Numea

Numea
Alministración
País	Francia
Territoriu dependiente	Nueva Caledonia
Province of New Caledonia (en)	Provincia Sur (es)
Tipu d'entidá	commune of New Caledonia (en)
Alcalde de Numea (es)	Sonia Lagarde
Códigu postal	98800
Xeografía
Coordenaes	22°16′00″S 166°27′00″E / 22.2667°S 166.45°E
	Numea Numea (Nueva Caledonia)
Superficie	45.7 km²
Altitú	7 m y 26 m
Llenda con	Dumbéa y Le Mont-Dore
Demografía
Población	96 082 hab. (1r xineru 2019)
Porcentaxe	100% de Provincia Sur (es)
Densidá	2102,45 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+11:00
Llocalidaes hermaniaes	Niza, Gold Coast, Taupō y Papeete
	noumea.nc

Numea^[3] (Nouméa en francés, enantes conocida como Port-de-France) ye la capital del territoriu francés d'ultramar Nueva Caledonia y de Provincia Sur. Según el censo de 2004, ta poblada por 91.386 habitantes^[4] (166.041 si cuntamos el so aglomeración urbana envalorada en 2009,^[5] conocida como Gran Numea), lo que la convierte na más poblada del archipiélagu^[6] y la mayor ciudá francófona de tol océanu Pacíficu.

La ciudá, culturalmente europea, tien un gran mestizaje. La mayoría de la población son blancos, principalmente neocaledonios, con una minoría importante de funcionarios y militares franceses que viven nella temporalmente. Otres minoríes importantes son los canacos, los asiáticos y los polinesios.

La pallabra Numea ye un nome d'orixe canaco que reemplaza l'antiguu nome de la ciudá, Port-de-France, por cuenta de la so semeyanza cola ciudá martiniqueña de Fort-de-France.

Toponimia

La pallabra Numea ye un nome d'orixe canaco que reemplaza l'antiguu nome de la ciudá, Port-de-France, por cuenta de la so semeyanza cola ciudá martiniqueña de Fort-de-France. Formuláronse delles teoríes sobre l'orixe del nome de la ciudá. Pa dalgunos provién de la deformación producida pola mala pronunciación de los europeos de la pallabra Dumbea, qu'anguaño designa a un ríu que flúi a la entrada de la península y a una comuña de la Gran Numea. Pa otros, el so orixe vien de les pallabres n'idioma djubea (perteneciente a la familia de les llingües canacas) Nu, que significa islla o península (d'ende la islla Nou, agora Nouville), y Mexa, que puede significar 'llaguna de pexes' o 'aparente pa la pesca'.

Historia

Historia antigua

Delles escavaciones arqueolóxiques lleváronse a cabu na península de Numea, revelando la presencia d'asentamientos humanos antes de la llegada de los europeos. La primer serie d'escavaciones llevar a cabu en 1955, polos estauxunidenses Edward W. Gifford y Richard Shutler Jr, de la Universidá de California. Realizar nel sur de la península, relevando la presencia de dellos llugares de poblamientu y restos de distintos tipos, como piedres quemaes, carbón y suelu negru, qu'indiquen la presencia de fueu, según restos humanos correspondientes a enterramientos.^[7] Restos asemeyaos fueron tamién atopaos na cercana población de Nouville, pero nengunu foi datáu con precisión. Una escavación realizada en 1993 en Pointe Magnin, nel estremu sur de la península, mientres la construcción d'un hotel, dexó a los arqueólogos François y Anne-Marie Semah y Hubert Forestier afayar restos de viviendes, restos de cocina, capes de cenices y pieces d'alfarería. Fecháronse estos últimos afayos alredor del añu 700.^[7] N'otres partes de la península, como Tina-sur-mer, Ouen Toro y el parque forestal (onde apaecieron restos d'un pobláu) atopáronse tiestos de cerámica, cachos de conches y piedres tallaes. L'analís de les pieces d'alfarería, particularmente les del parque forestal, indiquen un periodu más recién, poco primero de la llegada de los europeos.

Sicasí, la mayoría de les fontes militares franceses indiquen que la península taba práuticamente despoblada cuando se fundó Numea, que primeramente foi llamada Port-de-France, el 25 de xunu de 1854. Ésta foi una de les razones que llevaron a Tardy de Montravel a escoyer esi llugar pa construyir la ciudá, cola esperanza de tener pocos problemes cola población nativa.^[8]

Formación

Dempués de tomar de posesión per Francia de Nueva Caledonia'l 24 de setiembre de 1853, la nueva alministración colonial buscó un sitiu que tuviera protexíu y que gociara d'una bona rada col fin de crear ellí un puestu militar y de faelo capital de la isla. Finalmente, foi'l capitán Tardy de Montravel (que'l so nome lleva anguaño unu de los barrios de la ciudá), quien topó'l sitiu ideal, protexíu de los vientos dominantes y de cara a un importante pasu nel petón, sobre una península nel suroeste de la Grande Terre. Asina, el 25 de xunu de 1854, Numea foi fundada sol nome de Port-de-France.^[9] En 1866 los franceses empezaron a utilizar el nome melanesiu de la llocalidá, pa prevenir que sía confundida con Fort-de-France.^[10] Nos sos empiezos, l'asentamientu consistía nuna simple guarnición de militares concentraos en redol al Fuerte Constantino (l'allugamientu onde anguaño se topa l'Hospital Gaston-Bourret).

