Dự Thân vương

Đa Đạc - thủy tổ của Dự vương phủ

Hoà Thạc Dự Thân vương (chữ Hán: 和碩豫親王; tiếng Mãn: ᡥᠣᡧᠣᡳ
ᡝᡵᡴᡝ
ᠴᡳᠨ ᠸᠠᠩ, Möllendorff: Hošoi erke cin wang, Abkai: Hoxoi erke qin wang) là tước vị Thân vương thế tập truyền đời nhà Thanh trong lịch sử Trung Quốc. Do được ban ân con cháu tập tước không bị giáng vị, Dự Thân vương trở thành một trong Thiết mạo tử vương.

Khái quát

Năm Sùng Đức nguyên niên (1636), con trai thứ mười lăm của Nỗ Nhĩ Cáp Xích là Đa Đạc được Thanh Thái Tông Hoàng Thái Cực phong làm Dự Thân vương.

Con trai ông là Đa Ni tập tước, cải thành Tín Thân vương (信親王), năm 1652 bị giáng xuống Tín Quận vương (信郡王). Trong những năm Càn Long, phục lại hào vị Dự Thân vương, cho phép thế tập võng thế, trở thành một trong bát đại Thiết mạo tử vương của nhà Thanh. Tổng cộng truyền thừa qua 10 thế hệ, có 9 vị Dự Thân vương và 5 vị Tín Quận vương.

Ý nghĩa phong hiệu

Phong hiệu ["Dự"] của Đa Đạc, Mãn văn là 「erke」, âm dịch là “Ngạch Nhĩ Khách” (额尔克), ý là "Hùng tráng", "Kiên cường". Về sau phong hiệu đổi thành ["Tín"], Mãn văn là 「akdun」, ý là "Cường tráng", "Thành thật".

Chi hệ

Đa Đạc có tổng cộng 8 người con trai, ngoại trừ trưởng tử Châu Lan, tam tử Ba Khắc Đồ tuyệt tự, còn lại 6 chi mạch (phòng) truyền thừa xuống:

• Tứ phòng Sát Ni, nguyên được phong Bối lặc, bị cách tước vào thời Khang Hi, hậu duệ trở thành Nhàn tản Tông thất.
• Ngũ phòng Đa Nhĩ Bác, nguyên là con thừa tự của Duệ Trung Thân vương Đa Nhĩ Cổn, sau vì Đa Nhĩ Cổn bị hoạch tội mà cách tước quy tông. Trước khi Đa Nhĩ Cổn được sửa lại án sai vào năm Càn Long thứ 43 (1778), hậu duệ của Đa Nhĩ Bác từng trở thành Đại tông của Dự vương phủ một lần, chính là Tín Quận vương (Duệ Khác Thân vương) Như Tùng. Đến năm 1778 Càn Long Đế giải oan cho Đa Nhĩ Cổn, hậu duệ của Đa Nhĩ Bác khôi phục thân phận nối dõi của Duệ vương phủ, thoát khỏi tông chi của Dự vương phủ. Nhưng cũng vì Như Tùng từng thừa kế Đại tông của Dự vương phủ một lần mà quan hệ giữa hai bên đặc biệt mâu thuẫn.
• Lục phòng Trát Khắc Đồ, hậu duệ trở thành Nhàn tản Tông thất.
• Thất phòng Đổng Ngạch, một thời gian ngắn kế thừa Đại tông, sau lại khôi phục thân phận Tiểu tông của Dự vương phủ. Đến sau thời Càn Long thì hậu duệ trở thành Nhàn tản.
• Bát phòng Phí Dương Cổ, nguyên được phong Phụng ân Phụ quốc công, bị cách tước vào thời Khang Hi, hậu duệ phần lớn đều thành Nhàn tản. Tuy nhiên con trai thứ năm của ông là Chiêm Bố bị Càn Long phái đến Thịnh Kinh coi sóc Tam lăng, được ban một chức Phụng ân Tướng quân, được thế tập võng thế, trở thành một Tiểu tông.

Đại tông do thứ tử Đa Ni kế thừa, thất tử Đổng Ngạch từng tập tước Đại tông, sau đó hậu duệ cũng trở thành Nhàn tản Tông thất.

