Nhị thập bát tú

"Nhị thập bát tú" đổi hướng tới đây. Đối với các định nghĩa khác, xem Nhị thập bát tú (định hướng).

Nhị thập bát tú
Sơ đồ Nhị thập bát tú của Âm Dương sư người Nhật Abe no Seimei (921–1005)
Tên tiếng Trung
Tiếng Trung	二十八宿
Nghĩa đen	28 trạm dừng chân
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ èr shí bā xiù Chú âm phù hiệu ㄦˋ ㄕˊ ㄅㄚ ㄒㄧㄡˋ Quốc ngữ La Mã tự elr shyr bah shiow Wade–Giles erh⁴ shih² pa¹ hsü⁴ Tiếng Khách Gia Latinh hóa Ngi-sṳ̍p-pat Siuk Tiếng Quảng Châu Latinh hóa Yale yi saap baat sauk Việt bính ji6 sap6 baat3 sau3 Tiếng Mân Đông Phiên âm Bình thoại tiếng Phúc Châu Nê-sĕk-báik Séu
Tên tiếng Việt
Chữ Hán	二十八宿
Tên tiếng Triều Tiên
Hangul	이십팔수
Hanja	二十八宿
Phiên âm Romaja quốc ngữ Isippalsu McCune–Reischauer Isipp'alsu
Tên tiếng Nhật
Kanji	二十八宿
Hiragana	にじゅうはっしゅく
Katakana	ニジュウハッシュク
Chuyển tự Rōmaji Nijū Hasshuku

Nhị thập bát tú là một thuật ngữ trong thiên văn học phương Đông cổ đại, chỉ 28 chòm sao nằm gần hoàng đạo và xích đạo thiên cầu. Đây là một phần quan trọng trong hệ thống tọa độ xích đạo của thiên văn học cổ đại Trung Quốc. Mỗi chòm sao trong số này được xác định dựa trên một ngôi sao cố định gọi là "cự tinh", đóng vai trò làm mốc để đo lường vị trí của các thiên thể như Mặt Trời, Mặt Trăng, ngũ hành tinh (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ), sao chổi và các thiên thể khác. Nhị thập bát tú không chỉ là cơ sở để quan sát các vì sao mà còn để theo dõi chuyển động của các thiên thể trên bầu trời.

Người xưa chia vòng hoàng đạo thành bốn phần, tương ứng với bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc và gán cho mỗi phương một linh thú huyền thoại, được gọi là Tứ tượng, bao gồm Thanh Long ở phương Đông, Bạch Hổ ở phương Tây, Chu Tước ở phương Nam và Huyền Vũ ở phương Bắc. Mỗi phương được chia thành 7 chòm sao, mỗi chòm sao đều có một ngôi sao chính gọi là "cự tinh", được dùng làm mốc để xác định tọa độ thiên văn. Chúng không chỉ là công cụ của các nhà thiên văn cổ, mà còn là biểu tượng linh thiêng trong văn hóa và tâm linh, gắn liền với vận khí của trời đất. Chẳng hạn, chòm Giác tú, với ngôi sao chủ là Giác tú nhất, ban đầu chỉ một nhóm sao nhỏ gần xích đạo. Nhưng về sau, nó được mở rộng để bao gồm cả vùng trời thuộc Giác tú, đại diện cho sự khai mở, tiên phong và canh tân.

Hệ thống Nhị thập bát tú cũng có điểm tương đồng với hệ thống Nakshatra trong thiên văn học Ấn Độ và 36 Decan trong thiên văn học cổ đại Ai Cập, vốn cũng dựa trên chuyển động của Mặt Trăng. Không chỉ giới hạn trong thiên văn học, Nhị thập bát tú còn được sử dụng rộng rãi trong các hoạt động bói toán và tử vi đẩu số. Khi kết hợp với thất diệu (bảy hành tinh chủ) và các con vật tượng trưng, chúng trở thành các "Cầm tinh", giúp luận đoán vận mệnh, dự báo sự hưng suy của gia đình, quốc gia và cả vũ trụ. Mỗi chòm sao đại diện cho một phẩm chất, năng lượng và sự ảnh hưởng đặc biệt, như sao nào chủ về phúc đức, sao nào mang lại thử thách hay biến động.