En 1855, Paul Coffyn, xefe del batallón d'inxeniería, iguó un primer plan d'urbanismu. Él propunxo'l enrasamiento d'un montículo de tierra y roques d'una quincena de metros d'altor, llamada arrianda Conneau,^[11] col fin d'habilitar el puertu, ente que la tierra de desmontar asina llograda yera usada pa saniar los banzaos vecinos.

Los primeres terraplanados efectuar en 1857 al pie del Fuerte Constantino pa construyir les primeres infraestructures coloniales, y en 1858 foi tomada la decisión final del enrasado de la llomba Conneau. La obra enllargar mientres aproximao 20 años sofitándose llargamente, a partir de 1869, en mano d'obra penal, emplegando en total cercanu a 300 tresportaos.^[12] La obra entendía entós, a partir de los cascayos salíos del cerrillo, la habilitación d'un dique que fora dende'l llugar conocíu como Cap-Horn (güei Cerrillo de la Catedral) hasta'l cerrillo Conneau, pa cerrar asina'l perímetru sobre'l que sería edificáu'l futuru centru de la ciudá, y l'acondicionamientu de delles zones pantanoses.

Más tarde, la ciudá conocería munches foles socesives de construcción sobre nuevos espacios ganaos al mar.

El 26 de xunu de 1859, Port-de-France convertir por primer vegada nuna comuña por decisión del Altu Comisariado de Nueva Caledonia. L'alcalde y el cuerpu municipal d'once miembros fueron nomaos pola autoridá cimera de la colonia. Esta primer esperiencia foi efímera, yá que la institución municipal foi eslleida'l 21 de xunetu de 1860.^[13] Remanecería, esta vegada de manera definitiva, en 1874, y tratábase una vegada más d'un cuerpu municipal, con 12 miembros, nomaos pola autoridá cimera; pero en 1878, una decisión de la Cámara de diputaos de Francia decidió tresformalo nun conseyu municipal, electu per primer vegada en 1879^[14] De toes formes, l'alcalde siguió siendo nomáu pol gobernador de la colonial hasta'l 17 de xunu de 1882^[15]

Ente 1864 y 1897, Numea sirvió como colonia penal.^[16] Los prisioneros construyeron la catedral de San José de Numea mientres esi periodu.

Dende'l descubrimientu de níquel en 1897, la economía de Numea centróse principalmente na estracción d'esti mineral. Primeramente la población de Numea atopábase esvalixa xeográficamente, pero pa 1927 convirtiérase nun pequeñu pueblu de diez mil habitantes.^[9]

El presidiu

La ciudá desenvolveríase amodo cola llegada de los colonos, de negociantes, pero sobremanera pola presencia de 1864 a 1895 del presidiu sobre la Isla de Nou na rada de la capital y depués na península de Ducos. Pa evitar tou tracamundiu cola ciudá de Fort-de-France, na tamién colonia francesa de Martinica, camudóse'l nome de la ciudá por Numea el 2 de xunu de 1866. La llegada de presidiarios aprovió de mano d'obra gratuita a la colonia pa la realización de grandes trabayos, como'l saneamientu de los terrenes pantanosos de la península (badea del Orfanatu, barriu llatín); el enrasado del cerrillo Conneau, ente 1875 y 1877, que-y dio nacencia al actual centru de la ciudá; la construcción de caminos; l'acondicionamientu del puertu; y la realización de les conducciones y de les canalizaciones que dexaríen a la pequeña ciudá abastecese d'agua duce. Más palantre Numea modernizóse, cola llegada del llume público a gas en 1886, la primer rede telefónica y el primer serviciu de tresporte públicu. El primer automóvil llegó a la islla en 1901, y de 1914 a 1939 Numea tuvo enllazada a la comuña de Païta pol únicu ferrocarril en Nueva Caledonia («le petit train de la mine» o «el pequeñu tren de la mina»). La estación foi construyida nel norte de la ciudá onde se topa güei día la esquina de les cais rue Y. Unger y rue d'Austerlitz.

El níquel

Dempués de que'l presidiu fuera clausuráu en 1894, foi la esplotación del níquel la que-y dio un segundu impulsu a la capital. La esplotación d'esti mineral confirió-y el papel de capital económica del territoriu, sobremanera al afayase qu'ésti reforzaba de manera notable la capacidá de resistencia del aceru. La producción y el tresformamientu de níquel convirtió a Numea nun puestu estratéxicu pa Francia a empiezos del sieglu XX, nel contestu de la carrera armamentista previa a la Primer Guerra Mundial; y foi asina creada la fábrica de Doniambo en Numea en 1909, que concentraba tola producción de níquel de la colonia. Mientres el periodu d'enteguerres, Numea estendióse progresivamente sobre la totalidá de la península, mas foi duramente afeutada pola crisis económica de los años 1930.

