Văn hóa Hầm mộ

Bài này nằm trong loạt bài về
Lịch sử Nga
Thời kỳ Buổi đầu lịch sử  • Cổ đại  • Tiền Slav Người Rus' Trước thế kỷ 9     Hãn quốc Rus'     Arthania     Garðaríki 879–1240: Rus cổ đại Ryurik • Kitô giáo hóa ở Kiev Rus' • Russkaya Pravda Novgorod Land 882–1136 Công quốc Polotsk 987–1397 Công quốc Chernigov 988–1402 Công quốc Vladimir-Suzdal 1093–1157     danh sách đầy đủ... 1240–1480: Phong kiến Rus Hội đồng Liubech • Hội đồng Uvetichi • Mông Cổ chinh phục • Trận Kulikovo Cộng hoà Novgorod 1136–1478 Công quốc Vladimir-Suzdal 1157–1331 Đại công quốc Moskva 1263–1547     danh sách đầy đủ... 1480–1917: Nga Hoàng Đại chiến Sông Ugra • Thời kì Đại Loạn • Zemsky Sobor • Hiệp ước Nystad • Cải cách Petrovian • Chiến tranh vệ quốc lần thứ nhất • Khởi nghĩa tháng Chạp • Cải cách giải phóng • Chiến tranh Nga–Nhật • Cách mạng 1905 • Tuyên ngôn Tháng Mười • Chiến tranh vệ quốc lần thứ hai Sa quốc Nga 1547–1721 Đế quốc Nga 1721–1917      Mỹ thuộc Nga 1799–1867      Đại công quốc Phần Lan 1809–1917      Vương quốc Lập hiến Ba Lan 1867–1915      Mãn Châu Nga 1900–1905      Uryankhay Krai 1914–1921 1917–1923: Cách mạng Nga Cách mạng Tháng Hai • Chính phủ Lâm thời • Dvoyevlastiye • Những ngày tháng Bảy • Vụ Kornilov • Tổng cục • Quốc hội Lập hiến (Bầu cử) • Cách mạng Tháng Mười • Nội chiến • Bạch vệ • Hồng quân • Chiến tranh Nga-Ba Lan • Priamurye Govt. • Cộng sản thời chiến • USSR • Di cư Cộng hòa Nga 1917–1918      Tổng thư ký Ukraina 1917–1918 Nga SFSR 1917–1922      Ukraina SFSR 1919–1922      Byelorussia SFSR 1920–1922      Transcaucasian SFSR 1922–1922 Quốc gia Nga 1918–1920      Priamurye 1921–1923     danh sách đầy đủ... 1923–1991: Thời kỳ Xô viết NEP • Cách mạng văn hóa • Korenizatsiya • Chủ nghĩa Stalin • Canh tác tập thể • Công nghiệp hóa • GULAG • Đại thanh trừng • Đại chiến tranh vệ quốc • Chiến tranh Lạnh • Khối Warszawa • Hội đồng Tương trợ Kinh tế • Chuyển bán đảo Krym • Thời kỳ Trì trệ • Chiến tranh Liên Xô–Afghanistan • Perestroika • Thảm họa Chernobyl • Chiến tranh Karabakh • Diễu hành chủ quyền (Chiến tranh pháp luật) Liên Xô 1922–1991      Nga SFSR 1922–1991      Karelia–Phần Lan SSR 1940–1956         danh sách đầy đủ... Tannu Tuva 1921–1944 1991–nay: Nga hiện đại Đảo chính tháng 8 • Hiệp định Belovezha • Giao thức Alma-Ata • Liên Xô tan rã • CIS • "Các quốc gia hậu Xô viết" • Khủng hoảng hiến pháp • Tư nhân • CSTO • Chiến tranh Chechnya (Lần 1 • Lần 2) • Đầu sỏ • Chủ nghĩa Putin • Chiến Tranh Năm Ngày • Sửa đổi Hiến pháp Nga 2008 • Liên minh Kinh tế Á Âu • Chiến tranh Ukraina (dòng thời gian) (Krym 2014) • Sửa đổi Hiến pháp Nga 2020 Liên bang Nga 1991–hiện tại      Tatarstan 1994–hiện tại      Chechnya 2000–hiện tại      Cộng hòa Krym 2014–hiện tại         danh sách đầy đủ...
Dòng thời gian 860–1721 • 1721–1796 • 1796–1855 1855–1892 • 1894–1917 • 1917–1927 1927–1953 • 1953–1964 • 1964–1982 1982–1991 • 1991–hiện tại
x t s