Ngoài vai trò là một hệ thống thiên văn cổ, Nhị thập bát tú còn xuất hiện trong văn hóa đại chúng, đặc biệt thông qua sự nhân cách hóa trong các tác phẩm văn học và thần thoại như Phong thần diễn nghĩa và Tây du ký. Trong Phong thần diễn nghĩa, Nhị thập bát tú vốn là đệ tử của Thông Thiên giáo chủ. Sau khi bị tiêu diệt trong trận chiến Thương – Chu, hồn phách họ bị đưa lên bảng Phong Thần và trở thành những vị thần cai quản các chòm sao. Trong Tây du ký, Nhị thập bát tú xuất hiện trong vai trò những vị thần hỗ trợ hoặc đối đầu với Tôn Ngộ Không và nhóm thỉnh kinh.

Từ nguyên

"Nhị thập bát tú" còn được gọi là "Nhị thập bát xá" hoặc "Nhị thập bát thứ". Các từ "tú" (宿), "xá" (舍) và "thứ" (次) đều mang ý nghĩa là nơi dừng chân, nghỉ ngơi hay trạm trú. Trong bối cảnh này, chúng được hiểu là "nơi ở" của Mặt Trăng, Mặt Trời và các vì sao.^[1]

Mặt Trăng quay quanh Trái Đất và nếu lấy các ngôi sao cố định làm hệ quy chiếu, thời gian để Mặt Trăng hoàn thành một vòng quỹ đạo và trở về cùng một vị trí là khoảng 27,33 ngày, gọi là một tháng sao (hay tháng thiên văn). Theo quan niệm của người xưa, mỗi ngày Mặt Trăng đi qua một khu vực các ngôi sao cố định, và khu vực này được xem như trạm nghỉ hoặc quán trọ của Mặt Trăng trong ngày hôm đó. Vì vậy, những ngôi sao này được chia thành 27 hoặc 28 chòm sao, gọi là Nhị thập bát tú. Trong thời kỳ đầu, người Trung Quốc cổ đại cũng từng sử dụng hệ thống 27 tú, nhưng về sau, cách phân chia 28 tú trở nên phổ biến và được chuẩn hóa.^[1]

Hệ thống sao

Hệ tọa độ xích đạo thiên văn truyền thống của Trung Quốc. Đường màu đỏ là xích đạo thiên cầu, các điểm xanh lá là các cự tinh và điểm màu xanh dương là cực Bắc thiên cầu. Khi tính toán vị trí của một thiên thể màu cam, "Nhập tú độ" (góc của vùng xanh lá) biểu thị xích kinh, còn "Cự cực độ" (góc của vùng xanh dương) biểu thị xích vĩ.

Hệ thống Nhị thập bát tú về bản chất là một hệ tọa độ cầu (r, θ, φ), tuy nhiên góc phương vị φ không cố định tính từ trục x, mà được thiết lập dựa trên 28 điểm chuẩn, tức 28 cự tinh của Nhị thập bát tú.

Mặc dù "Nhị thập bát tú" có liên quan đến Mặt Trăng, nhưng việc thiết lập hệ thống này không chỉ nhằm ghi chép vị trí chuyển động của Mặt Trăng. Vì vậy, bầu trời không đơn giản bị chia đều thành 28 phần bằng nhau. Trên thực tế, mỗi "tú" chiếm một khoảng không gian rất khác biệt. Mục đích của việc này là chọn ra 28 ngôi sao làm điểm chuẩn để xây dựng một hệ tọa độ sao toàn diện, giúp nhận thức mối quan hệ giữa Mặt Trời và Mặt Trăng cũng như hiểu rõ hơn về chuyển động của các thiên thể như Mặt Trời, Mặt Trăng và các hành tinh.^[2]

Sau đó, vào khoảng thời Chiến Quốc, người Trung Quốc cổ đại đã thiết lập được hệ thống Nhị thập bát tú. Đây là một hệ tọa độ thiên văn dựa trên xích đạo trời, sử dụng xích đạo làm mặt phẳng cơ sở và dùng xích kinh (kinh độ thiên văn) và xích vĩ (vĩ độ thiên văn) để định vị các thiên thể. Trong đó Xích vĩ được biểu thị bằng khoảng cách góc từ thiên thể đến cực Bắc thiên cầu, gọi là "cự cực độ". Xích kinh được đo bằng khoảng cách góc giữa thiên thể và ngôi sao chuẩn đầu tiên ở phía Tây của nó, gọi là "cự tinh độ".^[3]