Segunda Guerra Mundial

Mientres la Segunda Guerra Mundial Nueva Caledonia permaneció fiel a la Francia Llibre. Tres el ataque a Pearl Harbor polos xaponeses el 7 d'avientu de 1941, el gobiernu de los Estaos Xuníos decidió convertir Nueva Caledonia nuna base de repostaxe; la islla convertir na principal base d'operaciones del Exércitu de los Estaos Xuníos nel Pacíficu y Numea nel cuartel xeneral del almirante Robert L. Ghromley. Ésti foi'l comandante en xefe de la Operación Talaya, cola que s'empecipió la batalla de Guadalcanal.^[17] Anque la estratexa xaponesa proyeutaba la invasión de Nueva Caledonia, los combates nes islles Salomón caltuvieron ocupaos a los nipones nel norte, y el puertu brindó proteición numberoses vegaes a convóis aliaos. La llegada de les tropes estauxunidenses, en marzu de 1942, enchió'l puertu, llegando a contabilizase 86 navíos nun determináu momentu, anque la capacidá máxima del mesmu yera de 24 barcos.^[18] Amás, en Numea formáronse batallones de neocaledonios, que participaron na campaña d'África del Norte y na lliberación de Francia.^[10]

Los militares llevaron consigo la modernidá y marcaron fondamente a los caledonios. Dellos barrios de Numea caltienen buelgues d'esta presencia na so toponimia: Receiving y Motor Pool son nomes heredaos d'antigües zones militares. Dempués de la guerra, dellos caledonios unviaron cartes a Washington solicitando la incorporación de Nueva Caledonia a Estaos Xuníos como Estáu.^{[ensin referencies]}

El boom del níquel

La presencia del exércitu d'Estaos Xuníos impulsó la economía, qu'algamó'l so picu na década de los 60, denomada la dómina del boom del níquel. La so estracción dexó a la islla espolletar económicamente, y sobremanera foi Numea quien más se benefició de los beneficios derivaos d'esta esplotación gracies a la presencia de la fábrica SLN de Doniambo. De resultes, la crecedera de la población aceleróse, y munchos ciudadanos de Francia, de Wallis y Futuna y de Vanuatu, instalar en Numea atraíos pol aumentu del preciu del níquel.^[9] Asímismo la ciudá sufrió una espansión frenética y caótica, cola construcción de torres copiaes de los grandes conxuntos urbanos metropólitanos: Montravel, Saint-Quentin, Magenta...

Dende 1947, Numea foi sede del Cuartel Xeneral del Secretariáu de la Comunidá del Pacíficu.

Mientres munchos años, Numea foi moteyada la ciudá blanca», pola mor del altu númberu d'habitantes de persones de ascendecia europea na mesma. Esto empezó a camudar na década de los 80, por cuenta de la migración de canacos dende les zones rurales a la capital.^[19]

Los eventos

Pero la crisis económica mundial, amestada a la crisis del petroleu de 1973, tocó tamién a Nueva Caledonia; que tendría qu'enfrentar tamién una brutal crisis política y étnica mientres los años 1980, qu'enfrentaría al mandu de Lliberación Canaco y Socialista, formáu poles files independentistes, contra los lealistas. Numea aportó nel baluarte de los anti-independentistes y escapó un tiempu a los enfrentamientos que se desenvolvieron sobremanera na selva. Sicasí, depués del asesinatu de Yves Tual, un mozu caldoche o neocaledonio d'orixe européu de 17 años, que la so familia tuvo presente nel Territoriu dende llargues xeneraciones, a manes de los melanesios, el 11 de xineru de 1985, sucesos violentos tuvieron llugar na ciudá. Los comercios de los líderes independentistes numeanos fueron víctimes del pillaje y dalgunos fueron amburaos (la farmacia del antiguu diputáu Maurice Lenormand, la estación de serviciu Dang, etc.). La situación nun s'aseló hasta dempués de la firma de los Alcuerdos de Matignon.

Historia recién

A partir de los años 1990, l'alcalde Jean Lèques empecipió una política de renovación de la ciudá. Como parte d'ella, rehabilitáronse dellos barrios desfavorecidos como Rivière-Salée y Ducos, asitiaos al norte de la ciudá, o Vallée-du-Tir. La Plaza de los cocoteros foi dafechu tresformada: los monumentos antiguos de la plaza, como la Fontaine Céleste, el Quioscu de la Música y l'antiguu Conceyu (que se convirtió nun muséu) fueron anovaos, y l'escampada foi afatada con munchos cocoteros. El paséu marítimu tamién foi remocicáu, creáronse grandes paseos piatonales y rutes ciclistes, según un puertu deportivu. Dende l'empiezu del sieglu XXI, el conceyu embarcóse nun nuevu proyeutu pa tresformar la badea del sur de la península nun gran centru turísticu, una Costa Azul caledonia con hoteles de luxu, restoranes y una alta concentración de chigres y clubes de nueche.

El 5 de mayu de 1998, roblóse'l Alcuerdu de Numea, ente'l gobierno francés, el Partíu per Caledonia na República y el Frente de Lliberación Nacional Canaco Socialista. Por cuenta de esti tratáu, los neocaledonios van poder escoyer ente'l 2013 y 2018 si deseyen independizase de la República Francesa.^[20]

Ente 2001 y 2003, Saint Louis, un suburbiu de Numea, foi escenariu d'enfrentamientos étnicos ente los canacos y los wallisianos pol control del mesmu. Como resultancia, dos persones morrieron y la comunidá wallisiana foi treslladada a otru llugar de la ciudá. Nos años 2005 y 2006 surdieron nuevos biltos de violencia étnica en Dumbea.^[21]

Nos entamos de 2009, Numea foi l'epicentru d'un biltu de dengue; unos mil casos presentar en tol archipiélagu.^[22]

Xeografía

Llocalización

La ciudá ta asitiada nuna irregular península montascosa, cerca del estremu sureste de Nueva Caledonia, nel suroeste del océanu Pacíficu. Nun tener fontes cercanes d'agua duce, polo que l'agua tien de bombiase dende los ríos Yahoué y Dumbea.