Văn hóa Hầm mộ hay văn hóa Catacomb (từ tiếng Nga và tiếng Ukraina катакомба nghĩa là hầm mộ hay mộ động), khoảng 2000-1250 TCN, là thuật ngữ chỉ một văn hóa đầu thời đại đồ đồng trên khu vực về cơ bản ngày nay là phía đông và nam Ukraina, các vùng Hạ Volga, bắc Kavkaz và dọc sông Đông. Nó có quan hệ mật thiết với văn hóa Yamna (khoảng 3600-2300 TCN), và dường như có thể là thuật ngữ mang tính khu vực nhiều hơn để nói tới một vài văn hóa nhỏ hơn có liên quan về mặt khảo cổ học, như văn hóa Donetsk, văn hóa Pred-Kavkaz và văn hóa Kharkiv-Voronezh v.v. Được V. A. Gorodtsov phát hiện đầu thế kỷ 20.

Kinh tế và nghi thức mai táng

Tên gọi của văn hóa này xuất phát từ thực tiễn chôn cất người chết của nó. Những ngôi mộ này là tương tự như các ngôi mộ của văn hóa Yamna, nhưng với khoảng không trống rỗng ngoài đường hầm chính, tạo ra 'hầm mộ'. Các di vật động vật được kết hợp lại thành phần nhỏ của các ngôi mộ.

Trong một số ngôi mộ nhất định có một thực tiễn đặc biệt về lớp mặt nạ bằng đất sét màu đỏ (tượng trưng cho lửa) trên khuôn mặt người chết trong tư thế nằm nghiêng trên một bên hông, tạo ra một sự kết nối hiển nhiên (dù không nhất thiết là chính xác) với mặt nạ bằng vàng nổi tiếng của Agamemnon (xem thêm văn hóa Tashtyk).

Kinh tế về cơ bản là chăn thả gia súc, mặc dù các dấu vết của hạt cây lương thực cũng được tìm thấy. Tuy nhiên, ở đây dường như có các thợ lành nghề khéo tay, cụ thể là trong lĩnh vực luyện kim.

Nguồn gốc và sự biến mất

Nguồn gốc của văn hóa Hầm mộ gây tranh cãi. Jan Lichardus^[1] liệt kê 3 khả năng:

• Chỉ là sự phát triển địa phương tách ra khỏi văn hóa Yamna trước đó.
• Sự di cư từ Trung Âu.
• Nguồn gốc Đông phương.

Văn hóa này là đầu tiên trong việc giới thiệu các họa tiết trang trí đồ gốm dạng sọc nổi vào vùng thảo nguyên và thể hiện sự sử dụng đa dạng các dạng rìu chiến được chau chuốt, đưa ra mối liên kết với phương Tây (văn hóa Rìu chiến, khoảng 3200-1800 TCN). Giống với văn hóa Afanasevo (3500-2500 TCN), bao gồm các biến dạng hộp sọ, lại đưa ra mối liên kết với phương Đông.

Văn hóa Hầm mộ được thay thế bằng văn hóa Srubna (văn hóa Mộ gỗ, khoảng thế kỷ 16 tới thế kỷ 9 TCN) từ khoảng thế kỷ 17, gắn liền với sự mở rộng của Iran hay bằng Cimmeria (được phân loại như là các tộc người có nguồn gốc Iran, Thracia hay Celt).

