Tiếng Yakut

Đừng nhầm lẫn với tiếng Saka.

Tiếng Yakut
Tiếng Sakha
саха тыла saxa tıla
Phát âm	IPA: [saxaˈlɯː]
Sử dụng tại	Nga
Khu vực	Sakha
Tổng số người nói	450.000 (thống kê 2010)[1]
Dân tộc	480.000 người Yakut (thống kê 2010)[1]
Phân loại	Turk Turk thường Xibia Bắc Tiếng Yakut
Hệ chữ viết	Kirin
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Cộng hòa Sakha (Nga)
Mã ngôn ngữ
ISO 639-2	sah
ISO 639-3	sah
Glottolog	yaku1245[2]
Phân bố của tiếng Yakut (lam) và Dolgan (lục)
ELP	Yakut
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Yakut, còn gọi là tiếng Sakha, là một ngôn ngữ Turk với khoảng 450.000 người nói tập trung tại Cộng hòa Sakha của Liên Bang Nga. Như đa số ngôn ngữ Turk khác và ngôn ngữ tổ tiên Tiền Turk, tiếng Yakut là một ngôn ngữ chắp dính.

Phân loại

Tiếng Yakut là một thành viên của nhóm ngôn ngữ Turk Xibia, cùng với tiếng Shor, tiếng Tuva, tiếng Dolgan và một số khác. Như tiếng Thổ Nhĩ Kỳ (thành viên đông người nói nhất ngữ hệ Turk), tiếng Yakut là một ngôn ngữ chắp dính với sự hài hòa nguyên âm và không có giống ngữ pháp. Cấu trúc từ ngữ thường là chủ-tân-động. Tiếng Yakut cũng được ảnh hưởng bởi các ngôn ngữ Tungus và Mongol.^[3]

Phân bố địa lý

Tiếng Yakut chủ yếu được nói tại cộng hòa Sakha. Nó cũng được sử dụng bởi người Yakut tại vùng Khabarovsk, với những cộng đồng Yakut di cư nhỏ tại Thổ Nhĩ Kỳ. Tiếng Dolgan, một họ hàng gần của tiếng Yukut, là ngôn ngữ của người Dolgan tại vùng Krasnoyarsk. Tiếng Yakut còn được các dân tộc thiểu số tại cộng hòa Sakha sử dụng như lingua franca – nhiều người Dolgan, người Evenk, người Even và người Yukagir nói tiếng Yakut. Khoảng 8% người tại Sakha thuộc các dân tộc khác ngoài Yakut báo cáo rằng họ có hiểu biết tiếng Yakut (thống kê 2002).^[4]

Ngữ âm

Phụ âm

Âm vị phụ âm tiếng Yakut

		Đôi môi	Răng	Chân răng	Vòm	Ngạc mềm	Thanh hầu
Mũi		m	n		ɲ	ŋ
Tắc	vô thanh	p	t		c	k
	hữu thanh	b	d		ɟ	ɡ
Xát	vô thanh			s		x	h
	hữu thanh					ɣ
Tiếp cận	thường			l	j
	mũi hóa				ȷ̃
Vỗ				ɾ

Nguyên âm

Âm vị nguyên âm tiếng Yakut

		Trước		Sau
		không làm tròn	làm tròn	không làm tròn	làm tròn
Đóng	ngắn	i	y	ɯ	u
	dài	iː	yː	ɯː	uː
Mở	ngắn	e	ø	a	o
	dài	eː	øː	aː	oː
Nguyên âm đôi		ie	yø (wø)	ɯa (ɛ)	uo (wo)

Chữ viết

А а	Б б	В в	Г г	Ҕ ҕ	Д д	Дь дь	Е е
Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м
Н н	Ҥ ҥ	Нь нь	О о	Ө ө	П п	Р р	С с
Һ һ	Т т	У у	Ү ү	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч
Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Xem thêm

