Leiden

Leiden
flag of Leiden ^(en) coat of arms of Leiden ^(en)
Alministración
País	Reinu de los Países Baxos
País	Países Baxos
Provincia	Holanda Meridional
Tipu d'entidá	conceyu de los Países Baxos[1]
Mayor of Leiden ^(en)	Henri Lenferink
Nome oficial	Leiden (nl)
Nome llocal	Leiden (nl)
Códigu postal	2300–2334
Xeografía
Coordenaes	52°10′N 4°29′E / 52.16°N 4.49°E / 52.16; 4.49
Leiden Leiden (Países Baxos)
Superficie	23.16 km²
Altitú	0 m
Llenda con	Teylingen, Leiderdorp, Katwijk, Wassenaar, Zoeterwoude, Oegstgeest, Leidschendam-Voorburg y Voorschoten
Demografía
Población	124 093 hab. (1r xineru 2021)
Porcentaxe	3.47% de Holanda Meridional
Densidá	5358,07 hab/km²
Viviendes	66 010 (1r xineru 2015)
Más información
Prefixu telefónicu	071
Llocalidaes hermaniaes	Krefeld, Oxford y Toruń
gemeente.leiden.nl

Leiden ( [ˈlɛi̯.də(n)] ), d'antiguo escrita como Leyden, ye una ciudá y tamién conceyu de la provincia de Holanda Meridional (Zuid-Holland en neerlandés), nos Países Baxos. Ye dempués de Rotterdam, L'Haya y Dordrecht, la cuarta ciudá más poblada de la provincia. Forma parte del llamáu Randstad.

Forma parte de la llamada "región Holanda Renania" (regio Holland Rijnland), xunto con Alkemade, Hillegom, Katwijk, Leiderdorp, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Teylingen, Voorschoten, y Zoeterwoude.

Símbolos

Leiden

Leiden ye llamada la "Ciudá-llave" (neerlandés: Sleutelstad). L'orixe d'esti símbolu^[2] remontar a 1293, fecha pa la qu'hai documentos con un sellu onde apaez el apóstol Pedro (santu patrón de la ciudá), guardián de les puertes del cielu, llevando una llave.

La llave formó parte del escudu de Leiden dende'l sieglu XIII. Más tarde, tresformar nos dos llaves cruciaes qu'entá s'atopen nel Escudu d'armes. Amás de les llaves, nel escudu d'armes apaez un lleón combatiente coloráu sobre una muralla col testu (en llatín): "Haec libertatis ergo" ("Esto pola llibertá"). Esti escudu d'armes remontar a la resistencia de los Países Baxos contra España nel sieglu XVI. La garra izquierda del lleón fuelga sobre un escudu plateado con dos llaves coloraes cruzaes, y la derecha sostién una espada platiada con mangu doráu.

Les llaves tamién apaecen nel diseñu de la bandera de la ciudá, que foi aprobada en 1949 pol Conceyu. La bandera ye de proporciones 3 x 2, con tres bandes horizontales d'igual anchor de colores coloráu, blancu y colloráu. Escontra'l llau del estil, hai un círculu coloráu colos dos llaves cruciaes, tamién en colloráu.

Historia

Precedentes

Hubo una fortaleza romana en Leiden nel sieglu IV. Pero la supuesta conexón de Leiden cola romana Lugdunum Batavorum nun ye cierta, una y bones esi campamentu romanu ye en realidá l'actual Katwijk.

De Burcht

La ciudá anicióse al pie d'una llomba artificial, llevantada ente los años 800 y 1150, na confluencia de los llamaos Vieyu y Nuevu Rin (Oude Rijn y Nieuwe Rijn) (restos del vieyu cursu del ríu Rin). Na mención más antigua, hacia l'añu 860, l'entós pueblu yera llamáu Leithon. En dicha llomba edificóse un castiellu (De Burcht, ver la seición "Fortificaciones"), onde moraba primeramente un vasallu del obispu d'Utrecht, pero alredor del 1100 el castiellu pasó a manes del conde d'Holanda.

Hasta 1420 la ciudá foi gobernada por vizcondes, representantes de los condes d'Holanda. L'asentamientu recibió en 1266 confirmación de los derechos municipales concedíos enantes, y desenvolvióse cola so floreciente industria testil hasta ser una de les ciudaes más grandes d'Holanda. En 1389, cuando la población algamaba unos 4l000 habitantes, la ciudá tuvo que ser ampliada ente la canal Rapenburg (enantes el llende Sur de la ciudá) y el Witte Singel (parte de la canal circular alredor del actual centru de la ciudá).