Những ngôi sao chuẩn dùng để so sánh và tính toán xích kinh được gọi là "cự tinh", bao gồm 28 ngôi sao thuộc 28 chòm sao, tạo nên hệ thống Nhị thập bát tú. Khoảng cách góc giữa các cự tinh được gọi là "cự độ". Mặc dù hệ thống này dựa trên tọa độ xích đạo, nhưng chỉ khoảng một nửa các "tú" nằm gần xích đạo, còn lại nằm gần hoàng đạo. Điều này cho thấy vào thời điểm đó, người xưa vẫn chưa hoàn toàn phân biệt rõ ràng giữa xích đạo và hoàng đạo.^[4]

Danh sách Nhị thập bát tú và các Cự tinh

Bản đồ sao cổ đại Trung Quốc

Vào thời Hán Vũ Đế, Đặng Bình cùng các cộng sự đã xây dựng Thái Sơ lịch, qua đó thống nhất hệ thống Nhị Thập Bát Tú và các khoảng cách tới các cự tinh. Hệ thống này được sử dụng liên tục cho đến thời nhà Nguyên. Danh sách đầy đủ được trình bày trong bảng sau. Từ Sùng Trinh lịch thư trở đi, các Cự tinh được đặt tên theo cách "ngôi sao thứ nhất của tú X" (某宿一). Vào thời Minh và Thanh, đã có sự điều chỉnh đối với các ngôi sao cự tinh thuộc các chòm Khuê, Chủy và Sâm. Các tên gọi hiện tại như "Khuê tú nhị" (奎宿二), "Chủy tú nhị" (觜宿二) và "Sâm tú tam" (参宿三) phản ánh sự thay đổi này.^[5]

Tứ tượng (四象)	Nhị thập bát tú[6]
	Số thứ tự	Tên chữ Hán	Tên tiếng Việt	Cự tinh
Đông phương Thanh Long (東方青龍) Mùa xuân	1	角	Giác	α Vir
	2	亢	Cang	κ Vir
	3	氐	Đê	α Lib
	4	房	Phòng	π Sco
	5	心	Tâm	α Sco
	6	尾	Vĩ	μ¹ Sco
	7	箕	Cơ	γ Sgr
Bắc phương Huyền Vũ (北方玄武) Mùa đông	8	斗	Đẩu	φ Sgr
	9	牛	Ngưu	β Cap
	10	女	Nữ	ε Aqr
	11	虛	Hư	β Aqr
	12	危	Nguy	α Aqr
	13	室	Thất	α Peg
	14	壁	Bích	γ Peg
Tây phương Bạch Hổ (西方白虎) Mùa thu	15	奎	Khuê	η And
	16	婁	Lâu	β Ari
	17	胃	Vị	35 Ari
	18	昴	Mão	17 Tau
	19	畢	Tất	ε Tau
	20	觜	Chủy	λ Ori
	21	参	Sâm	ζ Ori
Nam phương Chu Tước (南方朱雀) Mùa hè	22	井	Tỉnh	μ Gem
	23	鬼	Quỷ	θ Cnc
	24	柳	Liễu	δ Hya
	25	星	Tinh	α Hya
	26	張	Trương	υ¹ Hya
	27	翼	Dực	α Crt
	28	軫	Chẩn	γ Crv

Sự thay đổi của Nhị thập bát tú

Trong lịch sử, danh sách các chòm sao thuộc Nhị thập bát tú, khoảng cách giữa các "tú" (cự độ), ngôi sao định vị (cự tinh) và thứ tự các chòm sao đã trải qua nhiều thay đổi. Theo Khai Nguyên chiêm kinh thời Đường, các cự độ được cho là dựa trên quan sát của Thạch Thân từ thời Chiến Quốc. Những số liệu này gần giống với các ghi chép trên thẻ tre khai quật tại mộ Tần ở Cam Túc và đĩa tròn thiên văn từ mộ Nhữ Âm hầu thời Hán tại Phụ Dương, An Huy. Tuy nhiên, các cự độ này khác biệt đáng kể so với các số liệu từ thời Hán trở đi, cho thấy đã có sự điều chỉnh lớn về các cự tinh trong thời Tây Hán.^[7] Trong Sử Ký, chương Luật Thư, một hệ thống 28 chòm sao khác, được cho là của Cam Đức thời Chiến Quốc, được ghi nhận. Hệ thống này không có các chòm sao Đẩu (斗), Chủy (觜), Tỉnh (井) và Quỷ (鬼), nhưng thay vào đó là Kiến Tinh (建星), Phạt (罰), Lang (狼) và Hồ (弧).^[8] Hệ thống này có thể là tiền thân của hệ thống 28 chòm sao chuẩn hóa sau này, với phân bố các chòm sao đồng đều hơn.^[9]

