Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Türkçe
Phát âm	[ˈt̪yɾkˌtʃe]
Sử dụng tại	Thổ Nhĩ Kỳ, Bắc Síp, Bulgaria, Hy Lạp[1], Macedonia, Kosovo, România, Síp, Azerbaijan[2] và các cộng đồng nhập cư ở  Đức, Pháp, Hà Lan, Áo, Uzbekistan^[cần dẫn nguồn], Anh, Hoa Kỳ, Bỉ, Thụy Sĩ, Ý, Kosovo,[3][4] và các quốc gia khác có kiều dân Thổ Nhĩ Kỳ
Khu vực	Anatolia, Kypros, Balkan, Kavkaz^[cần dẫn nguồn], Trung Âu, Tây Âu
Tổng số người nói	80 triệu[5][6]
Dân tộc	Người Thổ Nhĩ Kỳ
Hạng	23 (tiếng mẹ đẻ)
Phân loại	Turk Turk thường Turk miền Tây Nam (Oghuz) Nhánh phía Tây Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Ngôn ngữ tiền thân	Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Tiểu Á cổ Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ
Phương ngữ	Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Karamanli Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Síp
Hệ chữ viết	Hệ chữ Latinh (biến thể tiếng Thổ Nhĩ Kỳ)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Thổ Nhĩ Kỳ  Bắc Síp[7]  Síp[8]
Ngôn ngữ thiểu số được công nhận tại	Bosna và Hercegovina[9]  Hy Lạp[10]  Iraq[11][12]  Kosovo[3][4]  Bắc Macedonia[13][14]  România[9]
Quy định bởi	Hiệp hội ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur
Các quốc gia với số lượng người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ đáng kể (Click on image for the legend)

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ (Türkçe, IPA [ˈt̪yɾktʃe]^ⓘ), cũng được gọi là tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Istanbul,^[15] là một ngôn ngữ được 65-73 triệu người nói trên khắp thế giới, khiến nó là ngôn ngữ được nói phổ biến nhất trong ngữ hệ Turk. Những người nói tiếng này phần lớn sống ở Thổ Nhĩ Kỳ, với một số lượng nhỏ hơn ở Síp, Bulgaria, Hy Lạp và những nơi khác ở Đông Âu. Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ cũng được nhiều người nhập cư đến Tây Âu, đặc biệt là ở Đức, sử dụng.

Ngôn ngữ này bắt nguồn từ vùng Trung Á với các ghi chép đầu tiên có niên đại gần 1200 năm trước. Về phía tây, ảnh hưởng của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman - tiền thân trực tiếp của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay - đã lan đi khi Đế quốc Ottoman mở rộng. Năm 1928, một trong các cải cách của Atatürk những năm đầu của Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ là chữ Ottoman đã được thay bằng bảng chữ cái Latinh. Đồng thời Hiệp hội ngôn ngữ Thổ Nhĩ Kỳ đã khởi xướng cải cách ngôn ngữ này bằng cách giảm bớt các từ vay mượn từ tiếng Ba Tư và tiếng Ả Rập, thay vào đó là các từ gốc Thổ Nhĩ Kỳ và các biến thể bản địa của ngôn ngữ này.

Đặc điểm của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là sự hài hòa nguyên âm và tính chắp dính. Cấu trúc cơ bản là theo dạng "Chủ-Tân-Động" (Subject-Object-Verb). Nhiều dạng đại từ ngôi thứ hai số nhiều có thể được sử dụng cho các cá nhân như một dấu hiệu của sự tôn trọng. Danh từ trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ không phân theo lớp hay giống.

Phân loại

Văn bia khắc tiếng Turk cổ bằng chữ Turk cổ (chừng thế kỷ VIII). Kyzyl, Nga

Chừng 40% số người nói ngôn ngữ Turk nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ.^[16] Những điểm đặc trưng của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, như hòa âm nguyên âm, tính chắp dính và thiếu vắng giống ngữ pháp, cũng là điểm chung của toàn hệ. Ngữ hệ Turk bao gồm chừng 30 ngôn ngữ còn tồn tại, phân bố ở Đông Âu, Tây Á và Xibia.

Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên của nhóm ngôn ngữ Oghuz, một phân nhánh của ngữ hệ Turk. Người nói các ngôn ngữ Oghuz (gồm tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, Azerbaijan, Turkmen, Qashqai, và Gagauz) có thể hiểu lẫn nhau trong rất nhiều trường hợp.^[17]

Âm vị học

Bài chi tiết: Âm vị học tiếng Thổ Nhĩ Kỳ

Phụ âm

Âm vị phụ âm tiếng Thổ Nhĩ Kỳ chuẩn

	Môi		Răng		Chân răng		Sau chân răng		Vòm		Ngạc mềm		Thanh hầu
Mũi	m				n
Tắc	p	b	t	d					(c)	(ɟ)	k	ɡ
Tắc xát							t͡ʃ	d͡ʒ
Xát	f	v			s	z	ʃ	ʒ					h
Tiếp cận					(ɫ)		l		j
Vỗ					ɾ

Các âm [c], [ɟ], và [l] là dạng phân bố bổ sung của [k], [ɡ], và [ɫ]; cụm trước xuất hiện cạnh nguyên âm trước còn cụm sau xuất hiện cạnh nguyên âm sau. Tuy vậy, sự phân bổ của những âm vị này khó đoán biết trong từ mượn và danh từ riêng.