Sieglos XV y XVI

En 1420, nel marcu d'una guerra civil (Hoekse en Kabeljauwse twisten en neerlandés), Leiden foi conquistada pol duque Jan van Beieren, que coló col so exércitu dende Gouda, pa conquistar la ciudá. L'exércitu taba bien forníu y tenía cañones. Filips van Wassenaar, vizconde de Leiden, y los otros nobles locales (del bandu "Hoekse"), asumieron que'l duque sitiaría primeru Leiden y unviaría pequeñes unidaes pa conquistar les ciudadeles circundantes. Pero Jan van Beieren escoyó atacar col so exércitu primeru a les ciudadeles. Disparando sobre les muralles y puertes de la ciudá, les tropes pudieron debilitar les ciudadeles una a una. Nel intre d'una selmana, Jan van Beieren conquistó los castiellos de Poelgeest, Ter Does, Hoichmade, De Zijl, Ter Waerd, Warmond y De Paddenpoel. El 24 de xunu l'exércitu apaeció ante les muralles de Leiden. El 17 d'agostu de 1420, tres un asediu de dos meses, la ciudá apurrir a Jan van Beieren. El vizconde de la ciudadela, Filips van Wassenaar, foi desaposiáu de los sos cargos y derechos y pasó los sos últimos años en cautividá.

A finales del sieglu XV, los establecimientos testiles de Leiden yeren bien importantes.

La ilesia más grande de Leiden, la Pieterskerk (ilesia de San Pedro) tenía primeramente una de les torres más grandes de los Países Baxos, con más de 100 metros d'altor. Por cuenta de una nube, la torre viénose embaxo'l 1 de marzu de 1512 y enxamás se reconstruyó. Esta ilesia, la primera de Leiden, ta amestada col orixe del símbolu de la ciudá: los dos llaves cruciaes. Yá en 1121 construyir nesi llugar una capiya dedicada a los apóstoles Pedro y Pablo (ver la seición "Iglesias").

La ciudá xugó un papel importante na guerra de los Ochenta Años. En 1572 escoyó ponese de parte de la rebelión anticastellana. El gobernador de los Países Baxos, Luis de Requesens, sitiar en 1574. El asediu de Leiden duró dende mayu hasta'l 3 d'ochobre de 1574, cuando la ciudá lliberóse gracies a la destrucción de los diques, faciendo posible l'accesu de botes con provisiones pa los habitantes de la ciudá. Tres la resistencia puesta al asediu, en 1575 concedióse-y la Universidá. La Universidá de Leiden ye la más antigua de les Provincies Xuníes. Con ello'l estatúder Guillermo d'Orange amosó'l so agradecimientu y reconocencia a los pobladores de Leiden, qu'aguantaren l'asediu per parte de los castellanos en nome del rei Felipe II. La tradición cunta qu'a los habitantes de Leiden ufiertóse-yos la posibilidá d'escoyer ente la universidá y una exención d'impuestos. La lliberación de Leiden entá se celebra a lo grande, cada 3 d'ochobre (ver la seición "Eventos").

Dende entós la Universidá, los estudiantes y les cases d'estudiantes son un factor dominante na imaxe de la ciudá.

Sieglos XVII y XVIII

Placa en memoria de los Padres Pelegrinos

Nel sieglu XVII producióse un gran florecimientu de la ciudá, gracies al impulsu qu'abellugaos de Flandes dieron a la industria testil. Antes del asediu de 1574, la ciudá cuntara con unos 15.000 habitantes, de los qu'aproximao una tercer parte perdieron la vida mientres l'asediu; en 1622 Leiden creció hasta 45.000 habitantes, ente qu'escontra 1670 algamóse inclusive un númberu cercanu a los 70.000. Nel Sieglu d'Oru holandés, Leiden yera, tres Ámsterdam, la ciudá más grande d'Holanda. La crecedera de población fixo necesaria la construcción de canales y "canales circulares" (qu'arrodiaben les ciudaes, llamaos "Singel" en neerlandés). L'actual centru de la ciudá de Leiden, reconocible pol diseñu del "Singel", completar en 1659.

Leiden tamién ye conocíu como unu de los llugares onde dalgunos de los pelegrinos (Pilgrims) y dalgunos de los primeros colonos de Nueva Ámsterdam, vivieron un tiempu a principios del sieglu XVII, antes de la so partida escontra'l Nuevu Mundu.

Nel sieglu XVIII decayó la industria testil. Por cuenta de midíes proteicionistes en Francia empeoró la posición de competencia. Amás, los salarios teníen que ser relativamente altos, porque'l costu de la vida na rexón d'Holanda yera alto por cuenta de la gran presión fiscal. Los empresarios testiles de Leiden treslladaron parte del procesu de producción a "tierres de baxu salariu": Twente y la contorna de Tilburg.

