Tiếng Altai

Đừng nhầm lẫn với Ngữ hệ Altai.

Tiếng Altai
Tiếng Altai Gorno
алтайдыҥ тил, алтай тил
Sử dụng tại	Nga
Khu vực	Cộng hoà Altai, krai Altai
Tổng số người nói	55.720 (2010)[1] (có thể không phải tất cả đều nói lưu loát)
Dân tộc	Người Altai, người Chelkan, người Telengit, người Tubalar
Phân loại	Turk Turk thường Turk Xibia Tiếng Altai
Hệ chữ viết	Chữ Kirin
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Russia  Altai Republic
Mã ngôn ngữ
ISO 639-2	alt
ISO 639-3	cả hai: atv – Altai Bắc alt – Altai Nam
Glottolog	Không có alta1276  mã hết hiệu lực[2]
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Altai (còn gọi là tiếng Altai Gorno) là một ngôn ngữ Turk, là ngôn ngữ chính thức của Cộng hoà Altai, Nga. Ngôn ngữ này mang tên Oyrot (ойрот) hồi trước năm 1948.

Phân loại

Do vị trí của dãy núi Altai cùng sự tiếp xúc với các ngôn ngữ lân cận, chưa có đồng thuận về vị trí của tiếng Altai trong ngữ hệ Turk. Vì sự gần gũi địa lý với tiếng Shor và tiếng Khakas, một số người đặt nó trong nhóm Turk Bắc.^[3] Ngược lại, do nét tương đồng nhất định với tiếng Kyrgyz, nó cũng từng được xếp vào nhóm Kipchak. Phân loại của Talat Tekin đặt tiếng Altai Nam vào nhánh riêng, xếp tiếng Altai Bắc chung với tiếng Hạ Chulym và phương ngữ Kondoma của tiếng Shor.^[4]

Phân bố

Tiếng Altai chủ yếu được nói ở Cộng hoà Altai (tiếng Altai Nam) và vùng (krai) Altai (tiếng Altai Bắc).

Địa vị chính thức

Tiếng Altai là ngôn ngữ chính thức của Cộng hoà Altai, cùng với tiếng Nga. Dạng chuẩn chính thức dựa trên phương ngữ của người Altay Kiži sống ở miền nam nước cộng hoà, song trong những năm gần đây nó đang lan rộng lên miền bắc.

Phương ngữ

Dù theo truyền thống được coi là một ngôn ngữ, tiếng Altai Nam không thông hiểu hoàn toàn với tiếng Altai Bắc. Tiếng Altai viết dựa trên tiếng Altai Nam.^[5] Năm 2006, một bảng chữ Kirin mới được tạo ra để viết phương ngữ Kumandy (thuộc tiếng Altai Bắc) ở krai Altai.^[6]

Các phương ngữ là như sau:^[7]

• Altai Nam
  • Altai "lõi"
    • Mayma
  • Telengit
    • Tölös
    • Chuy
  • Teleut
• Altai Bắc
  • Tuba
  • Kumandy
    • Turachak
    • Solton
    • Starobardinian
  • Chalkan (còn gọi là Kuu, Lebedin)

Gần gũi với tiếng Altai Bắc là tiếng Shor Kondom và tiếng Hạ Chulym. Cả ba có âm -j- ứng với âm *d ở vị trí giữa hai nguyên âm trong ngôn ngữ Turk nguyên thủy (khác với tiếng Shor Mras và tiếng Trung Chulym, có -z-).

Âm vị học

Số lượng âm vị tiếng Altai biến thiên theo phương ngữ.

Phụ âm

Hệ thống phụ âm tiếng Altai

	Môi		Chân răng		Vòm- chân răng		Vòm		Ngạc mềm
Mũi		m		n						ŋ
Tắc	p	b	t	d			c	ɟ	k	ɡ
Tắc xát					tʃ
Xát			s	z	ʃ	ʒ	ç	ʝ	x	ɣ
Tiếp cận				l				j
R				ɾ~r

Nguyên âm

Có tám nguyên âm trong tiếng Altai. Nguyên âm có thể ngắn hoặc dài.

Hệ thống nguyên âm tiếng Altai

		Đóng		Mở
		ngắn	dài	ngắn	dài
Trước	không làm tròn	i	iː	e	eː
	làm tròn	y	yː	ø	øː
Sau	không làm tròn	ɯ	ɯː	a	aː
	làm tròn	u	uː	o	oː

Nguồn tham khảo

1. “Population of the Russian Federation by Languages (in Russian)” (PDF). gks.ru. Russian Bureau of Statistics. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 27 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 1 tháng 11 năm 2017.
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “mã hết hiệu lực”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. Gordon, Raymond G. Jr. biên tập (2005). “Ethnologue report for Northern Turkic”. SIL International. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2007.
4. Tekin, Tâlat (tháng 1 năm 1989). “A New Classification of the Chuvash-Turkic Languages”. Erdem. 5 (13): 129–139. ISSN 1010-867X.
5. Raymond G. Gordon Jr., ed. 2005. Ethnologue: Languages of the World. 15th edition. Dallas: Summer Institute of Linguistics.
6. В Алтайском крае издана азбука кумандинского языка. 2006
7. Baskakov, N. A. (1958). “La Classification des Dialectes de la Langue Turque d'Altaï”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae (bằng tiếng Pháp). 8: 9–15. ISSN 0001-6446.