Xeomorfoloxía y formaciones xeolóxiques

Numea ta asitiada sobre una península nel estremu suroeste de Nueva Caledonia. El so terrén ta compuestu principalmente de flyschs sedimentarios, dataos una importante fracción dende'l Priaboniense hasta'l Eocenu mediu, acomuñaos a delles napas xeolóxiques o klippes, de roques siliciosas o caliares, según dellos castros más antiguos remontantes al Senoniano y polo tanto al Cretácicu, (autor de la Badea de los Llimones al suroeste de la península, Tina al nordeste, la importante mayoría de los terrenes de les comuñes del Gran Numea son d'esta era, con una llarga banda mariniega de terrenales volcano-sedimentarios del Llixes (Xurásicu), autor de la embocadura del Río Dumbea^[23] La ciudá dispón d'un relieve accidentáu, constituyíu per munches llombes (Ouen Toro, Montravel, Monte Coffyn, Monte Venus, etc.), siendo'l puntu más altu de la isla'l monte Montravel, a 167 m sobre'l nivel del mar.

La so particularidá ye que'l centru de la ciudá y dalgunos de los sos barrios, (como la zona industria de Ducos), tán esencialmente construyíos sobre terremplénes y pólderes, realizaos depués del desecado de distintes güelgues costeres nel sieglu XIX (como'l centru de la ciudá de 1855 a 1872, el barriu llatín y el de Montravel en 1872), o bien se emplazan sobre los terrenes apocayá ganaos al mar. La islla de Nou, unu de los antiguos sitios del Presidiu de Nueva Caledonia, tresformar nuna península artificial renombrada Nouville, dempués de la construcción de terremplénes y una ponte que xune'l puertu a la islla mientres la década de 1970 y el periodu conocíu como'l «boom del níquel».^[24]

Costa ya hidrografía

Costa

La mariña onde s'asitia Numea forma una socesión de badees qu'ufierten un abanicu d'actividaes: yá sía'l bañáu (rusti Vata, badea de los Llimones, badea de Magenta, o l'asa del Kuendu nel estremu oeste de Nouville), la recreación (badea del Orfanatu y de la Moselle), turística (pequeña reada y Muelle Jules-Ferry) o comercial ya industrial (gran rada). De la mesma manera la parte más importante de la mariña occidental de la Grande Terre, la mariña numeano taba esencialmente constituyíu de manglares, pero envalórase anguaño que del 23 al 26% d'ella foi festruida dende 1960 en razón de la urbanización.^[25] Esiste sicasí ciertes zones de manglares entá, como no fondero de la badea de Santa Maria al sureste, na parte trasera de la zona industrial, en Rivière-Salée o en Tina.

Dominiu públicu marítimu

El dominiu públicu marítimu comunal entiende numberosos castros a lo llargo de la península. El más importante d'ente los cualos ye, pola so superficie, lo que hai muncho tiempu yera la islla de Nou, tresformada nuna semipenínsula artificial pola construcción de pólderes y de una ponte. En delantre, el castru más vastu de la comuña ye'l de Santa María (llamáu tamién «Grand Sainte-Marie» (Gran Santa María) o la islla N'géa) que constitúi la llende de la badea del mesmu nome. -y mariniegu numeano ta d'esta forma arrodiáu d'un rosariu d'islles y castros costeros:

El castru Lasalle, a lo llargo de la península de Tina, al nordeste.
Los castros Fourmis, qu'entienden el Petit Fourmi (o castru Kuru) y el Grand Fourmi (o castru Tué), a lo llargo de la badea de Magenta, al este.
Los castru Santa María, que encadran la badea del mesmu nome al sureste. Sistema constáu pol castru Santa María, el castru Uéré (o Petit Saint-Marie, y el más pequeñu, el castru de N'do. El castru de Santa María, abondo grande, ufierta munches sableres que sirve de llugar de camping o de xinta pa los numeanos, y notablemente pa los alumnos de la base naútica de la mariña blanca, al otru llau de la badea. El castru Uéré tien una única plata nuna pequeña asa que sirve de llugar de remueyu a los barcos de recreación y ye de la mesma frecuentáu poles motos d'agua o jetskis.
El castru Patu o islla de los Coríos a la entrada de l'Asa Vata, al sur. Accesible per mediu de los «bateaux-taxis» (lliteralmente barcos-taxis), pequeñes naves marítimes que parten de la sablera de l'asa, según por aciu vela, esti castru cunta con un faru, que tamién sirve de restorán, y un senderu submarín que s'usa pal descbrimiento y la sensibilización de la proteición de la naturaleza.^[26]
El castru Brun, a lo larfo de la Punta Chaleix ( a la cual ta en delantre enllazáu por una ponte) cola que forma'l terrén de la base naval militar de Numea. El cierra la badea del Orfanatu, al oeste.
La islla Nou, aportada na península artificial de Nouville.
El castru Freycinet, a lo llargo de la punta Lestelle y del barrui de Koumourou, que constitúi'l llende este de la península de Ducos.
Los castros Tomdi y Kaméré, a la entrada de la badea de Tindu, al norte de Ducos y al noroeste de la ciudá.