La resultancia foi un constante descensu del númberu d'habitantes de Leiden, qu'a finales del sieglu XVIII baxara a 30.000 y escontra 1815 llegaría a un mínimu de 27.000.

Sieglos XIX y XX

Placa qu'indica ónde taba'l barcu de pólvora qu'esplotó.

El 12 de xineru de 1807 la ciudá foi víctima d'una catástrofe cuando esplotó un barcu que cargaba pólvora, ensobiáu illegalmente nel llau Este de la canal Rapenburg. La esplosión destruyó cientos de cases, incluyendo la de la familia d'imprentadores Elsevier. Aproximao 150 ciudadanos perdieron la vida. El rei Luis Napoleón Bonaparte visitó personalmente la ciudá pa coordinar l'ayuda pa les víctimes. Nel llugar de la "ruina" aniciada pola esplosión construyéronse'l Van der Werfpark (Parque Van der Werff, ver "Ríos, canales y parques") y el Kamerlingh Onnes Laboratorium (Llaboratoriu Kamerlingh Onnes).

A principios del sieglu XIX abandonóse la manufactura de bayeta, anque la industria siguió siendo la base de la economía de Leiden.

En 1842 poner n'usu la llinia de ferrocarril escontra Haarlem, bien importante pa Leiden. En 1843 realizóse la conexón con L'Haya.

Mientres el sieglu XIX producieron delles meyores na afarada situación sociu-económica, gracies tamién a la llinia del ferrocaril, pero alredor de 1900 el númberu d'habitantes entá nun xubiera bien percima de los 50.000. La recesión económica afiguróse claramente na cayida de la población: envalórase qu'algamó 100.000 habitantes en 1640, fundir a 30.000 ente 1796 y 1811, y en 1904 yera de 56.044 habitantes.

Nun foi hasta 1896 cuando Leiden empezó a estendese fora de les canales circulares ("singels" en neerlandés) del sieglu XVII. Dempués de 1920 estableciéronse nueves industries na ciudá, como la conservera (parte Este del centru de la ciudá) y la del metal (Hollandse Constructie Groep, Grupu de Construcción Holandesa).

En 1866 la ciudá foi afeutada pola postrera gran epidemia (el cólera), qu'en 1868 llevó al entamu de la construcción del nuevu Hospital Académicu (Academisch Ziekenhuis, onde agora s'asitia'l Muséu Nacional d'Etnoloxía, Rijksmuseum voor Volkenkunde).

En 1883, tolos Países Baxos asustar poles noticies del arrestu de Goeie Mie ("La bona Mie", tamién conocida como "La Mezcladora de Venenu de Leiden", en neerlandés: Leidse Gifmengster), que nel intre de dellos años fixo siquier 27 víctimes.

Pa gran pena de munchos, el conceyu amburar nel crudu iviernu de 1929. Del inmueble namái se caltuvo de pies la fachada que da a la Breestraat. Bien pocu antes de la quema, delles pintures pervalibles fueren treslladaes a otru llugar pa restauración.

Mientres la Segunda Guerra Mundial, Leiden foi duramente algamada polos bombardeos aliaos. La contorna de la estación y el Marewijk (anguaño la contorna de les cais Schuttersveld y Schipholweg) fueron afaraos casi por completu.

El fechu más importante parte de la historia de los Países Baxos al que Leiden contribuyó, foi la Constitución de los Países Baxos. Johan Rudolf Thorbecke (1798-1872) escribió la Constitución de los Países Baxos n'abril de 1848 na so casa de la cai Garenmarkt, 9 en Leiden.

Haarlemmerstraat

Sieglu XXI

Leiden tien importantes funciones como centru de comerciu y de compres pa les comunidaes alredor de la ciudá. Tien la cai comercial más llarga de los Países Baxos, y probablemente d'Europa, la Haarlemmerstraat, con casi un quilómetru de llargu.

Llugares d'interés

Conceyu de Leiden, dende la Breestraat

Por cuenta de la recesión económica, dende finales del sieglu XVII hasta principios del XX, gran parte del centru de la ciudá de los sieglos XVI y XVII sigui entá intactu.

Dellos llugares d'interés importantes son:

• El Conceyu (Stadhuis), cola fachada renacentista más llarga de los Países Baxos. Ye un edificiu del sieglu XVI, que foi gravemente estropiáu por una quema en 1929.
• La Casa de Pesos y Midíes, de Waag ("la balanza"), antiguu edificiu onde se pesaben les mercancíes, construyíu por Pieter Post.
• La canal Rapenburg col Edificiu de l'Academia (Academiegebouw), l'edificiu más antiguu y el corazón de la Universidá de Leiden.