Nguyên âm

Nguyên âm tiếng Thổ Nhĩ Kỳ. Theo Zimmer & Orgun (1999:155)

Các nguyên âm tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, theo thứ tự trong bảng chữ cái, là ⟨a⟩, ⟨e⟩, ⟨ı⟩, ⟨i⟩, ⟨o⟩, ⟨ö⟩, ⟨u⟩, ⟨ü⟩.^[18] Nguyên âm được phân biệt dựa trên ba cơ sở: trước hay sau, làm tròn hay không, và độ cao.^[19] Tức [±độ lùi], [±độ tròn] và [±độ cao].^[20]

Tham khảo

1. “The Muslim Minority of Greek Thrace”.
2. Taylor & Francis Group (2003). Eastern Europe, Russia and Central Asia 2004. Routledge. tr. 114. ISBN 978-1-85743-187-2. Truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2008.
3. ^ “Kosova: Turkish Becomes Official Language”. ngày 25 tháng 9 năm 2006. Truy cập ngày 11 tháng 1 năm 2013.
4. ^ “Constitution of the Republic of Kosovo: Chapter 1 Article 5.2” (PDF). Republic of Kosovo. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 26 tháng 8 năm 2014. Truy cập ngày 25 tháng 8 năm 2014.
5. “Top 30 Language Spoken in the World by Number of Speakers”.
6. Second Language Acquisition of Turkish, Ayşe Gürel, Öner Özçelik, Despina Papadopoulou, 2016
7. “Constitution of Turkish Republic of Northern Cyprus”. www.cypnet.co.uk. ngày 15 tháng 11 năm 1983. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2014.
8. “Languages of Cyprus”. CIA World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 5 năm 2009. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2014.
9. ^ “List of declarations made with respect to treaty No. 148”. Council of Europe. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 5 năm 2012. Truy cập ngày 15 tháng 12 năm 2013.
10. “Language Rich Europe launch in Greece”. http://languagerichblog.eu. Truy cập ngày 30 tháng 6 năm 2014. Liên kết ngoài trong |website= (trợ giúp)^{[liên kết hỏng]}
11. “Languages of Iraq”. CIA World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 5 năm 2009. Truy cập ngày 15 tháng 12 năm 2013.
12. “Article 9 (Official Languages)”. www.servat.unibe.ch. 2007 Interim Constitution. Truy cập ngày 15 tháng 12 năm 2013. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
13. “Macedonia Overview”. Minorityrights.org. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2014.
14. “Languages of Republic of Macedonia”. CIA World Factbook. 2002. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 5 năm 2009. Truy cập ngày 15 tháng 12 năm 2013.
15. Corpus analysis and variation in... – Yuji Kawaguchi, Makoto Minegishi, Jacques Durand – Google Books. Books.google.com. 2009. ISBN 9789027207685. Truy cập ngày 3 tháng 11 năm 2011.
16. Katzner, Kenneth (tháng 3 năm 2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd. ISBN 978-0-415-25004-7.
17. “Language Materials Project: Turkish”. UCLA International Institute, Center for World Languages. tháng 2 năm 2007. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 26 tháng 4 năm 2007.
18. Nguyên âm ⟨ı⟩ thường được phiên âm là ⟨ɨ⟩ trong văn bản ngôn ngữ học.
19. Goksel, Asli; Kerslake, Celia (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. Routledge. tr. 24–25. ISBN 0-415-11494-2.
20. Khalilzadeh, Amir (Winter 2010). “Vowel Harmony in Turkish”. Karadeniz Araştırmaları: Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi. 6(24): 141–150 – qua Central and Eastern European Online Library.