A estos fai falta amestase los castros coralinos de la llaguna, más alloñaos escontra'l sur, más o menos acondicionaos y sitiu allegáu polos deportistes numeanos pa les salíes d'una xornada o polos prauticantes de los deportes de deslizamiento (plancha a vela, funboard o kitesurf), que son:

El castru Maître, a 4 milles^[27] (aproximao 7,5 km) al suroeste del Port Moselle y a 2,5 (aproximao 4,5 km) de l'Asa Vata, na alliniación del castru Canard. Dotáu d'un hotel (este ye l'únicu castru numeano en tener unu), ta decoráu con un petón de coral de 1 milla de llongura ente'l castru y la so baliza.
El castru Señal, a 8 milles (aproximao 15 km) al oeste del Port Moselle, ye'l sitiu onde foi instaláu la primer baliza de Port-de-France y ta asitiada a la salida del paséu de Dumbéa, unu de los principales puntos d'entrada de losnavios na llaguna neocaledonia, ente'l petón de Aníbal al noroeste y el gran petón Aboré al sureste.
El castru Larégnère, a aproximao 7 milles (o 13 km) al oeste del suroeste de Port Moselle.

El petón Crouy, dacuando llamáu castru Crouy, petón de coral remanecíu que forma una pequeña llaguna interior, a 6,5 milles (o 12 km) al suroeste del Port Moselle.
El castru Goéland, a 6,7 milles (o 12,5 km) al sur del sudsudoeste de Por Moselle. y a 5,7 milles o 10, 5 km al suroeste de l'Asa Vata. Esti castru ye un importante sitiu de nidificación de la esterna de Dougall (especie de la que'l 10% mundial habita en Nueva Caledonia), y ye entós zarráu al públicu ente payares y febreru.^[28]
El castru Amédée, importante sitiu turísticu por cuenta del so faru, a un pocu menos de 13 milles ( o bien 24 km) al sudsudeste del Port Moselle y a 10,5 milles al sur de l'Asa Vata. Asitiar a la entrada del paséu de Boulari, unu de los principales puntos d'entrada na llaguna neocaledonia y del que'l garo protexe la entrada, ente'l Gran Petón Aboré al noroeste y al petón Kwé al sur.

Toos estos castros formen espacios protexíos, o reserves especiales. En 1989 creóse'l parque de la llaguna sur, qu'entiende les reserves oceániques esistentes dende 1981 de los castros Maître y Amédée ( a la que se-y añader el petón Aboré y el paséu de Boulari) ai, emtadas de mievas reserves de los castros Señal, Larégnèr y la islla de los Canards, según el castru Bailly asitiáu nel dominiu oceánicu comunal de Mont-Dore. Finalmente, fueron añadíes les reserves de los restos del Humbold (barqo naufragáu nel arrecige de Anibal, cerca del paséu de Dumbea) en 1996 y de la punta Kuendu (nel estremu oeste de Nouville) en 1998. Nestos sitios, que formen la mayor área de proteición oceánica de Nueva Caledonia coles sos 177,36 km, ta prohibida la caza, según la pesca altamar, de cayáu, o submarina, según la collecha, el llevantamientu, el desplazamientu y la recoyida de too coral o concha. .^[29]

Amás, dos reserves especiales de fauna fueron definíes el dominiu marítimu de Numea: la del castru Goéland, creada en 1995 en razón de la nidificación de les esternas de Sougall, y la del petón de Sèche-Croissant, asitiada ente los castros Larégnère al oeste y Maître al este, a aproximao 5 milles oceániques (ó 9 km) al suroeste de Port Moselle, creáu en 1994 por cuenta de ser el llugar de nidificación pa les esternas diamante.^[30]

Hidrografía

La rede hidrográfica ye casi inesistente na península. Per otru llau, ésta ta asitiada ente los valles de Yahoué al sureste (na comuña de Mont-Dore) y les más importante, al noroeste, de la Dumbéa (na comuña del mesmu nome) o la Tontouta (sobre'l territoriu de la comuña de Paita). Numea debió pos, a lo llargo de tola so hestoria, abastecese d'agua duce a partir d'estos 2 estanques hidrográficos. Asina, en 1875 empezaron los trabayos de construccdón d'una captación sobre Yahoué al igual que la de más de 12 km de cabianes pa la conducción de l'agua hasta la ciudá, el conxuntu foi inauguráu'l 2 de xineru de 1877 ^[31]

Pero les necesidaes de Numea tresformáronse bien llueu en demasiao notables como pa la infraestructura qu'esistía hasta entós y llueu una presa foi construyida percima de Dumbéa, los trabayos empezaron n'abril de 1892 y remataron en marzu de 1894. Trátase d'una presa con filtru y estanque de regulación, ente que la canalización, inaugurada en 1895, tenía un llargor de 29 km, taba constituyida por un tubu de 4 dm de diámetru con un despachu de 65 L per segundu.

Un segundu sistema de conducta foi habilitáu en 1933, y, pa desaniciar l'escesivu consumu d'agua ente 1942 y 1946, amestada a la presencia de les tropes estauxunidenses en Nueva Caledonia, la primer rede de bombes y depósitos foi instalada en 1942, ente que los campos yeren abastecíos por camiones cisternes.