Ngôn ngữ

Một phần của loạt bài viết về
Các chủ đề Ấn-Âu
Các ngôn ngữ Danh sách các ngôn ngữ Ấn-Âu Hiện được nói Tiếng Albania Tiếng Armenia Nhóm Balt-Slav Phân nhóm Balt Phân nhóm Slav Nhóm Celt Nhóm German Nhóm Hellen Tiếng Hy Lạp Nhóm Ấn-Iran Phân nhóm Ấn-Arya Phân nhóm Iran Nhóm Italy Nhóm Rôman Tuyệt chủng Nhóm Tiểu Á Nhóm Tochari Cổ-Balkan Tiếng Dacia Tiếng Illyria Tiếng Liburnia Tiếng Messapia Tiếng Mysia Tiếng Paeonia Tiếng Phrygia Tiếng Thracia Phục dựng Tiếng Ấn-Âu nguyên thủy Âm vị học: Định luật âm, Nhấn trọng âm, Ablaut Giả thuyết Tiếng Daco-Thracia Tiếng Hy Lạp-Armenia Tiếng Hy Lạp-Arya Tiếng Hy Lạp-Phrygia Tiếng Ấn-Hitti Tiếng gốc Ý-Celt Tiếng Thraco-Illyria Ngữ pháp Từ vựng Vốn từ Động từ Danh từ Đại từ Số đếm Tiểu từ Khác Tiếng Albania nguyên thủy Tiếng Tiểu Á nguyên thủy Tiếng Armenia nguyên thủy Tiếng German nguyên thủy (Tiếng Bắc Âu nguyên thủy) Tiếng Celt nguyên thủy Tiếng Italy nguyên thủy Tiếng Hy Lạp nguyên thủy Tiếng Balt-Slav nguyên thủy (Tiếng Slav nguyên thủy) Tiếng Ấn-Iran nguyên thủy (Tiếng Iran nguyên thủy)
Bác ngữ học Văn thư Hitti Chữ tượng hình Luwia Linear B Rigveda Avesta Homer Behistun Kim thạch học tiếng Gallia Kim thạch học tiếng Latinh Kim thạch học chữ Rune Ogam Kinh thánh Goth Kinh thánh Armenia Văn thư Tochari Gloss tiếng Ireland Cổ
Nguồn gốc Các giả thuyết Urheimat Ấn-Âu nguyên thủy Người Proto-Ấn-Âu Xã hội Tôn giáo Được ủng hộ Giả thuyết Kurgan Các cuộc di cư Ấn-Âu Người du mục Âu-Á Giả thuyết bên lề Giả thuyết Tiểu Á Giả thuyết Armenia Giả thuyết Beech Giả thuyết Arya bản địa Giả thuyết quê nhà Balt Giả thuyết Liên tục thời kỳ Đồ đá Cũ
Khảo cổ Thời đại đồ đồng đá Thảo nguyên Pontus Thuần hóa ngựa Kurgan Văn hóa Kurgan Các văn hóa thảo nguyên Bug–Dniester Sredny Stog Dnieper–Donets Samara Khvalynsk Yamna Văn hóa Mikhaylovka Văn hóa Novotitorovka Kavkaz Maykop Đông Á Afanasievo Đông Âu Usatovo Cernavodă Cucuteni Bắc Âu Corded ware Baden Trung Dnieper Thời đại đồ đồng Thảo nguyên Pontus Xe ngựa chiến Yamna Catacomb Multi-cordoned ware Poltavka Srubna Thảo nguyên Bắc/Đông Văn hóa Abashevo Andronovo Sintashta Châu Âu Globular Amphora Corded ware Beaker Unetice Trzciniec Thời đại đồ đồng Bắc Âu Terramare Tumulus Urnfield Lusatia Nam Á BMAC Yaz Mộ Gandhara Thời đại đồ sắt Thảo nguyên Chernoles Châu Âu Thraco-Cimmeria Hallstatt Jastorf Kavkaz Colchia Ấn Độ Painted Grey Ware Northern Black Polished Ware
Con người và xã hội Thời đại đồ đồng Người Tiểu Á (Người Hitti) Người Armenia Người Mycenaea Người Ấn-Iran Thời kỳ đồ sắt Người Ấn-Arya Người Ấn-Arya Người Iran Người Iran Người Ba Tư Người Medes Người Parthia Người Scythia Người Saka Người Sarmatia Người Massagetae Người Alans Đông Á Ô Tôn Nguyệt Chi Châu Âu Người Celt Người Gallia Người Celtiberia Người Celt nội địa Người Cimmeria Người Hellen Người gốc Ý Người German Người Cổ-Balkan/Anatolia Người Thracia Người Dacia Người Illyria Người Paeonia Người Phrygia Trung Cổ Đông Á Người Tochari Châu Âu Nguồn gốc dân tộc Albania Người Balt Người Slav sớm Người Bắc Âu/Người Scandinavia Trung Cổ Châu Âu Trung Cổ Ấn-Arya Ấn Độ thời Trung cổ Iran Đại Ba Tư
Tôn giáo và thần thoại Phục dựng Thần thoại Proto-Ấn-Âu Tôn giáo Proto-Ấn-Iran Tôn giáo Iran cổ Lịch sử Thần thoại Hitti Ấn-Arya Tôn giáo lịch sử Vệ Đà Ấn Độ giáo Phật giáo Kỳ Na giáo Sikh giáo Iran Thần thoại Ba Tư Hỏa giáo Thần thoại Kurd Yazid giáo Yarsan giáo Tôn giáo Scythia Thần thoại Ossetia Khác Thần thoại Armenia Châu Âu Tôn giáo Cổ-Balkan (Tín ngưỡng dân gian Albania · Thần thoại Illyria · Tôn giáo Thracia · Tôn giáo Dacia) Tôn giáo Hy Lạp cổ Tôn giáo La Mã cổ Đa thần giáo Celt Thần thoại Ireland Thần thoại Scots Thần thoại Breton Thần thoại Wales Thần thoại Cornwall Ngoại giáo German Ngoại giáo Anglo-Saxon Thần thoại German Lục địa Tôn giáo Bắc Âu Thần thoại Balt Thần thoại Latvia Tôn giáo Litva Ngoại giáo Slav Các tập tục Thờ lửa Tế ngựa Sati Đông chí/Yule
Ấn-Âu học Các học giả Marija Gimbutas J. P. Mallory Viện nghiên cứu Copenhagen Studies in Indo-European Sách báo khoa học Encyclopedia of Indo-European Culture The Horse, the Wheel, and Language Journal of Indo-European Studies Indogermanisches etymologisches Wörterbuch Indo-European Etymological Dictionary
x t s