Tuế sai (sự thay đổi chậm của trục quay Trái Đất) cũng ảnh hưởng đến cự độ giữa các cự tinh, gây ra sự thay đổi dần dần vị trí tương đối của chúng. Một số cự độ giữa hai ngôi sao rất gần nhau thậm chí có thể trở thành giá trị âm, làm thay đổi thứ tự xích kinh của chúng. Ví dụ, sau thế kỷ 13, cự tinh của Chủy tú (φ¹ Orionis) và Sâm tú (δ Orionis) hoán đổi thứ tự xích kinh. Các nhà truyền giáo Dòng Tên vào thời Minh mạt Thanh sơ đã thay đổi thứ tự của hai tú này, nhưng gây ra tranh cãi lớn. Đến năm 1752, triều đình Càn Long quyết định thay đổi cự tinh của Tỷ tú thành sao λ Orionis và cự tinh của Sâm tú thành sao ζ Orionis, khôi phục thứ tự "Chủy trước, Sâm sau" như cũ.^[10]

Trong thời kỳ đầu, người xưa thường chọn những ngôi sao sáng làm cự tinh, bất kể khoảng cách của chúng đến xích đạo. Nhưng khi hệ thống Nhị thập bát tú được hoàn thiện, các cự tinh được chuyển sang các ngôi sao nằm gần hoàng đạo/xích đạo hơn, dù chúng có thể kém sáng hơn. Ví dụ sao Thiên Lang (Sirius) từng được chọn làm cự tinh của Tỉnh tú, nhưng sau này được thay thế. Trong đĩa thiên văn Nhữ Âm hầu, các cự tinh như Tâm tú nhị (Antares), Tất tú ngũ (Aldebaran) và Sâm tú tứ (Betelgeuse) được ghi nhận, nhưng sau đó không còn được sử dụng.^[11][12]

Nguồn gốc

Việc xác định thời gian xuất hiện của hệ thống Nhị thập bát tú vẫn còn gây tranh cãi trong giới nghiên cứu. Người xưa có thể rất sớm đã nhận ra các ngôi sao và chòm sao sáng gần hoàng đạo hoặc xích đạo thiên cầu, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc đã hình thành khái niệm tổng thể về hoàng đạo, xích đạo hay hệ thống Nhị thập bát tú.^[13] Toàn bộ hệ thống Nhị thập bát tú xuất hiện lần đầu trong tài liệu cổ như Chu lễ với cụm từ "nhị thập bát tinh" (二十有八星).^[14] Danh sách đầy đủ các chòm sao được ghi nhận sớm nhất trong Lã thị Xuân Thu. Hiện vật cổ nhất là nắp hộp sơn khắc hình Nhị thập bát tú từ lăng mộ Tăng hầu Ất, có niên đại vào đầu thời Chiến Quốc.^[15][16]

Từ các tính toán thiên văn, hệ thống Nhị thập bát tú có thể đã được hình thành từ rất sớm. Các chòm sao hoàng đạo ngày nay vẫn nằm gần hoàng đạo, trong khi các chòm sao xích đạo do ảnh hưởng của tuế sai đã không còn trùng khớp với xích đạo thiên cầu hiện tại. Theo Phùng Thời, thời kỳ mà các chòm sao xích đạo phù hợp nhất với xích đạo thiên cầu là từ thế kỷ 35 TCN đến thế kỷ 30 TCN.^[17] Nhà thiên văn học Trúc Khả Trinh (1890–1974) nhận thấy, sao Ngưu và sao Nữ ban đầu chỉ sao Ngưu Lang (Altair) và sao Chức Nữ (Vega).^[18] Tuy nhiên, thứ tự xích kinh giữa hai sao này đã hoán đổi, với Altair ban đầu xếp trước Vega, nhưng sau khoảng thời gian từ 36 TCN đến 30 TCN, thứ tự này đã đảo ngược.^[19]

Các cách sắp xếp

Thiên khu

Bản đồ thiên văn khắc đá thời Tống, được bảo tồn tại Văn miếu Tô Châu, chia toàn bộ vùng trời, ngoại trừ khu vực gần cực bắc thiên cầu, dựa trên hệ thống nhị thập bát tú.