Molín "De Valk" ("El Ferre")

Molín "De Put" ("El Pozu")

• El Viejo Observatoriu.
• Nueve molinos. Ente ellos el Molen de Valk (1743), molín de granu que funciona como muséu, y el Molen de Put; dambos tán nel centru de Leiden, cerca de la estación central.
• La Escuela Llatina (Latijnse School, 1599), el vieyu llicéu onde Rembrandt estudió antes d'inscribise na universidá. Les clases y exámenes yeren en llatín. Foi construyíu por Lieven de Key.
• El taller municipal de carpintería (Stadstimmerwerf, 1612), con un patiu y cai. Construyíu por Lieven de Key.
• 35 patios interiores axardinaos.
• La Gemeenlandshuis van het Hoogheemraadschap van Rijnland ("Casa Común de l'Autoridá de les Agües de Renania") (1596, restauráu en 1878), con una guapa fachada renacentista. Responsable de los trabayos hidráulicos de la rexón neerlandesa de Renania (ente L'Haya, Utrecht, Amsterdam y la mariña) dende'l sieglu XIII.
• L'antiguu Xulgáu (Gerecht).
• La Pesthuis ("la casa de la peste"), edificiu del sieglu XVII construyíu fora de la ciudá pa curar a los pacientes que sufrieron la plaga de peste bubónica. Sicasí nun foi nunca utilizáu pa ello, pos en siendo construyíu, la tarrecida enfermedá yá nun apaeció más nos Países Baxos. Foi hospital, cuartel, manicomiu, prisión y muséu. Anguaño (2006) forma parte del Muséu Nacional d'Historia Natural Naturalis (Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis).

Fortificaciones

puerta "Zijlpoort"

• El Burcht (el castiellu). Nel importante y estratéxicu puntu d'unión de los dos brazos del "Viejo Rin" (Oude Rijn), llevántase'l vieyu castiellu De Burcht, una muralla circular construyida sobre un montículo de tierra. El montículo foi probablemente un abellugu contra la xubida d'agües primero que una pequeña fortaleza fora construyida nel sieglu XI na so parte cimera.
• Dos puertes de la ciudá. De les vieyes puertes d'entrada a la ciudá de Leiden, namái queden dos, la Zijlpoort y la Morschpoort. Dambes daten de finales del sieglu XVII.
• El Gravensteen. Construyíu como fortaleza nel sieglu XIII sirvió dende entós como casa, biblioteca y prisión. Na actualidá ye unu de los edificios de la Universidá.

Salvo una pequeña torre de vixilancia nel Singel, nada queda de les muralles de la ciudá.

Iglesias

Dempués de que Leiden lliberar de los españoles en 1574, los calvinistes instauraron el serviciu de cultu na ciudá. Les ilesies católiques tresformar nes sobries ilesies protestantes.

Les principales ilesies de les numberoses qu'hai de Leiden son:

• La Pieterskerk (Ilesia de San Pedro), la más antigua de Leiden (1315). Contién monumentos a Scaliger, Boerhaave y otros famosos eruditos. En setiembre del 2001 empezaron les obres de restauración (basaes n'investigaciones empecipiaes en 1993 pa identificar los daños y catalogar los trabayos necesarios), una y bones un inseutu llamáu escarabayu del reló de la muerte tuvo atacando la estructura del teyáu, y tamién otres partes de la ilesia precisen restauración. Nel 2006 les obres tán entá en cursu, y prevese trabayar na parte cimera de la ilesia hasta principios del 2007. Ver tamién la referencia na seición "Sieglos XV y XVI".
• La Hooglandse Kerk ("Ilesia de les Tierres Altes", enantes ilesia y tamién catedral de San Pancracio), la más grande qu'entá ta n'usu na ciudá. Foi construyida ente 1380 y 1535. Tien la nave tresversal gótica más grande del mundu, colos sos 65,70 m. Contién un monumentu a Pieter Adriaanszoon van der Werff.

• La Marekerk, ilesia de 1649 importante históricamente por el so estilu constructivu. Arent van 's Gravesande diseñó la ilesia en 1639 (otros exemplos del so trabayu en Leiden son De Lakenhal, qu'alluga'l muséu municipal, y la Biblioteca Universitaria de Leiden - Bibliotheca Thysiana). La creciente ciudá precisaba otra ilesia y la Marekerk foi la primer ilesia construyida en Leiden (y nos Países Baxos) tres la Reforma, afecha al cultu protestante per primer vegada na historia de les ilesies de los Países Baxos. Ye un exemplu de clasicismu neerlandés. Nel diseñu de Van's Gravesande d'esta construcción octogonal, el púlpitu ye la pieza central de la ilesia, colos bancos al so alredor. El púlpitu sigue'l modelu del de la Nieuwe Kerk en Haarlem (diseñáu por Jacob van Riolen). L'edificiu usar por primer vegada en 1650, y entá ta n'usu (en 2006).^[3]
• La Oud-Katholieke Parochie van de H.H. Fredericus en Odulfus, parroquia de la Ilesia Católica Antigua asitiada na cai Zoeterwoudsesingel, 49.