Địa vị

Đa Đạc là đích tử nhỏ tuổi nhất của Thái Tổ Nỗ Nhĩ Cáp Xích, dưới sự ảnh hưởng của theo chế độ "con út thừa kế" trước khi nhập quan, trên thực tế lại được Nỗ Nhĩ Cáp Xích để lại Tá lĩnh sau khi qua đời, vì vậy địa vị của Đa Đạc không hề tầm thường. Cũng chính vì như vậy, sau khi Hoàng Thái Cực kế vị, thực lực và địa vị của Dự vương phủ luôn bị Hoàng đế làm cho suy yếu, cho dù là thời kỳ Duệ Thân vương Đa Nhĩ Cổn chấp chính thì cũng chỉ là giữ vững được lực lượng của Dự vương phủ, cũng không có tăng thêm. Sau triều Thuận Trị, Duệ vương phủ và Dự vương phủ bị buộc lại với nhau, thực lực lại càng thêm suy yếu, trở thành Kỳ phân đầu tiên có Hoàng tử phong vương phân vào. Tình huống này đến năm 1778, Đa Nhĩ Cổn được Càn Long Đế sửa lại án sai thì có giảm bớt, tuy nhiên Kỳ quyền lúc đó của Dự vương phủ cũng đã không còn nhiều.

Kỳ tịch

Kỳ tịch của một mạch Dự vương phủ biến động khá lớn, liên quan đến những lần đổi Kỳ thời Thanh sơ. Đa Đạc là đích tử nhỏ tuổi nhất của Thái Tổ Nỗ Nhĩ Cáp Xích, nhận được 15 Tá lĩnh (một nửa Kỳ) của Tương Hoàng Kỳ do đích thân Thái Tổ thống lĩnh, trở thành "Tiểu Kỳ chủ" của Tương Hoàng kỳ. Đây cũng là trường hợp duy nhất Tương Hoàng kỳ có Kỳ chủ không phải là Đại Hãn (Hoàng đế). Căn cứ vào chế độ con út kế thừa trước khi nhập quan, sau khi Thái Tổ qua đời, Đa Đạc được nhận hoàn chỉnh 30 Tá lĩnh của Tương Hoàng kỳ, trở thành Đại Kỳ chủ thống lĩnh toàn bộ Tương Hoàng kỳ.

Thái Tông lên ngôi, tiến hành đổi Kỳ lần đầu tiên, đổi hai kỳ Bạch - Hoàng cho nhau, Đa Đạc trở thành Đại Kỳ chủ của Chính Bạch kỳ. Sau khi Thái Tông mất, Đa Nhĩ Cổn tiến hành cải biên Lưỡng Bạch kỳ, Đa Đạc và A Tế Cách cùng chia nhau Tương Bạch kỳ. Đa Đạc trở thành Đại Kỳ chủ của Tương Bạch kỳ, A Tế Cách là Tiểu Kỳ chủ.

Lần cuối cùng đồi Kỳ chính là sau khi Đa Đạc qua đời, Đa Nhĩ Cổn đem Đa Ni nhập vào Chính Lam kỳ. Vì vậy, một mạch Dự vương phủ thuộc về Chính Lam kỳ.

Cụ thể, một chi Dự Thân vương chiếm giữ Chính Lam kỳ Đệ tam tộc và Đệ tứ tộc, trong đó tứ phòng Sát Ni, ngũ phòng Đa Nhĩ Bác, lục phòng Trát Khắc Độ, và thất phòng Đổng Ngạch thuộc Đệ tam tộc, còn lại Nhị phòng Đa Ni và bát phòng Phí Dương Cổ thuộc Đệ tứ tộc.

Danh sĩ

Có tiếng nhất trong Dự vương phủ đều là những Thân vương thường xuyên lãnh binh thời Thanh sơ. Ngoài ra, tương đối nổi danh có ba chi "thứ lưu"^[1], là Khoa cử Thế gia.

Lân Thư (麟书), tự Hậu Phủ (厚甫), hiệu Chi Am (芝葊), là con trai của Viên ngoại lang Thiện Tuần (善循) - con trai thứ tư của Dĩ cách Dự Thân vương Dụ Phong, năm Đạo Quang thứ 29 (1849) đậu Văn Cử nhân, năm Hàm Phong thứ 3 (1853) đậu Văn Tiến sĩ. Về sau lần lượt đảm nhiệm Nội các Học sĩ, Lý phiên viện Hữu Thị lang, Phó Đô thống Hán quân Tương Lam kỳ, Hộ bộ Tả Thị lang. Đến thời Quang Tự thì làm quan đến Lại bộ Thượng thư, Võ Anh điện Đại học sĩ, Đô thống Mông Cổ Chính Hồng kỳ. Sau khi qua đời được truy thụy "Văn Thuận" (文慎), được đưa vào thờ trong Hiền Lương từ.

