bạn có thể chứng minh cái gì đó mà hiện có ít người hoặc không có ai tin, Wikipedia không phải nơi để công bố lần đầu một chứng minh như vậy. Tuy nhiên, một khi một chứng minh đã được báo cáo và thảo luận ở nơi khác, nó có thể được dẫn chiếu đến. Xem: Wikipedia:Không đăng nghiên cứu chưa công bố và Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được.

Một thành phần cốt tử: tìm hiểu cặn kẽ

Đối với những bất đồng xung quanh việc điều gì đã được tiếp cận một cách trung lập hay không, có thể tránh được qua việc tìm hiểu cặn kẽ và không thiên vị, dựa trên những nguồn tốt nhất và có uy tín cao nhất có thể có được. Hãy tìm trong thư viện những cuốn sách và tạp chí uy tín, tìm những nguồn tài liệu trực tuyến đáng tin cậy nhất. Một chút nghiên cứu căn bản có thể giúp tiết kiệm nhiều thời gian khi sau này phải giải thích cho một ý nào đó.

Cân bằng

Viết tắt

• WP:CANBANG

Với thái độ trung lập, các quan điểm cần được nhấn mạnh theo tỷ lệ tương xứng với độ nổi bật của chúng. Tuy nhiên, khi các nguồn có uy tín mâu thuẫn nhau và có mức độ nổi bật tương đối bằng nhau, cốt lõi của quy định Thái độ trung lập là để hãy cho các cách tiếp cận cạnh tranh nhau tại cùng một trang: tìm kiếm sự cân bằng. Nghĩa là: miêu tả các quan điểm đối lập theo mức độ uy tín của nguồn, và dành sự ưu tiên cho nguồn nào đã thành công nhất trong việc trình bày các dữ kiện một cách cân bằng (in an equally balanced manner).

Giọng văn không thiên vị

Wikipedia miêu tả các tranh cãi. Wikipedia không tham gia tranh cãi. Để miêu tả một cách trung lập các đặc điểm của các cuộc tranh cãi, ta cần trình bày các quan điểm bằng một giọng văn luôn luôn không thiên vị, nếu không, các bài viết sẽ trở thành các bình luận có tính chất phe phái trong khi vẫn trình bày tất cả các quan điểm có liên quan. Ngay cả khi một chủ đề được trình bày bằng các dữ kiện thay vì các quan niệm, người ta vẫn có thể tạo ra giọng văn không phù hợp qua cách chọn, trình bày, hoặc tổ chức các dữ kiện. Các bài viết trung lập cần được viết bằng giọng văn cung cấp một trình bày chính xác, cân xứng, và không thiên vị về tất cả các quan điểm nói đến trong bài. Giọng văn của các bài viết Wikipedia cần không thiên vị, không ủng hộ cũng như phủ nhận một quan điểm nào.

Miêu tả các quan điểm về nghệ sĩ hay tác phẩm nghệ thuật

Một trường hợp đặc biệt là sự biểu đạt cấc quan niệm mỹ học. Các bài viết Wikipedia về nghệ thuật, nghệ sĩ, và các chủ đề sáng tạo khác (ví dụ: nhạc sĩ, diễn viên, sách, v.v..) đã có xu hướng dạt dào tình cảm. Điều này không phù hợp đối với một từ điển bách khoa; có thể chúng ta không thể đồng ý rằng ông X là nghệ sĩ chơi ghi-ta vĩ đại nhất trong lịch sử. Nhưng điều quan trọng là cần chú ý về việc một số nghệ sĩ hay tác phẩm nào đó đã được đón nhận như thế nào bởi công chúng và các chuyên gia nổi tiếng. Việc phù hợp là cung cấp một giới thiệu chung về các cách hiểu thông dụng về một tác phẩm; nên có chú thích nguồn hoặc nói về các cá nhân nổi tiếng nào đã có cách hiểu như vậy. Ví dụ, "Shakespeare được thừa nhận rộng rãi là một trong những tác giả tiếng Anh vĩ đại nhất" là một mẩu kiến thức mà người ta thu được từ một cuốn từ điển bách khoa. Các phê phán của công chúng và của các học giả về một nghệ sĩ hoặc một tác phẩm, khi đã được nghiên cứu kĩ càng và kiểm chứng được, giúp đặt tác phẩm vào trong ngữ cảnh của nó và giúp tăng mức độ đáng tin của bài viết. Trong khi đó, các quan điểm cá nhân của các thành viên Wikipedia không làm được điều này.