Nhị thập bát tú không chỉ được sử dụng như hệ thống tọa độ thiên văn mà còn để tổ chức và sắp xếp các chòm sao. Trong Bộ Thiên Ca (步天歌) của Đan Nguyên Tử thời Tùy, các chòm sao trên bầu trời được tái tổ chức và phân thành các khu vực. Khu vực gần cực bắc được chia thành tam viên: Tử Vi, Thái Vi và Thiên Thị. Các chòm sao còn lại được phân dọc thành 28 thiên khu, dựa theo kinh độ xích đạo và gán vào nhị thập bát tú. Ví dụ, chòm sao Giác tú bao gồm 11 mảng sao như Giác (角), Nam Môn (南門), Thiên Môn (天門) và Bình Đạo (平道).^[20]

Tứ tượng

Sau khi hệ thống nhị thập bát tú được thiết lập, các tú được chia thành bốn nhóm, tương ứng với bốn cung, tứ tượng và bốn mùa. Tứ tượng không phải là hình ảnh toàn bộ của bảy tú trong mỗi cung, mà chỉ dựa trên một phần các chòm sao chính của từng cung.^[21]

Cung Đông bao gồm sáu tú Giác, Cang (亢), Đê (氐), Phòng (房), Tâm (心) và Vĩ (尾) nối liền, tạo hình dáng như một con rồng, có thể là nguồn gốc của hình tượng "rồng" trong văn minh Hoa Hạ.^[22] Cung Tây với các tú Chủy (觜), Sâm (參) và Phạt (伐) tạo hình như một con hổ. Cung Nam kết hợp các tú Liễu (柳), Tinh (星), Trương (張) và Dực (翼) tạo thành hình một loài chim lớn. Cung Bắc gồm các tú Nguy (危) và Phần Mộ (墳墓) có hình dáng như một con hươu hoặc kỳ lân.^[23] Về sau, khi ghép Nguy với Hư (虚), hình tượng biến đổi thành một con rùa, trong khi Đằng Xà (螣蛇) gần đó gợi nên hình ảnh một con rắn. Khoảng từ cuối thời Chiến Quốc đến đầu thời Tây Hán, các hình tượng Thanh Long, Chu Tước, Bạch Hổ và Huyền Vũ mới được liên kết trọn vẹn với toàn bộ bảy tú trong mỗi cung.^[24]

Phân dã

Xem thêm: Hoài Nam tử § Thuyết tự nhiên

Người Trung Quốc cổ đại dựa vào một mối quan hệ đối ứng đặc biệt để phân chia các vùng lãnh thổ, gọi là "phân dã" (分野). Cốt lõi của lý thuyết phân dã là mối liên hệ giữa các vùng lãnh thổ trên mặt đất với các thiên thể, được gọi là thuyết "tinh thổ" (星土). Trong thuyết này, hai yếu tố quan trọng là "Nhị thập thứ" (十二次) và "Nhị thập bát tú". Sự đối ứng giữa nhị thập bát tú và các vùng lãnh thổ được ghi chép theo nhiều cách khác nhau.^[25] Một trong những nguồn tài liệu quan trọng là Khai Nguyên chiêm kinh, nơi ghi lại chi tiết cách thức phân dã này.^[26]

Phân sao	Giác Cang	Đê Phòng Tâm	Vĩ Cơ	Đẩu Ngưu	Nữ Hư	Nguy Thất Bích	Khuê Lâu	Vị Mão	Tất Chủy Sâm	Tinh Quỷ	Liễu Tinh Trương	Dực Chẩn
Phạm vi phân sao	Chẩn 12° Đê 4°	Đê 5° Vĩ 9°	Vĩ 10° Đẩu 11°	Đẩu 12° Nữ 7°	Nữ 8° Nguy 15°	Nguy 16° Khuê 4°	Khuê 5° Vị 6°	Vị 7° Tất 11°	Tất 12° Tinh 15°	Tinh 16° Liễu 8°	Liễu 9° Trương 17°	Trương 18° Chẩn 11°
Mười hai địa chi	Thìn	Mão	Dần	Sửu	Tý	Hợi	Tuất	Dậu	Thân	Mùi	Ngọ	Tỵ
Mười hai tháng	Trung Thu	Quý Thu	Mạnh Đông	Trung Đông	Quý Đông	Mạnh Xuân	Trung Xuân	Quý Xuân	Mạnh Hạ	Trung Hạ	Quý Hạ	Mạnh Thu
Mười hai "trạm dừng chân"	Thọ Tinh	Đại Hỏa	Tích Mộc	Tinh Kỷ	Huyền Kiêu	Tu Tý	Hàng Lâu	Đại Lương	Thực Trầm	Chuẩn Thủ	Chuẩn Hỏa	Chuẩn Vĩ
Quốc gia phân dã	Trịnh	Tống	Yên	Ngô Việt	Tề	Vệ	Lỗ	Triệu	Ngụy	Tần	Chu	Sở