Tài liệu

Printed sources

• Akalın, Şükrü Haluk (tháng 1 năm 2003). “Türk Dil Kurumu'nun 2002 yılı çalışmaları (Turkish Language Association progress report for 2002)” (PDF). Türk_Dili (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). 85 (613). ISSN 1301-465X. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 27 tháng 6 năm 2007. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2007.
• Bazin, Louis (1975). “Turcs et Sogdiens: Les Enseignements de L'Inscription de Bugut (Mongolie), Mélanges Linguistiques Offerts à Émile Benveniste”. Collection Linguistique, publiée par la Société de Linguistique de Paris (bằng tiếng Pháp) (LXX): 37–45.
• Brendemoen, B. (1996). “Conference on Turkish in Contact, Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in the Humanities and Social Sciences, Wassenaar, 5–ngày 6 tháng 2 năm 1996”. |contribution= bị bỏ qua (trợ giúp)
• Encyclopaedia Britannica, Expo 70 Edition Vol 12. William Benton. 1970.
• Coulmas, Florian (1989). Writing Systems of the World. Blackwell Publishers Ltd, Oxford. ISBN 0-631-18028-1.
• Dilaçar, Agop (1977). “Atatürk ve Yazım”. Türk Dili (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). 35 (307). ISSN 1301-465X. Truy cập ngày 19 tháng 3 năm 2007.
• Ergin, Muharrem (1980). Orhun Abideleri (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Boğaziçi Yayınları. ISBN 0-19-517726-6.
• Findley, Carter V. (tháng 10 năm 2004). The Turks in World History. Oxford University Press. ISBN 0-19-517726-6.
• Glenny, Misha. The Balkans – Nationalism, War, and the Great Powers, 1804–1999, Penguin, New York 2001.
• Johanson, Lars (2001). “Discoveries on the Turkic linguistic map” (PDF). Swedish Research Institute in Istanbul. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 5 tháng 2 năm 2007. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2007.
• Ishjatms, N. (tháng 10 năm 1996). “Nomads In Eastern Central Asia”. History of civilizations of Central Asia. 2. UNESCO Publishing. ISBN 92-3-102846-4.
• Katzner, Kenneth (tháng 3 năm 2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd. ISBN 978-0-415-25004-7.
• Lewis, Geoffrey (1953). Teach Yourself Turkish. English Universities Press. ISBN 978-0-340-49231-4. (2nd edition 1989)
• Lewis, Geoffrey (2001). Turkish Grammar. Oxford University Press. ISBN 0-19-870036-9.
• Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press. ISBN 0-19-925669-1.
• Özsoy, A. Sumru (2000). Türkçe'nin ağızları çalıştayı bildirileri (Workshop on the dialects of Turkish) (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Taylan, Eser E. (eds.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. ISBN 975-518-140-7.
• Soucek, Svat (tháng 3 năm 2000). A History of Inner Asia. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65169-1.
• Vaux, Bert (2001). “Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians” (PDF). Harvard University. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 15 tháng 3 năm 2007. Truy cập ngày 24 tháng 4 năm 2007.
• Zimmer, Karl; Orgun, Orhan (1999). “Turkish”. Handbook of the International Phonetic Association: A guide to the use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 154–158. ISBN 0-521-65236-7.

On-line sources

• Center for Studies on Turkey, University of Essen (2003). “The European Turks: Gross Domestic Product, Working Population, Entrepreneurs and Household Data” (PDF). Turkish Industrialists' and Businessmen's Association. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 4 tháng 12 năm 2005. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2007.
• “CIA Factbook:Iraq”. 2013. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 12 tháng 1 năm 2015.
• “Güncel Türkçe Sözlük” (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Turkish Language Association. 2005. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 3 năm 2007. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2007.
• “Turkish Etymological Dictionary online” (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Sevan Nişanyan. 2006. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2007.
• “Language Materials Project: Turkish”. UCLA International Institute, Center for World Languages. tháng 2 năm 2007. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 26 tháng 4 năm 2007.
• TNS Opinion & Social (tháng 2 năm 2006). Special Eurobarometer 243 / Wave 64.3: Europeans and their Languages (PDF). European Commission Directorate of General Press and Communication. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2007.
• “Turkish Language Association: Sesler ve ses uyumları "Sounds and Vovel karmony"” (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Turkish Language Association. Truy cập ngày 13 tháng 1 năm 2013.
• Göknel, Yüksel (2012). “Turkish Grammar Updated Academic edition”. Truy cập ngày 16 tháng 1 năm 2013.
• Turkish Language Association. “Türk Dil Kurumu – Tarihçe (History of the Turkish Language Association)” (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 3 năm 2007. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2007.
• “Türkçe Sözlük (2005)'teki Sözlerin Kökenlerine Ait Sayısal Döküm (Numerical list on the origin of words in Türkçe Sözlük (2005))” (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Turkish Language Association. 2005. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 3 năm 2007. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2007.
• “Spartak KADIU: Türkçede zaman ve kip kavramı ve i-ek eylemin fonksiyonu üzerine” (PDF) (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Turkish Studies: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3. Truy cập ngày 15 tháng 1 năm 2013.

Đọc thêm

• Eyüboğlu, İsmet Zeki (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü (Etymological Dictionary of the Turkish Language) (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Sosyal Yayınları, İstanbul. ISBN 978975-7384-72-4.
• Özel, Sevgi (1986). Atatürk'ün Türk Dil Kurumu ve Sonrası (Atatürk's Turkish Language Association and its Legacy) (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Haldun Özen and Ali Püsküllüoğlu (eds.). Bilgi Yayınevi, Ankara. OCLC 18836678.
• Püsküllüoğlu, Ali (2004). Arkadaş Türkçe Sözlük (Arkadaş Turkish Dictionary) (bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ). Arkadaş Yayınevi, Ankara. ISBN 975-509-053-3.

Bản mẫu:Ngôn ngữ tại Thổ Nhĩ Kỳ

Bản mẫu:Ngôn ngữ tại Bulgaria