Bất đồng về tính trung lập và cách xử lý

Tính trung lập và khả năng kiểm chứng

Một kiểu bất đồng thường gặp là khi một người soạn khẳng định rằng một dữ kiện vừa kiểm chứng được vừa có nguồn dẫn, và do đó cần được đưa vào bài.

Đối với các loại bất đồng này, điều quan trọng là cần lưu ý rằng khả năng kiểm chứng được đi song song với tính trung lập, nó không vượt lên trên tính trung lập. Với một nội dung vừa kiểm chứng được vừa được hỗ trợ bởi nguồn đáng tin cậy, người ta có thể dùng nó để make a point hoặc trích dẫn một cách có chọn lọc; tô vẽ nó bằng những từ ngữ tích cực hoặc tiêu cực hơn mức phù hợp; làm cho nó trông quan trọng hơn hoặc đáng nghi ngờ hơn so với cách diễn đạt bởi một thái độ trung lập; đẩy nó ra ngoài lề hoặc nhấn mạnh nó quá mức; miêu tả nó bằng những từ ngữ thiên vị để làm nổi bật hoặc suy yếu nó; hoặc thực hiện các kiểu dẫn lái khác đối với nó.

Tính kiểm chứng được chỉ là một trong các tiêu chí về nội dung. Thái độ trung lập là một quy định cốt lõi của Wikipedia, nó là bắt buộc, không thể thương lượng, và cần phải được tuân theo tại tất cả các bài viết. Việc khẳng định rằng một nội dung là kiểm chứng được và đã có dẫn nguồn không liên quan một chút nào đến các mối quan ngại về sự nhấn mạnh quá mức, sự chọn lọc dữ kiện và từ ngữ không trung lập, và việc đề cao quan điểm của cá nhân. Đây là hai vấn đề khác nhau, và cả hai phải được suy xét đầy đủ khi quyết định xem nội dung đó cần được trình bày như thế nào trong bài.

POV fork

POV fork (rẽ nhánh quan điểm cá nhân) là một cố gắng lách qua quy định Thái độ trung lập bằng cách tạo một bài mới về một chủ đề đã có bài, thường để tránh hoặc để nhấn mạnh các quan điểm hoặc dữ kiện tiêu cực hay tích cực. Nói chung, việc này không được chấp nhận. Quy định được chấp nhận chung là tất cả các dữ kiện và các quan điểm chính về một chủ đề cần được nói đến trong cùng một bài.

Hãy để các dữ kiện tự nói

Karada đã đưa ra lời khuyên sau trong ngữ cảnh bài Saddam Hussein:

Bạn thậm chí không cần nói ông ta là kẻ ác. Đó là lý do tại sao bài về Hitler không bắt đầu bằng câu "Hitler là một người xấu"— chúng ta không cần làm vậy, những gì ông ta đã gây ra buộc tội ông ấy hơn cả ngàn lần. Chúng ta chỉ liệt kê các dữ kiện về Holocaust một cách vô cảm, và những tiếng kêu của người chết làm cho việc chửi rủa trở nên vô nghĩa và không cần thiết. Hãy làm y như vậy: liệt kê các tội ác của Saddam, và dẫn nguồn.

Hãy nhớ rằng có những độc giả không ưa nghe lý luận về đạo đức. Nếu bạn không để cho các dữ kiện tự nói, bạn có thể đẩy độc giả ra xa và làm họ chống lại quan điểm của bạn.

Quy chiếu và chứng minh cho các phát biểu thiên vị

Viết tắt quy định

• WP:QCPBTV
• WP:CMPBTV

Đôi khi, một khẳng định có xu hướng thiên vị có thể được chỉnh thành một phát biểu trung lập bằng cách quy chiếu (nêu rõ người đưa ra khẳng định ấy) hoặc chứng minh nó.

Ví dụ, "John Doe là cầu thủ bóng chày giỏi nhất" nếu đứng một mình thì chỉ là biểu đạt của một quan điểm. Có một cách làm cho nội dung đó thích hợp với Wikipedia là sửa nó thành một phát biểu về một người có quan điểm như vậy: "Kỹ năng bóng chày của John Doe đã được những chuyên gia như Al Kaline và Joe Torre ca ngợi," miễn là các khẳng định đó là đúng và có thể kiểm chứng được. Mục đích ở đây là quy một quan điểm cho các chuyên gia trong ngành, thay vì chỉ khẳng định quan điểm đó là đúng.

Một cách tiếp cận khác là cung cấp bằng chứng cho khẳng định, bằng cách cung cấp các chi tiết dữ kiện hỗ trợ khẳng định đó: "John Doe đã có số điểm trung bình cao nhất trong suốt các giải từ 2003 đến 2006." Thay vì dùng từ mơ hồ "giỏi nhất", khẳng định trên nói rõ Doe đã giỏi như thế nào.