Esta primera presa foi reemplazada por una segunda construyida ente 1951 y 1953 sobre'l brazu esti de Dumbéa, depués sobreelevado en 1971-1972, lo que dexaba ostentar una reserva d'agua de 650 000 m³ y d'alimentar la totalidá de les comuñes de Dumbéa y Nouméa según la usina SLN de Doniambo.^[32] El primer sistema de conducción, de 50 cm de diámetru, siguió la llinia del ferrocarril Numea-Paita ( llamáu tamién «Petit train de minar» o Pequeñu tren de la mina)y yera abastecíu vía la estación del Mt Té, y la segunda, habilitada a partir de 1971, tenía un diámetru de 1 m, beneficiándose nos sos orífenes de 2 estaciones de bombéu. La presa de Dumbéa yera xerencia en concesión pola Calédonienne des eaux, filial del grupu Suez.

Finalmente, pa responder a la esplosión urbana na aglomeración urbana y desaniciar los figerentes periodos de secañu branizos, les comuñes del Gran Numea llanzaron en xunto, en 1998, la construcción d'un «Grand Tuyau» (Gran tubu) de 46 metros de llargu y más d'un metro de diámetru, unviando l'enagüe dende les estaciones de bombéu per pozu de perforación sobre'l cursu soterrañu del ríu de Tontouta, esti «gran tubu» ta instaláu a partir de 2000 a lo llargo de la RT1, gran ruta de la Costa oeste de la Grande Terre, y de la vía rápida 2.^[33] Esta obra ye gerenciada pola Sociedá anónima de les agües de Tontouta (SADET), filial de la Calédonienne des eaux y polo tanto del grupu Suez.^[34]

Estos distintos equipamentos dexaron a Numea tener la meyor tasa d'accesu a l'agua potable en toa Nueva Caledonia, cuidao qu'en 2004 99,6% de los llares teníen una alimentación individual. El consumu d'agua de la capital ye particularmente fuerte: los numeanos bebieron asina, per día 12.307 de m³ en 2006, sobre 27.340 abonaos ( lo que resulta un consumu por abonáu de 0,45 m³ d'agua per día = 450 L /día). El mesmu añu, el Gran Numea en xunto consumió 4.492.055 de m³ d'esa sustancia.^[35]

Clima

Protexida en parte de los vientos dominantes (al suedeste: los omeros tropicales) pola so situación na mariña oeste de la Grande Tettre, la ciudá dispón igualmente d'una rada fonda a la cual apuértase polos pasos más grandes nel petón de coral.

Gocia de la mesma d'una esposición al sol particularmente importante, con un solazu calculáu en 2 408,6 hores en 2006. El sol ye equí unu de los más fuertes d'un territoriu francés, y ye asina mesmu en Numea que'l rellumu diariu más fuerte de la islla careció en 2006 con 3 177 J / por cm² el 14 de xineru.^[36] El fluxu solar máximu diariu devasa los 1130 W/m ² a principios del añu.^[37]

El clima, tropical, ye unu de los más clementes del Territoriu: nun ye equí que se rexistren les temperatures máximes y mínimes mas extremsa, nin les precipitaciones más fuertes. Asina, la media de precipitaciones per añu (basada nel periodu 1966-1995) ye de 1072 mm, los meses más lluviosos (con una media de más de 100 mm) yeren xineru, febreru y marzu (el periodu de los ciclones» mientres la estación templada y xunu (periodu d'agües mientres la estación fresca) según Météo France.^[38] La temperatura medio ye pela so parte de 26 °C mientres la estación templada (avientu, xineru, febreru, marzu con temperatures máximes entepasando los 30 °C) y de 20° pa la estación fresca (xunetu, agostu, con temperatures mínimes de 17° en delles mañanes ceo), siempres según Météo France. Los récores de temperatura rexistraos en Numea fueron de 37° pa los máximos y de 14° pa los mínimos.

Numea ta suxeta, al igual que'l restu de Nueva Caledonia, a les torbonaes tropicales que van dende una simple depresión tropical hasta'l ciclón. El postreru foi'l Érica en 2003, que provocó importantes gastadures dada la fuercia de los sos vientos y la so aceleración súbita ¿que tomó despreveníos a los meteorólogos?: en Numea munchos árboles fueron arrincaos, a los que se sumaron numberoses gastadures materiales (una media lluna proveniente de la Segunda Guerra Mundial foi lliteralmente barrida, el teyáu de la universidá desapegóse, etc.), 230 persones tuvieron que pidir asilu en 3 centros d'agospiamientu (Nouville, Rusti Vata y Rivière-Salée), pero afortunadamente la torbonada nun cobró nenguna víctima humana. Amás, Numea foi la única comuña del Territoriu en nun sufrir una corte d'agua potable. Sicasí, los numberosos veleros de recreación, moyaos nes distintes badees de Numea fueron suspendíos por causa de los violentos vientos y del fuerte aguaxe sobre los diques del puertu.^[39]