Ríos, canales y parques

Les dos cañes del Viejo Rin (Oude Rijn), qu'entren en Leiden pel este, xunir nel centru de la ciudá. Amás, la ciudá ta cruciada por numberosos canales. Nel llau sur de la ciudá, l'Hortus Botanicus y otros xardinos como'l Plantsoen estender a lo llargo del vieyu Singel, o canal circular esterior. El Van der Werffpark lleva'l nome del alcalde Pieter Adriaanszoon van der Werff, que defendió la ciudá de los españoles en 1574.

Museos y cultura

Poema De profundis de Federico García Lorca

Poema El apice de Jorge Luis Borges

Leiden alluga dellos museos:

• El Muséu Nacional d'Antigüedaes (Rijksmuseum van Oudheden).
• El Muséu Nacioanal d'Etnoloxía (Rijksmuseum voor Volkenkunde).
• El Naturalis - Muséu Nacional d'Historia Natural: la tercer coleición d'Historia Natural más grande del mundu (2006), tres el Smithsonian en Washington y el Muséu d'Historia Natural en Londres.
• El Muséu Boerhaave, d'historia de la conocencia y historia de los preseos científicos.
• El Muséu Municipal "De Lakenhal" (Stedelijk Museum De Lakenhal), d'Artes Plástiques y Historia.
• El Xardín Botánicu de Leiden (Hortus Botanicus Leiden), el más antiguu de los Países Baxos (1590).

Leiden cunta principalmente con tres teatros (2006):

• El Teatru de Leiden (Leidse Schouwburg) nel Oude Vest, el teatru más antiguu de los Países Baxos, inauguráu en 1705.
• L'Auditoriu de la Ciudá (Stadsgehoorzaal) na Breestraael.
• El Teatru LAK (LAK-theater), que forma parte de la Universidá de Leiden.

Hai básicamente tres cines (2006):

• El Trianon na Breestraat, que xunto col Tuschinski Theater d'Ámsterdam, son los únicos cines anteriores a la guerra qu'entá queden nos Países Baxos.
• El Lido y Studio Theather na Steenstraat.
• El Kijkhuis na Vrouwenkerksteeg.

Enllaces:

• Stedelijk Museum de Lakenhal Muséu Municipal.
• Rijksmuseum van Oudheden Mueso Nacional d'Antigüedaes.
• Naturalis Muséu Nacional d'Historia Natural.
• Rijksmuseum Volkenkunde Muséu Nacional d'Etnoloxía.
• Museum Boerhaave Muséu Nacional d'Historia de la Ciencia y de la Medicina.
• Molen de Valk (site in Dutch) Muséu Windmill.
• Hortus Botanicus Hortus Botanicus Leiden.
• Leiden American Pilgrim Museum Archiváu 2007-02-09 en Wayback Machine Muséu dedicáu a los pelegrinos fundadores.
• Penningkabinet Archiváu 2008-12-12 en Wayback Machine Muséu nacional de monedes y medayes.
• Universiteitsbibliotheek Leiden Leiden University Library.
• Siebold House.

Deportes

Equipu !Deporte !Competición	Estadiu !Creación
Zorg en Zekerheid Leiden	Baloncestu	FEB Eredivisie	Vijf Meihal	1958

Educación

	Universidá !Fundación	Acrónimu	Tipu
	Universidá de Leiden	1575	UL	Universidá pública

La Universidá de Leiden ye conocida polos sos múltiples meyores, incluyendo la so famosa Botella de Leyden, un condensador fechu a partir d'una botella de vidriu, inventáu en Leiden por Pieter van Musschenbroek en 1746 (en realidá foi inventáu primero por Ewald Georg von Kleist n'Alemaña l'añu anterior, pero'l nome "Botella de Leyden" permaneció). Otra meyora foi en criogenia: Heike Kamerlingh Onnes (ganador del Premiu Nobel de Física en 1913) licuó heliu per primer vegada (1908) y darréu consiguió algamar una temperatura de menos d'un kelvin (0,9 K) percima del cero absolutu. Albert Einstein tamién pasó ciertu tiempu na Universidá de Leiden mientres los primeros años y na metá de la so carrera; cuando entá nun yera conocíu, unvió una solicitú pa trabayar nel Llaboratoriu Kamerlingh Onnes, onde realizó investigaciones. Tamién Madame Curie fixo investigaciones en dichu llaboratoriu.