Có một xu hướng viết lại các phát biểu thiên vị hoặc phát biểu về quan điểm bằng các từ ngữ lập lờ (weasel words): "Nhiều người nghĩ rằng John Doe là cầu thủ bóng chày giỏi nhất." Nhưng các phát biểu dạng này là đối tượng của các chỉ trích hiển nhiên: "Đúng, nhiều người nghĩ vậy, nhưng toàn là những người ngờ nghệch"; và "Bao nhiêu thì là 'nhiều'? Tôi cho là chỉ có 'một vài' người nghĩ vậy!" Bằng cách quy chiếu tuyên bố đó cho một nhân vật nổi tiếng hoặc chứng minh bằng các dữ kiện, bạn có thể tránh các vấn đề này.^[3]

Thắc mắc và giải thích

Trang chi tiết: Wikipedia:Thái độ trung lập/Câu thường hỏi

Một số thắc mắc hoặc vấn đề đặt ra đối với quy định TĐTL của Wikipedia được liệt kê bên dưới. Vì người mới đến thường không quen với quy định TĐTL, trong khi nó lại nằm ở trọng tâm trong cách tiếp cận của Wikipedia, nên nhiều vấn đề xung quanh quy định đã được nói đến từ trước. Nếu bạn có đóng góp mới cho cuộc tranh luận này, bạn có thể vào trang thảo luận của quy định. Trước khi hỏi, hãy xem các liên kết dưới đây.

Giữ thái độ khách quan trung lập

• Không tồn tại sự khách quan
  Bất cứ ai với một vốn kiến thức triết học sâu sắc đều biết điều đó. Vậy ta làm thế nào để thực sự coi trọng quy định "thái độ trung lập"?

• Xóa nội dung vì lý do "thiếu trung lập"
  Qui định về thái độ trung lập đôi khi được dùng làm lý do để xoá bỏ các đoạn văn bị cho là thiên vị. Đấy có phải là một vấn đề không?

• Đưa ra những giả thuyết cần thiết
  Thế còn trường hợp khi viết một bài nằm trong các loạt bài về những chủ đề tổng quan, chúng ta phải sử dụng một số giả thuyết gây tranh cãi? Ví dụ như trường hợp viết về sự tiến hoá. Liệu ta có phải bới tranh cãi giữa thuyết tiến hoá và thuyết tạo hoá tại từng trang một?

Cân bằng các quan điểm khác nhau

• Cho "hiệu lực bình đẳng"
  Tôi thấy chủ nghĩa lạc quan về chuyện khoa học so với giả khoa học là không có cơ sở. Lịch sử đã cho thấy rằng giả khoa học không đọ nổi dữ kiện, khi những người dựa vào giả khoa học dùng dối trá, vu khống, ám chỉ bóng gió, và số đông tín đồ để áp đặt quan điểm của mình lên bất cứ ai mà họ có thể. Nếu dự án này đem lại hiệu lực bình đẳng cho những người tuyên bố rằng Trái Đất phẳng theo nghĩa đen, hoặc những người tuyên bố rằng người Do Thái không hề bị diệt chủng trong Thế chiến thứ 2, thì kết quả là nó sẽ hợp thức hóa và vô tình giúp quảng bá những thứ mà chỉ có thể được gọi là điên rồ hay độc ác.

• Viết cho "kẻ thù"
  Tôi không muốn viết cho kẻ thù. Đa số họ dựa vào việc khẳng định những thứ sai rõ ràng là đúng. Có phải bạn bảo rằng, để viết một bài một cách khách quan, tôi phải nói dối, để trình bày một quan điểm mà tôi không đồng ý?

• Tôn giáo
  Việc coi thường tôn giáo của tôi, hoặc xem như nó là một dạng phát minh của con người, là không chính xác, sai, hoặc phân biệt đối xử đối với tôn giáo. Thế còn những tín ngưỡng mà tôi cảm thấy nó sai hoặc nó chống lại tôn giáo của tôi, hoặc nó lạc hậu hay phi khoa học thì sao?

• Các quan điểm có tính xúc phạm về mặt đạo đức
  Thế còn các quan điểm có tính xúc phạm về mặt đạo đức đối với đa số người phương Tây, chẳng hạn phân biệt chủng tộc, trọng nam khinh nữ, và phủ nhận cuộc diệt chủng người Do Thái, mà có một số người ủng hộ? Ta nên trung lập như thế nào về chúng?