• Người Yakut
• Tiếng Dolgan

Tham khảo

1. ^ Tiếng Yakut tại Ethnologue. 18th ed., 2015.
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Yakut”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. Forsyth, James (1994). A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581-1990. Cambridge University Press. tr. 56. ISBN 9780521477710. Their language...Turkic in its vocabulary and grammar, shows the influence of both Tungus and Mongolian
4. Russian Census 2002. 6. Владение языками (кроме русского) населением отдельных национальностей по республикам, автономной области и автономным округам Российской Федерации Lưu trữ 2006-11-04 tại Wayback Machine (Knowledge of languages other than Russian by the population of republics, autonomous oblast and autonomous districts) (tiếng Nga)

Thư mục

• Anderson, Gregory D. S. (1998). “Historical Aspects of Yakut (Saxa) Phonology”. Turkic Languages. 2 (2). tr. 1–32.
• Antonov, N. K. (1997). Tenshev, E. R. (biên tập). Yazyki mira (seriya knig). Indrik (izdatelstvo). tr. 513–524. ISBN 5-85759-061-2. (in Russian)
• Baker, Mark C; Vinokurova, Nadya (2010). “Two modalities of case assignment: case in Sakha”. Natural Language and Linguistic Theory (28). tr. 5930642.
• Forsyth, James (1994). A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581-1990. Cambridge University Press. ISBN 9780521477710.
• Johanson, Lars (2021). Turkic. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 20, 24.
• Kharitonov, L. N. (1947). Samouchitel' jakutskogo jazyka. Jakutskoe knizhnoe izdatel'stvo. (bằng tiếng Nga)
• Kirişçioğlu, M. Fatih (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu. ISBN 975-16-0587-3. (in Turkish)
• Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press.
• Menz, Astrid; Monastyrev, Vladimir (2022). “Yakut”. Trong Johanson, Lars; Csató, Éva Á. (biên tập). The Turkic Languages: Second Edition. Routledge. tr. 444–59. doi:10.4324/9781003243809. ISBN 978-0-415-73856-9. S2CID 243795171.
• Robbeets, Martine; Savalyev, Alexander (2020). “Romanization Conventions”. Trong Robbeets, Martine; Savalyev, Alexander (biên tập). The Oxford Guide to the Transeurasian Languages. Oxford University Press. tr. lii–lxxxii.
• Pakendorf, Brigitte (2007). Contact in the prehistory of the Sakha (Yakuts): Linguistic and genetic perspectives (Luận văn). Universiteit Leiden.
• Pakendorf, Brigitte; Stapert, Eugénie (2020). “Sakha and Dolgan, the North Siberian Turkic Languages”. Trong Robbeets, Martine; Savalyev, Alexander (biên tập). The Oxford Guide to the Transeurasian Languages. Oxford University Press. tr. 430–45. doi:10.1093/oso/9780198804628.003.0027. ISBN 978-0-19-880462-8.
• Petrova, Nyurguyana (2011). Lexicon and Clause-Linkage Properties of the Converbal Constructions in Sakha (Yakut) (Luận văn). University of Buffalo.
• Stachowski, Marek; Menz, Astrid (1998). “Yakut”. Trong Johanson, Lars; Csató, Éva Á. (biên tập). The Turkic Languages. Routledge.
• Ubryatova, E.I. biên tập (1980). Grammatika sovremennogo jakutskogo literaturnogo jazyka. Moscow: Nauka.
• Vinokurova, Nadezhda (2005). Lexical Categories and Argument Structure: A study with reference to Sakha (Luận văn). Universiteit Utrecht.

Liên kết ngoài

• Sakha Open World – Орто Дойду Lưu trữ 2017-09-22 tại Wayback Machine – A platform to promote the Yakut Language on the web; News, Lyrics, Music, Fonts, Forum, VideoNews (in Yakut, Unicode)
• Baayaga village website – news and stories about and by the people of Baayaga (in Yakut)
• Kyym.ru – site of Yakut newspaper
• Yakut Vocabulary List (from the World Loanword Database)
• Yakut thematic vocabulary lists
• [1]
• “Comparison of Yakut and Mongolian vocabulary”. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 2 năm 2008.