Về nguồn gốc lý luận của mối liên hệ giữa nhị thập bát tú và các vùng lãnh thổ, từ xưa đến nay đã có nhiều ý kiến khác nhau. Một số cho rằng, thời cổ đại, các bộ tộc khác nhau có những ngôi sao riêng mà họ quen quan sát, về sau trở thành những ngôi sao được các quốc gia phong kiến sử dụng trong nghi lễ tế tự, từ đó phát triển thành hệ thống phân dã.^[27] Một quan điểm khác cho rằng người Trung Quốc cổ đại có tư duy so sánh tương tự giữa thiên văn và địa lý, kết hợp các phương vị của sao với phương vị địa lý.^[28] Tuy nhiên, trong quá trình phát triển sau này, mối liên hệ giữa sao và các quốc gia phong kiến dần trở thành một sự liên kết mang tính hình thức, ngày càng xa rời ý nghĩa thiên văn ban đầu.^[29]

Thuật số

Vào thời cổ đại, sự chuyển động tương đối giữa các thiên thể và nhị thập bát tú thường được xem là điềm báo. Chẳng hạn, Sử ký, "Thiên Quan thư" ghi chép: "Nhà Hán nổi lên, ngũ tinh tụ ở chòm sao Đông Tỉnh. Lúc [Hán Cao Tổ] bị [Hạng Vũ] vây ở Bành Thành, Mặt Trăng có bảy vòng quầng sáng ở chòm sao Sâm – Tất." Một ví dụ khác là sao Thần (sao Thủy), thuộc hành Thủy trong Ngũ hành, được cho là có mối liên hệ với nước. Trong khi đó, Đông Tỉnh (Tỉnh tú) được ví như một cái giếng. Vì vậy, hiện tượng "Thần tinh thủ Đông Tỉnh" (sao Thủy nằm ở Đông Tỉnh) được xem là điềm báo về lũ lụt.

Sự kết hợp chặt chẽ giữa thiên văn và thuật số trong văn hóa Trung Quốc cổ đã khiến nhiều khái niệm thiên văn dần mất đi ý nghĩa gốc, thay vào đó là sự nhân cách hóa và mô tả hình tượng, phục vụ cho các mục đích như bói toán và đoán mệnh. Một ví dụ điển hình là bức Ngũ tinh nhị thập bát tú thần hình đồ, được cho là do Lương Lệnh Toản thời nhà Đường vẽ, trong đó nhị thập bát tú được nhân cách hóa thành các hình người, kèm theo ghi chú về tính cách, đền thờ, và nghi lễ thờ cúng. Trong các sách thông thư, có mục "Tú trực", mỗi ngày tương ứng với một tú trong nhị thập bát tú, luân phiên lặp lại, với mỗi tú mang ý nghĩa cát hung riêng. Điều này hoàn toàn tách rời khỏi các hiện tượng thiên văn thực tế, trở thành một chu kỳ do con người thiết lập để sử dụng trong thuật số.

Bức Ngũ tinh cập nhị thập bát tú thần hình đồ (五星及二十八宿神形图) được cho là tác phẩm của Lương Lệnh Toản (梁令瓒) thời nhà Đường, hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Osaka, Nhật Bản.

Cầm tinh

Nhị thập bát tú còn được liên kết đặc biệt với Thất diệu (七曜) và các loài động vật, để dự đoán vận mệnh, phúc lộc và cát hung của con người. Sự kết hợp này được gọi là "Cầm tinh" (禽星) tức là mỗi người được gắn với một con vật tượng trưng theo năm sinh hoặc sao chiếu mệnh. Khái niệm cầm tinh trong tiếng Hán gốc có nghĩa là "sao của thú" (禽星), liên quan đến thuật bói toán cổ đại. Theo ghi chép trong Từ nguyên (bản cũ), các nhà chiêm tinh sử dụng ngũ hành, nhị thập bát tú và các con vật biểu tượng để dự đoán dữ lành. Ví dụ, các tổ hợp như Giác kim giao (rồng vàng), Tâm hỏa hồ (cáo lửa), hay Trương hỏa lộc (hươu lửa) được sử dụng để định vận mệnh, ngày giờ, hoặc phương hướng.

Thuật toán dự đoán dựa trên cầm tinh được gọi là "Diễn cầm" (演禽). Theo ghi chép trong Tương Sơn Dã Lục (湘山野錄) thời Bắc Tống, dưới triều Tống Thần Tông, Vương Xứ Nặc, người đảm nhiệm chức Tư thiên giám vào đầu triều đại, đã sử dụng thuật toán Cầm tinh để dự đoán vận mệnh.