Thành phần hợp thành về mặt ngôn ngữ của văn hóa Hầm mộ là không rõ ràng. Trong ngữ cảnh của giả thuyết Kurgan do Marija Gimbutas đề xuất, thành phần Ấn-Âu khó có thể phủ nhận, cụ thể là ở các giai đoạn muộn hơn. Việc đặt tổ tiên của các ngôn ngữ như tiếng Hy Lạp, tiếng Armenia và các phương ngữ Cổ-Balkan vào đây là đáng chú ý, do nó có thể giải thích rõ nét và gọn gàng ngăn nắp một số các đặc trưng chia sẻ chung nhất định.

Gần đây hơn, nhà khảo cổ học người Ukraina là V. Kulbaka đã cho rằng các văn hóa Hậu Yamna trong khoảng 3200-2800 TCN; đặc biệt là các nhóm Budzhak, Starosilsk, Novotitarovka; có thể là đại diện cho các tổ tiên Hy Lạp-Armenia-"Arya"(=Ấn-Iran) (ngôn ngữ Graeco-Arya, ngôn ngữ Graeco-Armenia), và văn hóa Hầm mộ là của các tộc người Ấn-Iran "hợp nhất" (tới khoảng 2500 TCN) và sau đó "phân chia".

Phiên bản năm 1998 của S. A. Grigoryev^[2] cho giả thuyết Armenia gắn văn hóa Hầm mộ với các dân tộc Ấn-Arya, do nghi thức chôn cất hầm mộ có nguồn gốc tại Tây Nam Turkmenistan từ đầu thiên niên kỷ 4 TCN (nghĩa địa Parkhai).

Cổ vật

Các cổ vật văn hóa Hầm mộ từ bộ sưu tập của Bảo tàng Ermitazh

Ghi chú

1. Jan Lichardus, La protohistoire de l'Europe, 1987, quyển 1, chương III:III.1.A
2. Grigoryev S. A. (1998), The Sintashta Culture And Some Questions Of Indo-European Origins, Chuyên đề của chi nhánh Ural của Viện Hàn lâm Khoa học Nga, Chelyabinsk, 4 trang, số 2, tháng 10-tháng 12 năm 1998.

Nguồn

• V. Kulbaka, "Indo-European populations of Ukraine in the paleometallic period", Mariupol 2000. ISBN 966-7329-30-5
• Mallory, J. P. (1997), “Catacomb Culture”, Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn.

Xem thêm

• Mộ hầm
• Tư liệu liên quan tới Catacomb culture tại Wikimedia Commons