El centru de la ciudá contién munchos edificios usaos pola Universidá de Leiden. L'Edificiu de l'Academia (Academiegebouw), asitiáu nel Rapenburg, atopar nun previu conventu del sieglu XVI. Ente les instituciones rellacionaes cola universidá tán: la Institución Nacional de los Idiomes, Etnoloxía y Xeografía de les Indies Orientales Holandeses; el xardín botánicu (Hortus Botanicus Leiden); l'Observatoriu de Leiden (1860); el Muséu d'Antigüedaes (Rijksmuseum van Oudheden); y el Muséu Etnolóxicu (Rijksmuseum voor Volkenkunde), que'l so nucleu foi la coleición xaponesa de P. F. von Siebold. Una de les biblioteques universitaries de Leiden, la Bibliotheca Thysiana, ocupa un vieyu edificiu renacentista de 1655. Ye especialmente rica en trabayos llegales y cróniques vernácules. Son tamién dignes de mención les múltiples coleiciones especiales na Biblioteca Universitaria de Leiden, ente les que figuren les de la "Sociedá de Lliteratura Neerlandesa" (1766) y la coleición d'escayoles y grabaos. Nos últimos años, la Universidá construyó'l Bio Science Park pela redolada de la ciudá p'afaer los departamentos de Ciencies.

• Centru Médicu Universitariu de Leiden (LUMC - Leids Universitair Medisch Centrum).
• Webster University (universidá estauxunidense reconocida nos Países Baxos).
• Volksuniversiteit K&O Leiden.
• Hogeschool Leiden.
• ROC Leiden (Regionaal Opleidings Centrum).
• Stedelijk Gymnasium.

Personaxes célebres

Dellos vieyos maestros tienen venceyos con Leiden. Rembrandt nació en Leiden, ente que Jan Steen, Gerrit Dou, Quiringh Gerritsz. van Brekelenkam y Frans van Mieris el Viejo tamién trabayaron na ciudá. Tres sieglos dempués, en 1917, Theo van Doesburg fundó xunto a Mondrian, J.J.P. Oud y otros, la revista De Stijl en Leiden, que tuvo gran influencia nel arte y l'arquiteutura del sieglu XX.

Tamién nel mundu de la ciencia y la conocencia hai importantes nomes venceyaos con Leiden. Nos sieglos XVI y XVII la Universidá de Leiden foi una de les más grandes y más destacaes d'Europa. Los científicos más conocíos d'aquel tiempu viaxaron a Leiden, como Justus Lipsius, Joseph Justus Scaliger, Carolus Clusius, Constantijn Huygens y René Descartes. El "Profesor d'Europa" Herman Boerhaave enseñó ya investigó na Universidá de Leiden. Albert Einstein desenvolvió delles importantes teoríes en Leiden, Heike Kamerlingh Onnes, tuvo un llaboratoriu en Leiden onde fixo investigación qu'en 1913 supunxéron-y el Premiu Nobel. Tamién el físicu Hendrik Lorentz tuvo venceyáu a la Universidá de Leiden.

Munchos escritores tuvieron o entá tán activos en Leiden. Una pequeña seleición: Willem Bilderdijk, Jacob van Lennep, Nicolaas Beets (pseudónimu Hildebrand), François Haverschmidt (pseudónimu Piet Paaltjens), Albert Verweij, J.C. Bloem, Boudewijn Büch, Jan Wolkers, Maarten Biesheuvel, Maarten't Hart, Frits van Oostrom, Willem Otterspeer, Ilja Leonard Pfeiffer y Abdelkader Benali.

Nel mundu de la música'l DJ Armin Van Buuren ye un reconocíu DJ y productor de música trance.