Côn Cương (崑岡), hiệu Tiêu Phong (筱峰), là hậu duệ của Thị vệ Thường Hách (常赫) - con trai thứ chín của Sát Ni - con trai thứ tư của Đa Đạc, năm Hàm Phong thứ 4 (1854) đậu Văn Cử nhân, năm Đồng Trị nguyên niên (1862) đậu Văn Tiến sĩ. Về sau lần lượt đảm nhiệm Nội các Học sĩ, Binh bộ Tả Thị lang, Tả đô Ngự sử, làm đến Công bộ Thượng thư, Văn Uyên các Đại học sĩ. Sau khi qua đời được truy thụy "Văn Đạt" (文达).

Một nhà Thụ Khánh (受庆). Thụ Khánh là hậu duệ của Phụng ân Tướng quân Hoa Linh (华龄) - con trai thứ hai của Dự Khác Thân vương Đức Chiêu, năm Đạo Quang thứ 2 (1822) đậu Văn Tiến sĩ, làm quan đến Phó đô Ngự sử. Thụ Khánh có 3 con trai đều nhờ Khoa cử ra làm quan:

1. Khuê Cảnh (奎景), đậu Văn Cử nhân năm Hàm Phong thứ 2 (1852), làm quan đến Chủ sự.
2. Khuê Nhuận (奎润), đậu Văn Tiến sĩ vào năm Đồng Trị thứ 2 (1863), làm quan đến Thượng thư.
   • Con trai: Bảo Minh (宝铭), đậu Văn Tiến sĩ năm Quang Tự thứ 21 (1894), làm quan đến Thủ hộ Đại thần.
3. Khuê Úc (奎郁), đậu Văn Tiến sĩ năm Đồng Trị thứ 13 (1874), làm quan đến Thị độc Học sĩ.
   • Con trai: Bảo Hi (宝熙), đậu Văn Tiến Sĩ năm Đồng Trị thứ 18 (1878), làm quan đến Lễ bộ Thị lang.

Một nhà sáu người đều đề bảng Khoa cử, trong đó 5 Tiến sĩ, 1 Cử nhân, có thể nói là gia đình khoa cử mạnh nhất trong Tông thất nhà Thanh.

Khoa cử

Hậu duệ của Đa Đạc, trong suốt triều Thanh, có tất cả 11 Văn Tiến sĩ, 4 Văn Cử nhân, 4 Phiên dịch Cử nhân, còn có một đặc ân Cử nhân. Là một tông chi có truyền thống Khoa cử tương đối nổi danh trong Tông thất. Một chi của Đa Ni có 8 Văn Tiến sĩ, 2 Văn Cử nhân, 3 Phiên dịch Cử nhân. Hậu duệ của Sát Ni có 1 Văn Tiến sĩ, 1 Văn Cử nhân. Hậu duệ của Đổng Ngạch có 2 Văn Tiến sĩ, 1 Văn Cử nhân. Hậu duệ của Phí Dương Cổ có 1 Phiên dịch Cử nhân.