	Mộc	Kim	Thổ	Nhật	Nguyệt	Hỏa	Thủy
Đông cung	Giác Mộc Giao	Cang Kim Long	Đê Thổ Lạc	Phòng Nhật Thố	Tâm Nguyệt Hồ	Vĩ Hỏa Hổ	Cơ Thủy Báo
Bắc cung	Đẩu Mộc Giải	Ngưu Kim Ngưu	Nữ Thổ Bức	Hư Nhật Thử	Nguy Nguyệt Yến	Thất Hỏa Trư	Bích Thủy Dư
Tây cung	Khuê Mộc Lang	Lâu Kim Cẩu	Vị Thổ Trĩ	Mão Nhật Kê	Tất Nguyệt Ô	Chủy Hỏa Hầu	Sâm Thủy Viên
Nam cung	Tỉnh Mộc Hãn	Quỷ Kim Dương	Liễu Thổ Chương	Tinh Nhật Mã	Trương Nguyệt Lộc	Dực Hỏa Xà	Chẩn Thủy Dẫn

Trong văn hóa Việt Nam, cầm tinh đã giản lược thành ý nghĩa biểu tượng của con vật đại diện cho năm sinh theo địa chi (ví dụ: người tuổi Tý cầm tinh con chuột, người tuổi Sửu cầm tinh con trâu). Tuy nhiên, cách hiểu này đã tách biệt hoàn toàn khỏi khái niệm gốc của tiếng Hán. Một số từ điển tiếng Việt từng chú thích sai lệch "cầm tinh" bằng chữ Hán 擒星, có nghĩa là "bắt sao", nhưng thực chất thuật ngữ đúng, 禽星, là sự nhân cách hóa mối liên kết giữa các ngôi sao và động vật trong chiêm tinh học cổ đại.

Xem thêm

• Tứ tượng
• Tam viên
• Nguyệt tú

Tham khảo

1. ^ Phùng Thời (2001), tr. 261–62.
2. Phùng Thời (2001), tr. 262–63.
3. Trần Cửu Kim & Dương Di (2010), tr. 10–11.
4. Phùng Thời (2013), tr. 85–86.
5. Phùng Thời (2013), tr. 89, 92.
6. Phùng Thời (2013), tr. 94, 133.
7. Phùng Thời (2013), tr. 88–91.
8. Trần Cửu Kim (2012), tr. 78–81.
9. Trịnh Vĩnh Hằng & Lý Dũng (2009).
10. Hoàng Nhất Nông (1991).
11. Vương Kiện Dân & Lưu Kim Nghi (1989).
12. Phùng Thời (2001), tr. 268, 272.
13. Phùng Thời (2001), tr. 264.
14. Trần Cửu Kim (2012), tr. 9, 11.
15. Phan Nãi (2009), tr. 10.
16. Trần Cửu Kim (2012), tr. 13.
17. Phùng Thời (2001), tr. 265.
18. Trúc Khả Trinh (2004).
19. Phùng Thời (2001), tr. 268.
20. Trần Cửu Kim (2012), tr. 82.
21. Phùng Thời (2001), tr. 261.
22. Phùng Thời (2001), tr. 308.
23. Phùng Thời (2001), tr. 312–13.
24. Phùng Thời (2001), tr. 318–20.
25. Lý Dũng (1992).
26. Gautama Siddha (724).Lỗi sfnp: không có mục tiêu: CITEREFGautama_Siddha724 (trợ giúp)
27. Trần Mỹ Đông (2007), tr. 741–49.
28. Lưu Tuấn Nam (2008).
29. Phùng Thời (2001), tr. 77–80.

