Tiếng Sikkim

Tiếng Sikkim
	Drenjong
	Lhokä
Khu vực	Sikkim, Nepal, Bhutan
Tổng số người nói	70.000
Dân tộc	Người Sikkim
Phân loại	Hán-Tạng Tibeto-Kanauri ? Bod Tạng Dzongkha–Lhokä Tiếng Sikkim; ; ; ; ;
Hệ chữ viết	Bảng chữ cái Tạng
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Sikkim
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	sip
Glottolog	sikk1242
	Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Sikkim, cũng được gọi là "Tạng Sikkim", "Bhutia", "Drenjongké" (chữ Tạng: འབྲས་ལྗོངས་སྐད་; Wylie: 'bras ljongs skad "ngôn ngữ thung lũng lúa"^[2]), Dranjoke, Denjongka, Denzongpeke, và Denzongke, là một ngôn ngữ Tạng. Nó được nói bởi người Sikkim tại Sikkim, đông bắc Nepal, và vùng biên giới Bhutan. Người Sikkim gọi ngôn ngữ của họ là Drendzongké và quê hương của họ là Drendzong (chữ Tạng: འབྲས་ལྗོངས་; Wylie: 'bras-ljongs; "Thung lũng lúa").^[3]

Chữ viết

Tiếng Sikkim được viết bằng bảng chữ cái Tạng mà nó "thừa hưởng" từ tiếng Tạng cổ điển. Tuy vậy, âm vị và từ vựng tiếng Sikkim khác biệt đáng kể với của tiếng Tạng cổ điển. SIL International mô tả hệ thống chữ viết này là "phong cách Bồ-đề". Cũng theo SIL, 68% người Sikkim Bhutia biết đọc bảng chữ cái Tạng (2001).^[3]^[4]^[5]

Quan hệ với các ngôn ngữ khác

Người nói tiếng Sikkim có thể hiểu phần nào tiếng Dzongkha, do sự tương đồng từ vựng đến 65% giữa hai ngôn ngữ. Nếu so sánh, tiếng Tạng chuẩn chỉ tương đồng 42% về từ vựng. Tiếng Sikkim cũng được ảnh hưởng ở một mức độ nào đó bởi tiếng Yolmo và tiếng Tamang lân cận.^[3]^[4]

Do sự tiếp xúc thường xuyên với tiếng Nepal và tiếng Tạng, nhiều người nói tiếng Sikkim cũng nói những ngôn ngữ kia.^[3]

Âm vị

Phụ âm

Bên dưới là bảng phụ âm tiếng, theo Yliniemi (2005) và van Driem (1992).^[5]

		Môi	Răng/ Chân răng	Quặt lưỡi	Chân răng-vòm/ Vòm	Ngạc mềm	Thanh hầu
Mũi	vô thanh		n̥ ན /n/			ŋ̥ ང /ng/
Mũi	hữu thanh	m མ /m/	n ན /n/		n~ŋ ཉ /ny/	ŋ ང /ng/
Tắc	vô thanh không bật hơi	p པ /p/	t ཏ /t/	ʈ ཏྲ /tr/		k ཀ /k/	ʔ འ /ʔ/
	vô thanh bật hơi	pʰ ཕ /ph/	tʰ ཐ /th/	ʈʰ ཐྲ /thr/		kʰ ཁ /kh/
	hữu thanh	b བ /b/	d ད /d/	ɖ དྲ /dr/		ɡ ག /g/
	bán hữu thanh	p̀ʱ བ /p'/	t̀ʱ ད /t'/	ʈ̀ʱ དྲ /tr'/		k̀ʱ ག /k'/
Tắc sát	vô thanh không bật hơi		ts ཙ /ts/		tɕ ཅ /c/
	vô thanh bật hơi		tsʰ ཚ /tsh/		tɕʰ ཆ /ch/
	hữu thanh		dz ཛ /dz/		dʑ ཇ /j/
	bán hữu thanh				tɕ̀ʱ ཇ /c'/
Xát	vô thanh		s ས /s/		ɕ ཤ /sh/		h ཧ /h/
Xát	hữu thanh		z ཟ /z/		ʑ ཞ /zh/
Nước	vô thanh		l̥ ལ /l/	r̥ ར /r/
Nước	hữu thanh		l ལ /l/	r~ɹ~ɾ ར /r/
Tiếp cận		w ཝ /w/			j ཡ /y/	w ཝ /w/

Những phụ âm bán hữu thanh là hậu thân của những phụ âm hữu thanh trong tiếng Tạng cổ điển. Âm vị /ny/ trong tiếng Tạng cổ trở thành tha âm /n/ và /ng/.^[5]

Nguyên âm

Bên dưới là bảng nguyên âm tiếng Sikkim, đa phần theo Yliniemi (2005).^[5]

	Trước		Giữa	Sau
	không làm tròn	làm tròn	không làm tròn	làm tròn
Đóng	i　 ི /i/	y　 ུ /u/		u　 ུ /u/
Vừa	e　 ེ /e/	ø　 ོ /o/		o　 ོ /o/
Mở	ɛ　 ེ /e/		ɐ /a/

Xem thêm

Chú thích

^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Sikkimese”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ "Lost Syllables and Tone Contour in Dzongkha (Bhutan)" in David Bradley, Eguénie J.A. Henderson and Martine Mazaudon, eds, Prosodic analysis and Asian linguistics: to honour R. K. Sprigg, 115-136; Pacific Linguistics, C-104, 1988
^ ^a ^b ^c ^d Lewis, M. Paul biên tập (2009). “Sikkimese”. Ethnologue: Languages of the World (ấn bản thứ 16). Dallas, Texas: SIL International. Truy cập ngày 16 tháng 4 năm 2011.
^ ^a ^b Norboo, S. (1995). “The Sikkimese Bhutia” (PDF). Bulletin of Tibetology. Gangtok: Namgyal Institute of Tibetology. tr. 114–115.
^ ^a ^b ^c ^d Yliniemi, Juha (2005). Preliminary Phonological Analysis of Denjongka of Sikkim (PDF) (Luận văn). University of Helsinki. Truy cập ngày 17 tháng 4 năm 2011.

van Driem, George (1992). The grammar of Dzongkha. Dzongkha Development Commission, Chính phủ Bhutan.^{[liên kết hỏng]}

[Glottolog-1] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Sikkimese”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.

[2] "Lost Syllables and Tone Contour in Dzongkha (Bhutan)" in David Bradley, Eguénie J.A. Henderson and Martine Mazaudon, eds, Prosodic analysis and Asian linguistics: to honour R. K. Sprigg, 115-136; Pacific Linguistics, C-104, 1988

[SIL-3] Lewis, M. Paul biên tập (2009). “Sikkimese”. Ethnologue: Languages of the World (ấn bản thứ 16). Dallas, Texas: SIL International. Truy cập ngày 16 tháng 4 năm 2011.

[BOT1-4] Norboo, S. (1995). “The Sikkimese Bhutia” (PDF). Bulletin of Tibetology. Gangtok: Namgyal Institute of Tibetology. tr. 114–115.

[thesis-5] Yliniemi, Juha (2005). Preliminary Phonological Analysis of Denjongka of Sikkim (PDF) (Luận văn). University of Helsinki. Truy cập ngày 17 tháng 4 năm 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]