Personalidaes pernomaes de Leiden

• Guillermu II d'Holanda (1228-1256), conde d'Holanda y rei d'Alemaña (Sacru Imperiu Romanu Xermánicu).
• Floris V (24 de xunu de 1256), conde d'Holanda.
• Cornelius Engelbrechtszoon (1468-1533), pintor.
• Lucas van Leyden (1494-1533), grabador y pintor.
• Jan van Leiden (1509?-1536), líder del llevantamientu anabaptista de Münster.
• Pieter Adriaanszoon van der Werff (1529-1604), alcalde de Leiden.
• Jacob Duyn (1547), dramaturgu.
• Willebrord Snel van Royen (Snellius), (1580-1626), físicu, astrónomu y matemáticu.
• Jan van Goyen (1596-1656), pintor.
• Rembrandt van Rijn (15 de xunetu de 1606-1669), pintor.
• Jan Lievens (1607), pintor.
• Gerrit Dou (7 d'abril de 1613-1675), pintor.
• Pieter de la Court (1618), científicu.
• Jan Steen (1626 o 1625-1679), pintor.
• Gabriël Metsu (1629-1667), pintor.
• Frans van Mieris (16 d'abril de 1635), pintor.
• Jacob Toorenvliet (1640), pintor.
• Herman Boerhaave (1668-1738), humanista y físicu (nacíu en Voorhout).
• Johann Bachstrom (1688-1742), escritor, científicu y teólogu luteranu.
• Johan Luzac (1746), científicu y escritor.
• Nicolaas Anslijn (12 de mayu de 1777), escritor.
• Klikspaan (8 de xineru de 1814), escritor.
• Johannes Diderik van der Waals (23 de payares de 1837-1923), físicu.
• Piet Aalberse (27 de marzu de 1871), políticu.
• Marinus van der Lubbe (13 de xineru de 1909-1934), presuntu perpetrador del quema del Reichstag en Berlín.
• Willem Kolff (14 de febreru de 1911), médicu, inventor y miembru de la resistencia.
• Frans Poptie (3 de marzu de 1918), violinista de jazz.
• Zangeres zonder Naam (5 d'agostu de 1919), cantante popular.
• Alfred Kossmann (31 de xineru de 1922), escritor.
• F.B. Hotz (1 de febreru de 1922), escritor.
• Wim Slijkhuis (13 de xineru de 1923), atleta.
• Chris van der Klaauw (13 d'agostu de 1924), diplomáticu y ministru.
• Cornelis Zitman (9 de payares de 1926), escultor y dibuxante.
• Joop van der Reijden (7 de xineru de 1927), políticu.
• Els Amman (4 de setiembre de 1931), artista.
• Gerben Karstens (14 de xineru de 1942), ciclista.
• Louis Ferron (4 de febreru de 1942), poeta y novelista.
• Emile Fallaux (16 d'agostu de 1944), periodista y realizador.
• Henk van Woerden (6 d'avientu de 1947), escritor.
• Jan Brokken (10 de xunu de 1949), escritor.
• Bartho Braat (17 d'agostu de 1950), actor.
• Wim Rijsbergen (18 de xineru de 1952), futbolista profesional ya internacional.
• Erik-Jan Zürcher (1953), llingüista.
• Carolijn Visser (5 de setiembre de 1956), escritora.
• Eric Schreurs (1958), dibuxante de comics.
• Peter Meel (18 d'agostu de 1959), historiador y especialista en Surinam.
• Carina Benninga (18 d'agostu de 1962), xugadora internacional y entrenadora de ḥoquei.
• Tacu van den Honert (14 de febreru de 1966), xugador internacional de ḥoquei.
• Laurentien (25 de mayu de 1966), princesa de los Países Baxos.
• Isa Hoes (13 de xunu de 1967), actriz.
• Frits Huffnagel (15 de xunetu de 1968), políticu del partíu VVD.
• Glenn Helder (28 d'ochobre de 1968), futbolista profesional ya internacional.
• Wibi Soerjadi (2 de marzu de 1970), pianista.
• Ronald van der Voet (ZEDZ) (1971), artista de grafiti.
• Carice van Houten (5 de setiembre de 1976), actriz.
• Armin Van Buuren (25 d'avientu de 1976), disc jockey de música trance y productor.
• Jochem Meijer (1977), humorista.
• Klaas Veering (26 de setiembre de 1981), xugador internacional de ḥoquei.
• Víctor Sarachu (11 de xineru de 1982), xugador esquisitu de fútbol amateur.

Tresporte

Ferrocarril

Leiden ye accesible per tren, al traviés de la Compañía Ferroviaria Neerlandesa NS.^[4] El conceyu de Leiden tien dos estaciones: Estación Leiden Centraal y Estación Leiden Lammenschans.

Leiden ta na ruta entamada pa la RijnGouweLijn (RGL),^[5] un proyeutu de tren llixeru que'l so trayeutu previstu va dende Gouda, pasando por Alphen aan den Rijn y Leiden, a Katwijk y Noordwijk. El tramu por Leiden: Transferium A44 - Ehrenfestweg - Hogeschool - LUMC - Leiden Centraal - Haarlemmerstraat - Breestraat - Korevaarstraat - Lammenschans - Transferium A4. Dende marzu de 2003 ta en funcionamientu'l tramu ente Gouda y Alphen aan den Rijn. El plan pa RGL Esti (hasta Leiden, incluyíu) ye que tea n'usu pal 2010. El plan RGL Oeste ta en fase de desenvolvimientu (nel 2006).

Estaciones ente Leiden Centraal y...