Parámetros climáticos permediu de Numea, Nueva Caledonia
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima media (°C)	28.9	29.0	28.5	26.9	25.2	23.8	22.6	22.8	23.8	25.5	27.0	28.2	26
Temperatura media (°C)	26.0	26.1	25.6	24.1	22.5	21.1	20.0	20.5	21.1	22.4	23.9	25.0	23.2
Temperatura mínima media (°C)	23.0	23.2	22.8	21.4	19.8	18.5	17.3	17.5	17.9	19.2	20.7	21.9	20.3
Precipitación total (mm)	112.9	123.1	134.6	110.5	90.6	128.7	73.0	70.1	39.2	53.2	62.9	72.7	1071.5
Díes de precipitaciones (≥ 1 mm)	14.2	14.2	17.1	15.0	16.8	17.3	15.9	13.1	9.6	9.3	10.3	11.3	164.1
Hores de sol	232.5	209.0	201.5	198.0	176.7	156.0	182.9	201.5	222.0	251.1	249.0	260.4	2540.6
Fonte: Hong Kong Observatory,^[40]

Vexetación

Numea tien una vexetación bastante exuberante, notablemente con numberosos espacios non edificaos (sobremanera la llomba de Montravel, o principalmente la del Ouen Toro que foi habilitada nel so trayeutu pedrestre). Pero les cais tamién son bien verdes, atopamos ellí una vexetación de tipu tropical, colos pinos colonarios típicos del territoriu (unu de los emblemes caledonios), los cocuteros, les palmeres, pero tamién los resplandorientos, que se reconocen na estación templada poles sos vives flores coloraes.

El parque forestal propón un percorríu botánicu que dexa afayar numberoses especies reinales locales, (l'índiz de endemismu del territoriu ta reconocíu como unu de más altos del mundu). La política de rehabilitación de la Plaza de los Cocoteros mientres los años 1990 afiguróse tamién nun bon abanicu floral. Los espacios verdes son pos numberosos, (el parque forestal, la Plaza de los Cocoteros, pero tamién l'antiguu velódromu de Receiving, el tour de les badees, la sablera de Magenta). Numea ye una ciudá onde'l tipu d'hábitat ye preponderantemente urbanu, la inmensa mayoría de los habitantes disponen entós de xardinos.

Alministración municipal

Numea ta poblada por 2 quintos de la población total de Nueva Caledonia, teniendo un pesu determinante na vida política del archipiélagu. Ye la capital de la coleutividá, según un focu de l'actividá antiindependentista, si tener en cuenta que l'alcalde actual y el so predecesor pertenecen dambos a l'afiliación lealista.

Estatus de capital

Numea ye la capital de la coleutividá de Nueva Caledonia, ye per ende la sede del Altu comisariado («Haussariat»), residencia del delegáu del gobiernu de la República francesa, según del Congresu de Nueva Caledonia (órganu llexislativu del territoriu) y del Gobiernu de Nueva Caledonia.

Ye de la mesma tamién la capital de la Provincia Sur y acueye l'Hotel de la Provincia (conceyu provincial) llamáu la «Maison Bleue» (Casa Azul) pelos medios locales.

Con al respective de la cooperación internacional, Numea ye igualmente la sede del Secretariáu xeneral de la Comunidá del Pacíficu Sur (antes Comisión del Pacíficu Sur CPS).

L'alministración

Numea ye la comuña más antigua del territoriu, constituyida en 1874. Tuvo primero un conseyu municipal, designáu pol Gobernador, na dómina na que se llamaba Port-de-France, de 1859 a 1860. El so primer alcalde electu, y non nomáu pol gobernador, foi Eugène Porcheron en 1882. Dende 2008, el conseyu municipal ta compuestu por 53 conceyales congresistes escoyíos, contra 49 nel pasáu, y consta de 15 puestos axuntos a l'alcaldía, unu más que nos mandatos previos.

Vida política recién

Numea ye un bastión tradicional del RPCR, conocíu tamién como Rassemblement-UMP na actualidá, el patido anti-independentista fundáu por Jacques Lafleur, que foi diputáu de la Primera cincunscripción de Nueva Caledonia, que engloba Numea y les Islles de la Llealtá, de 1978 a 2007. L'actual diputáu d'esta circunscripción, electu en 2007, ye Gaël Yanno, tamién primer adxuntu a l'alcaldía de la ciudá, y parte d'esti partíu.

L'alcalde actual ye Jean Lèques, nes sos funciones dende 1986 y escoyíu en primer ronda en cada eleición municipal dende esi añu hasta 2008.

Heráldica

En francés, elescudo de Numea ta descritu de la siguiente forma:^[41]

D'azur plein chargé au canton droit d'un soleil d'or, au vaisseau d'or et voiles blanches, voguant accompagné en chef d'un cagou éployé d'argent, supporté par deux hippocampes de corail relevant le bandeau d'or frappé du nom de Nouméa.

Que la so esplicación en castellán ye:

Dafechu pintáu d'azul, nel cantar derecho vese un sol d'oru, una nave d'oru de veles blanques ver nel centru, l'escudu ye soportáu por 2 hipocampos de coral que sostienen una vienda col nome de la ciudá Nouméa.

Economía

Numea ye'l principal centru económicu y instruai según el puertu más importante de la rexón. La población activa alzar a 36 627 indivivuos en 1996, de los 4 124 tán desemplegaos (la tasa de desemplegu ye de 7,1%).