• Ngụy khoa học
  Chúng ta nên viết các bài về các chủ đề ngụy khoa học như thế nào, khi mà theo quan điểm khoa học chủ đạo, các quan niệm ngụy khoa học là không đáng tin cậy và thậm chí không thực sự đáng được nói đến một cách nghiêm túc?

Bất đồng khi biên tập

• Cư xử đối với những người thiên vị
  Tôi đồng ý với quy định không thiên vị, nhưng có một số người có vẻ hoàn toàn thiên vị không thuốc chữa. Tôi cứ phải chạy theo để dọn dẹp. Tôi nên làm gì bây giờ?

• Tránh tranh cãi triền miên
  Làm thế nào để có thể tránh được những cuộc chiến triền miên quanh các vấn đề về tính trung lập?

Các thắc mắc khác

• Tâm điểm Anh-Mỹ và sự thiên vị hệ thống
  Wikipedia có vẻ có một tâm điểm Anh-Mỹ. Điều này có đi ngược lại thái độ trung lập không?

• Các câu hỏi khác
  Tôi có một phản đối hay thắc mắc khác - tôi cần nêu nó ra ở đâu?

Xem thêm

Quy định và hướng dẫn

• Xung đột lợi ích
• Thuyết cực đoan
• Cẩn trọng khi dùng từ
• Không đăng nghiên cứu chưa được công bố
• Thông tin kiểm chứng được

Trang thông tin

• Miêu tả quan điểm
• Danh sách bài viết thường có tranh chấp
• Bàn cãi về TĐTL
• Câu thường hỏi về TĐTL
• Bài kiểm tra TĐTL
• Positive tone (quy định lịch sử của Meta)
• Understand bias (quy định lịch sử của Meta)

Bài luận

• Giữ trung lập về hình thức
• Nguồn mâu thuẫn
• Bài viết gây tranh cãi
• Mục chỉ trích
• Miêu tả quan điểm
• Hãy để sự thật tự nói
• Hãy để độc giả tự quyết định
• Hướng dẫn về TĐTL
• Đồng thuận khoa học
• Quan điểm khoa học
• Thiên vị hệ thống

Bài viết

• Chỉ trích về Wikipedia § Thái độ trung lập và xung đột lợi ích
• Khách quan báo chí
• Lập luận một phía

Bản mẫu

• Bản mẫu TĐTL chung:
  • {{Thái độ trung lập}} – thông báo để các biên tập viên khác đánh giá và giải quyết vấn đề về thái độ trung lập
  • {{POV section}} – chỉ gắn thẻ một mục duy nhất là có tranh chấp
  • {{Phát biểu quan điểm}} – khi chỉ có một câu đáng nghi
  • {{Sự việc hay ý kiến}} – khi một câu có thể cần hoặc không cần ghi công trong văn bản (chẳng hạn "Jimmy Wales nói")
• Bản mẫu nhấn mạnh quá mức:
  • {{Nhấn mạnh quá mức}} – cảnh báo rằng một phần của bài viết đang nhấn mạnh quá mức vào quan niệm cụ thể nào đó so với tổng thể
  • {{Undue weight inline}} – tương tự như trên nhưng chỉ gắn thẻ một câu hoặc đoạn văn

Chú thích

1. ^ Xem chi tiết tại mục Nhấn mạnh quá mức trong quy định này.
2. Quan điểm/quan niệm gắn liền với cả dữ kiện và giá trị; xem phân biệt dữ kiện - giá trị
3. ^ (Xem thêm Wikipedia:Tránh từ ngữ lập lờ, Wikipedia:Avoid peacock terms).
4. Tuy nhiên lưu ý rằng có thể dùng các trang đổi hướng để giải quyết hạn chế kỹ thuật này trong các trường hợp tồn tại nhiều tên gọi đồng nghĩa.
5. (Xem thêm: Choosing among controversial names, Choosing geographic names, Wikipedia:Naming conflict, Wikipedia:Naming conventions).
6. Article sections devoted solely to criticism, or "pro and con" sections within articles are two commonly cited examples. There are varying views on whether and to what extent such kinds of article structure are appropriate. (See e.g., Wikipedia:Words to avoid#Article structure, Wikipedia:Avoid thread mode, Wikipedia:Pro and con lists, Thảo luận Wikipedia:Pro and con lists, Bản mẫu:Criticism-section).
7. For example, some contributors advise against article sections devoted entirely to "criticism," although some assert that such sections are not always inappropriate. For more on this issue, see Formatting criticism.
8. (Commonly cited examples include articles that read too much like a "debate", and content structured like a "resume". See also, Wikipedia:Guide to layout, Wikipedia:Edit war, WP cleanup templates, Bản mẫu:Lopsided).