• L'Haya (Dean Haag): Leiden Centraal, De Vink (conceyu de Leiden), Voorschoten, Dean Haag Mariahoeve (conceyu de L'Haya), Dean Haag Laan v NOI (conceyu de L'Haya), Dean Haag HS / Dean Haag Centraal.

• Schiphol, l'aeropuertu internacional d'Ámsterdam:^[6] Leiden Centraal, Nieuw Vennep (conceyu de Haarlemmermeer), Hoofddorp (conceyu de Haarlemmermeer), Schiphol (conceyu de Haarlemmermeer).

• Haarlem: Leiden Centraal, Voorhout (conceyu de Teylingen), Hillegom, Heemstede-Aerdenhout, Haarlem.

• Utrecht: Leiden Centraal, Leiden Lammenschans (conceyu de Leiden), Alphen aan den Rijn, Bodegraven, Woerden, Vleuten (conceyu d'Utrecht), Utrecht Terwijde (conceyu d'Utrecht), Utrecht Centraal.^[7]

Coche

Tamién puede aportase a Leiden pela autopista al traviés de:

• L'A4: autopista dende Ámsterdam escontra Delft, y otros tramos hasta la frontera con Bélxica)
• L'A44: autopista que xune L'Haya cola autopista A4.
• La N11: carretera dende Zoeterwoude-Rijndijk hasta Bodegraven, pasando por Alphen aan den Rijn; xune l'autopista A4 (en Leiden) cola autopista A12.

Autobús

Amás hai tresporte públicu de llinies d'autobús, pela ciudá y a otres poblaciones, cola compañía Connexxion.^[8]

Intereses y otros datos

• Mientres un tiempu Leiden ostentó'l títulu de "La ciudá más fría de la Tierra": nel Llaboratoriu Kamerlingh Onnes, polos desarrollos en criogenia que tuvieron llugar ellí per parte de Heike Kamerlingh Onnes (ver la seición Enseñanza en Leiden).

Ciudaes hermanes

Leiden tien cinco ciudaes hermanes:

• Oxford nel Reinu Xuníu, dende 1946: llazos d'amistá y hermandá. Basar na unión pola paz n'alcordanza de la Primer y Segunda Guerra Mundial. Ye unu de les hermanancies de ciudaes más antigües de los Países Baxos. Prodúcense intercambios culturales y deportivos, y hai collaboración ente la Universidá de Leiden y la d'Oxford. Participación mutua na conmemoración n'alcordanza de les víctimes de la guerra.
• Krefeld n'Alemaña, dende 1961: llazos d'amistá y hermandá. Naz tres la Segunda Guerra Mundial de la conciencia de la necesidá de desenvolver una vecindá pacífica y borrar les barreres de prexuicios ente neerlandeses y alemanes. Inercambios nel campu de la interpretación musical.
• Toruń en Polonia, dende 1988: llazos d'amistá y hermandá. Aniciar tres la separación ente Europa del Este y del Oeste mientres la Guerra Fría: con esta unión Leiden quier contribuyir al relajamiento ente Este y Oeste, la construcción de la democracia, l'intercambiu d'esperiencies y conocencies. Intercambios a nivel cultural, deportivu, social y municipal, según educación sobre'l mediu ambiente y la ecoloxía.
• Juigalpa en Nicaragua, dende 1988: llazos d'amistá con calter de desenvolvimientu. Basar nel desenvolvimientu y construcción d'una sociedá precisada de democracia, con probeza y conflictos qu'atrabanquen la estabilidá política. Leiden apurre sofitu na enseñanza (infraestructura y conteníu) y soporte nel procesu de Planificación Estratéxica.
• Buffalo City en Sudáfrica, dende 1998: llazos d'amistá con calter de desenvolvimientu. Basaos nos mesmos principios que nel casu de Juigalpa, nesti casu enfatizando el sofitu antiapartheid. Intercambios nel campu d'enseñanza, cultura, policía, museos, etc.; tresmisión de conocencies municipales (mediu ambiente, seguridá, planificación estratéxica); proyeutu de construcción de viviendes sociales; proyeutu pilotu nel campu del VIH/SIDA.

Referencies

1. URL de la referencia: https://dans.knaw.nl/nl/over/organisatie-beleid/publicaties/DANSrepertoriumnederlandsegemeenten2011.pdf.
2. Leiden
3. Marekerk - Hervomde Marewijkgemeente
4. Ferrocarriles Neerlandeses
5. Rijn Gouwelijn Amsterdam
6. Schiphol Amsterdam Airport
7. Llinies de tren
8. Connexxion

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Leiden.
• Páxina web de la ciudá de Leiden
• Información turística de Leiden

Oegstgeest	Teylingen
Katwijk		Leiderdorp
Wassenaar	Voorschoten Leidschendam-Voorburg	Zoeterwoude