Thư mục

• Gautama Siddha (724). “Quyển 64” . Khai Nguyên chiêm kinh (開元占經) (bằng tiếng Trung) – qua Wikisource.
• Hoàng Nhất Nông (1991). “清前期對觜、參兩宿先後次序的爭執——社會天文學史之一個案研究 [Tranh luận về thứ tự trước sau của hai túc Chủy và Tham trong giai đoạn đầu triều Thanh: Một nghiên cứu trường hợp trong lịch sử thiên văn học xã hội]”. 近代中國科技史論集 [Tuyển tập nghiên cứu lịch sử khoa học kỹ thuật Trung Quốc cận đại]. Đài Bắc: Viện Nghiên cứu Lịch sử Cận đại, Viện Nghiên cứu Lịch sử Đại học Thanh Hoa Quốc gia [中央研究院近代史研究所,國立清華大學歷史研究所]. tr. 71-93. ISBN 9789579046541. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 12 năm 2020. Truy cập ngày 9 tháng 9 năm 2017.
• Phan Nãi (2009). 中国恒星观测史 [Lịch sử quan sát sao cố định ở Trung Quốc] (bằng tiếng Trung). Thượng Hải: Nhà xuất bản Học Lâm [学林出版社]. ISBN 978-7-80730-694-8.
• Lý Dũng (1992). 对中国古代恒星分野和分野式盘研究 [Nghiên cứu về phân dã và đĩa phân dã của các sao cố định trong thiên văn cổ đại Trung Quốc]. 自然科学史研究 [Nghiên cứu Lịch sử Khoa học Tự nhiên] (01): 22-31.
• Lưu Tuấn Nam (2008). 上古星宿与地域对应之科学性考释 [Giải thích tính khoa học trong sự tương ứng giữa các chòm sao và khu vực địa lý thời thượng cổ]. 农业考古 [Nông nghiệp Khảo cổ] (01): 234-243.
• Phùng Thời (2001). 中国天文考古学 [Thiên văn khảo cổ học Trung Quốc] (bằng tiếng Trung). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Văn hiến Khoa học Xã hội [社会科学文献出版社]. ISBN 7-80149-602-7.
• Phùng Thời (2013). 中国古代物质文化史 天文历法 [Lịch sử văn hóa vật chất cổ đại Trung Quốc: Thiên văn và lịch pháp] (bằng tiếng Trung). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Khai Minh [开明出版社]. ISBN 978-7-80205-935-1.
• Trần Cửu Kim; Dương Di (2010). 中国古代天文与历法 [Thiên văn và lịch pháp cổ đại Trung Quốc] (bằng tiếng Trung). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Phát thanh Quốc tế Trung Quốc [中国国际广播出版社]. ISBN 978-7-5078-3163-4.
• Trần Cửu Kim (2012). 斗转星移映神州：中国二十八宿 [Đẩu chuyển tinh di ánh Thần Châu: Nhị thập bát tú Trung Quốc] (bằng tiếng Trung). Thâm Quyến: Nhà xuất bản Hải Thiên [海天出版社]. ISBN 978-7-5507-0318-6.
• Trần Mỹ Đông (2007). 中国古代天文学思想 [Tư tưởng thiên văn học cổ đại Trung Quốc] (bằng tiếng Trung). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật Trung Quốc [中国科学技术出版社]. ISBN 978-7-5046-5069-6.
• Trịnh Vĩnh Hằng; Lý Dũng (2009). 二十八宿的形成与演变 [Sự hình thành và biến đổi của Nhị thập bát tú] (PDF). Tạp chí Lịch sử Khoa học và Công nghệ Trung Quốc [中国科技史杂志]. 30 (1): 110-119. doi:10.3969/j.issn.1673-1441.2009.01.012. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 7 năm 2023.
• Trúc Khả Trinh (2004) [1944]. “二十八宿起源之时代与地点 [Thời đại và địa điểm khởi nguyên của Nhị thập bát tú]”. 竺可桢全集 第2卷 [Trúc Khả Trinh toàn tập, tập 2] (bằng tiếng Trung). Thượng Hải: Nhà xuất bản Giáo dục Khoa học Kỹ thuật Thượng Hải [上海科技教育出版社]. tr. 590–613. ISBN 7-5428-3458-4.
• Vương Kiện Dân; Lưu Kim Nghi (1989). “西汉汝阴侯墓出土圆盘上二十八宿古距度的研究 [Nghiên cứu về khoảng cách độ cổ của Nhị thập bát tú trên đĩa tròn khai quật từ mộ Nhữ Âm hầu thời Tây Hán]”. Trong Viện Nghiên cứu Khảo cổ Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (biên tập). 中国古代天文文物论集 [Tuyển tập nghiên cứu di vật thiên văn cổ đại Trung Quốc] (bằng tiếng Trung). Bắc Kinh: Nhà xuất bản Văn Vật [文物出版社]. ISBN 7-5010-0063-8.

Liên kết ngoài

• Bài Nhị thập bát tú trên trang web của Câu lạc bộ Thiên Văn Học Trẻ Việt Nam (VACA).khuong
• Bài khẳng định Nhị thập bát tú không phải là chòm sao mà là nhóm sao cũng trên trang web của Câu lạc bộ Thiên Văn Học Trẻ Việt Nam (VACA).
• Thiên văn
• Chòm sao Lưu trữ 2005-11-24 tại Wayback Machine