Những hậu duệ Dự vương phủ xuất thân Khoa cử

Chi hệ	Tên	Tự bối	Học vị	Khoa thi		Làm quan đến
				Triều	Năm
Đa Ni	Lân Thư (麟书)	Dịch	Văn Tiến sĩ	Hàm Phong	1853	Võ Anh điện Đại học sĩ
	Thạc Tế (硕济)			Đồng Trị	1871	Chủ sự
	Bảo Thanh (保清)			Đạo Quang	1833	Thị giảng Học sĩ
	Thụ Khánh (受庆)			Đạo Quang	1822	Phó đô Ngự sử
	Khuê Úc (奎郁)	Tái		Đồng Trị	1874	Thị độc Học sĩ
	Khuê Nhuận (奎润)			Đồng Trị	1863	Thượng thư
	Bảo Hi (宝熙)	Phổ		Đồng Trị	1878	Lễ bộ Thị lang
	Bảo Minh (宝铭)			Quang Tự	1894	Thủ hộ Đại thần
	Sùng Phổ (崇溥)	Tái	Văn Cử nhân	Đồng Trị	1867	Viên ngoại lang
	Khuê Cảnh (奎景)			Hàm Phong	1852	Chủ sự
	Thuần Quý (纯贵)	Miên	Phiên dịch Cử nhân	Gia Khánh	1804	Ngự sử
	Hàm Đình (咸廷)			Gia Khánh	1822	Chủ sự
	Phú Xương (富昌)	Dịch		Gia Khánh	1802	Bút thiếp thức
Sát Ni	Côn Cương (崑岡)	Dịch	Văn Tiến sĩ	Đồng Trị	1862	Văn Uyên các Đại học sĩ
	Cát Luân (吉纶)	Vĩnh	Văn Cử nhân	Gia Khánh	1816	Không xuất sĩ làm quan
Đổng Ngạch	Anh Thụ (英绶)	Dịch	Văn Tiến sĩ	Đạo Quang	1835	Đạo viên
	Hải Minh (海明)	Phổ		Quang Tự	1894	Hậu bổ Chủ sự
	Kinh Vũ Lặc (经武勒)	Dịch	Văn Cử nhân	Quang Tự	1882	Kinh lịch
Phí Dương Cổ	Tự Xương (绪昌)	Vĩnh	Phiên dịch Cử nhân	Gia Khánh	1816	Không xuất sĩ làm quan

Phủ đệ

Dự vương phủ nằm ở một phố nhỏ phía Đông. Cổng chính rộng 5 gian, đại điện 5 gian, đông - tây mỗi bên có 5 gian đối xứng nhau, hậu điện 3 gian, phòng ngủ 7 gian. Ngoài ra đông - tây còn có 2 tiểu viện. Tổng thể mà nói thì diện tích tương đối nhỏ. Năm 1916, hậu duệ Dự vương phủ đem phủ đệ cùng với đất đai đều bán cho tập đoàn dầu mỏ The Rockefeller Foundation (洛克菲勒基金会) của Mỹ. Về sau, tại đây đã được xây dựng bệnh viện Hiệp Hòa. Hiện tại, chỉ còn hai tượng sư tử bằng đá trước cổng.

Dự Thân vương Đại tông

Thứ tự thừa kế Dự vương phủ. Số năm lần lượt là năm sinh, năm thừa tước, năm mất; in đậm là khoảng thời gian thụ tước:

1. Dự Thông Thân vương Đa Đạc (多铎)
   1614 - 1636 - 1649
2. Tín Quận vương (Dự Tuyên Hoà Thân vương) Đa Ni (多尼)
   1636 - 1649 - 1661
3. Tín Quận vương (Truy phong Dự Thân vương) Ngạc Trát (卾扎)
   1655 - 1661 - 1702
4. Tín Quận vương Đổng Ngạch (董額)
   1647 - 1703 - 1706
5. Tín Quận vương (Dự Khác Thân vương) Đức Chiêu (德昭)
   1700 - 1706 - 1762
6. Tín Quận vương (Dự Khác Thân vương) Như Tùng (如松)
   1737 - 1762 - 1770
7. Dự Lương Thân vương Tu Linh (修龄)
   1749 - 1778 - 1786
8. Dĩ cách Dự Thân vương Dụ Phong (裕丰)
   1769 - 1786 - 1814 - 1833
9. Dĩ cách Dự Thân vương Dụ Hưng (裕兴)
   1772 - 1814 - 1820 - 1829
10. Dự Hậu Thân vương Dụ Toàn (裕全)
    1777 - 1820 - 1840
11. Dự Thận Thân vương Nghĩa Đạo (义道)
    1819 - 1841 - 1868
12. Dự Thành Thân vương Bổn Cách (本格)
    1846 - 1868 - 1898
13. Dự Mẫn Thân vương Mậu Lâm (懋林)
    1892 - 1899 - 1913
14. Dự Thân vương Đoan Trấn (端鎮)
    1909 - 1913 - 1945 - 1962

Dự Thân vương Tiểu tông

Dự vương phủ có một Tiểu tông đặc thù chính là con trai thứ năm của Phí Dương Cổ là Chiêm Bố, nguyên được phong Phụng ân Tướng quân. Chiêm Bố được Càn Long phái đến Thịnh Kinh lo liệu việc Tam lăng, về sau được ủy nhiệm ở lại Thịnh Kinh, con cháu thừa kế võng thế Phụng ân Tướng quân, tiếp tục lo liệu Tam lăng.

1. Phụng ân Tướng quân Chiêm Bố (詹布)
   1674 - 1694 - 1744
2. Phụng ân Tướng quân Nhạc Hòa (岳和), con trai thứ 7 của Chiêm Bố
   1720 - 1744 - 1781 - 1792
3. Phụng ân Tướng quân Tự Hằng (叙恆), con trai thứ 3 của Nhạc Hòa
   1762 - 1781 - 1797
4. Phụng ân Tướng quân Sắc Khắc Tinh Ngạch (色克星額), con trai trưởng của Tự Hằng
   1785 - 1798 - 1822
5. Phụng ân Tướng quân Cát Minh (吉明), con trai trưởng của Sắc Khắc Tinh Ngạch
   1802 - 1822 - 1865
6. Phụng ân Tướng quân Văn Anh (文英), con trai duy nhất của Cát Khiêm - con trai thứ 2 của Sắc Khắc Tinh Ngạch
   1833 - 1865 - 1884 - 1889
7. Phụng ân Tướng quân Dụ Thành (裕誠), con trai thứ hai của Văn Anh
   1860 - 1885 - 1899

Phả hệ Dự Thân vương

Quá kế

Dự Thông Thân vương Đa Đạc 1614 - 1636 - 1649

Dự Tuyên Hoà Thân vương Đa Ni 1636 - 1649 - 1661

Đa Nhĩ Bác 1643 - 1672

Đổng Ngạch 1647 - 1703 - 1706

Truy phong Dự Thân vương Ngạc Trát 1655 - 1661 - 1702

Truy phong Tín Quận vương Tô Nhĩ Phát (苏尔发) 1673 - 1708

Dự Khác Thân vương Đức Chiêu 1700 - 1706 - 1762

Truy phong Tín Quận vương Tắc Lặc (塞勒) 1680 - 1730

Dự Lương Thân vương Tu Linh 1750 - 1778 - 1786

Hưng Linh (興齡) 1726 - 1775

Truy phong Tín Quận vương Công Nghi Bố (功宜布) 1714 - 1746

Dĩ Cách Dự Thân vương Dụ Phong 1769 - 1786 - 1814 - 1833

Dĩ Cách Dự Thân vương Dụ Hưng 1772 - 1814 - 1820 - 1829

Dự Hậu Thân vương Dụ Toàn 1777 - 1820 - 1840

Minh Tường A (明祥阿) 1770 - 1814

Dự Khác Thân vương Như Tùng 1737 - 1762 - 1770

Dự Thận Thân vương Nghĩa Đạo 1819 - 1841 - 1868

Ẩn Thuỵ (恩瑞) 1797 - 1850

Dự Thành Thân vương Bổn Cách 1846 - 1868 - 1898

Thịnh Chiếu (盛照) 1847 - ?

Dự Mẫn Thân vương Mậu Lâm 1892 - 1900 - 1913

Dự Thân vương Đoan Trấn (端镇) 1909 - 1913 - 1945 - 1962

Xem thêm

• Túc Thân vương
• Trịnh Thân vương
• Thiết mạo tử vương

Chú thích

1. Dòng thứ của Đại tông

Tham khảo

• Triệu Nhĩ Tốn (1998). Thanh sử cảo. Trung Hoa thư cục. ISBN 9787101007503.
• Triệu Nhĩ Tốn (1928). “Thanh sử cảo”.
• Trung Hoa thư cục. “Thanh thực lục”.
• Mãn văn lão đương. 中国第一历史档案馆 译. Trung Hoa thư cục. 1980. ISBN 9787101005875.
• Lý Trị Đình - 李治亭 (1997).   Ái Tân Giác La gia tộc Toàn thư Kiểm tra giá trị |url= (trợ giúp). Nhà xuất bản Nhân dân Cát Lâm. ISBN 9787206026461.
• Đầu Điều Hào (头条号), Quất Huyền Nhã (橘玄雅). “Thanh Tông thất hệ liệt · Hòa Thạc Dự Thân vương”.
• “Ái Tân Giác La Tông phổ - Đa Đạc chi hệ”.
• Đỗ Gia Ký (2008). Luận bàn về Bát kỳ và Chính trị nhà Thanh. Nhà xuất bản Nhân dân. ISBN 9787010067537.
• Lynn A. Struve (1998). Voices from the Ming-Qing Cataclysm: China in Tigers' Jaws. Yale University Press. ISBN 0-300-07553-7.

Xem thêm

• Thanh sử cảo