L'actividá industrial

La economía de la capital ta, al igual que nel restu de Nueva Caledonia, centrada en redol al tratamientu del níquel. La fábrica Eramet-SLN, asitiada na península de Doniambo, ye na actualidá la única fábrica de tratamientu y de tresformamientu del níquel en tol territoriu. Anguaño tien una producción de 60 000 tonelaes per añu de mineral tresformáu y ye oxetu d'una política de modernización de la so equipamento que pretende llevar estos niveles a 75 000 tonelaes añales. Esta fábrica ye una de les principales empleadoras de la capital, constando de 1 392 emplegaos y trabayadores en 2004. El sector industrial arrexuntaba asina en 1996 más del 10 % de la población activa. De xacíu, el tresformamientu de níquel nun ye la única actividá industrial de Numea, pero permanez preponderante. Puede citase tamién el sector agroalimentario con grandes frigoríficos y fábriques de producción de bébores (como la Société -y Froid, que produz a gaseoses locales, sobremanera so llicencia de grandas marques como Coca Cola,i tamién pa la Gran cervecería de Nueva Caledonia (GBNC) que produz una cerveza que recibió dellos premios nos salones internacionales, la Number One. La ciudá de Numea dispón tamién d'una fábrica de cementu y una gran actividá na construcción naval.

El puertu de Numea

El puertu de Numea tien una pequeña talla comparáu cola escala internacional, con un tráficu total de 5 584 millones de tonelaes en 2005. Sicasí, la so importancia ye enorme en Nueva Caledonia, y en ciertos sentíos, nel Pacíficu insular. La balanza comercial entepásase llargamente por causa de la esportación de níquel. Asina, solamente 1 511 millones de tonelaes de mercancíes fueron desembercadas en 2004, contra 4 073 millones de tonelaes embarcaes. Estes postreres tán compuestes en más del 90% del mineral de níquel. Pela so parte, la mercadería desembarcada consta sobremanera de productos manufacturados, esencialmente automóviles, pero tamién productos alimenticios d'importación.^[42]

Los servicios

El sector terciariu ye por enforma'l más desenvueltu de Numea, y axunta a más del 77% de la población activa de la capital (1996). Numea ye la sede de la Cámara de Comerciu ya Industria de Nueva Caledonia. Ésta xerencia'l aéropuerto de la Tontouta.

Turismu

Verdaderamente, este ye un sector al qu'inda-y fai falta desenvolvese enforma. Esto cuerre de xacíu pal territoriu en xunto. De toes formes, Numea goció del plan turísticu de la eleición de la sociedá de tresporte marítimu «P&O» de crear un cruceru que partiera en Sydney y fixera delles escales en Nueva Caledonia, ente elles Numea. Amás, dada la concentración de les actividaes económicu y cultural en Numea, la capital convertir nun llugar de pasada obligatoria pa los turistes llegaos a Nueva Caledonia. Numea, xenuina ciudá xardín, ufierta dellos sitos a los turistes, yá sían monumentos construyíos pol home o panorames naturales formaos poles numberoses colonies de la ciudá.

Numea tórnase faía'l mar, ye normal que la esencia de les actividaes tean igualmente empobinaes escontra'l nautismo. Pero la ciudá, qu'enforma tiempu sufrió víctima del so alloñamientu, empezó a conocer una actividá cultural cada vegada más diversificada. Les sableres de l'asa Vata y de la Badea de los Llimones son bordeador por hoteles (unu d'ellos, -y Méridien, de cinco estrelles), restoranes, 2 casinos, chigres y clubes de nueche. «L'Anse» (L'Asa) y la «Baie D» (Badea D) son el sitiu d'alcuentru de la mocedá numeana pela nueche, qu'aprovecha p'amosase a la moda o bien enseñar los sos coches tuneados y les carreres de coches por a asa Vata. El tour de les badees mariña de paseos piatonales soleyeros (pol paséu Roger Laroque que va a lo llargo de la badea de los Llimones y l'Asa Vata) o non (paseo Pierre Venier que parte de la badea de Santa María).

Demografía

Les estadístiques

Composición étnica de Numea (2004)

Ascendencia

Porcentaxe

49.9 %

22.50 %

12.1 %

5.9 %

1.35

000000}}

La ciudá de Numea cunta con 91.386 habitantes según el postreru censo del 2004. Pero la aglomeración estiéndese güei a una respetable distancia fora de les llendes de la ciudá. La continuidá del edificáu ref>El significáu de la INSEE, esto ye, con un espaciu ente dos árees construyíes en más de 200 metros, fora de les instalaciones deportives, zona d'aparcamientu... estiéndese sobre práuticamente tola comuña de Numea (teniendo ésta 37,15 km² edificaos, el 80% de la superficie, nun estendiéndose'l terrén edificáu más allá de los 24 km² en 1978).^[43] Igualmente, les otres 2 comuñes fueron tamién sitios de gran edificación, Mont Dore (formada polos barrios de Yahoué, Pont-des-Français, Conception, Robinson, Boulari y Saint-Michel), por casu, entiende 12.919 habitantes, el 53,4% de la so población n'aproximao 19km² y Doumea (formada por Cœur de Ville - Dumbéa-sur-mer, Koutio y Auteuil) cuenta con 13.034 residentes, el 70% de la población de la comuña.^[44]

Una ciudá nuevo y cosmopolita

La población permanez nueva, magar la menor de 30 años tien enclín a amenorgase, yá que representaben entá más de la metá de los habitantes de la comuña en 1996 (52,7%, ocupando los menores de 20 años un porcentaxe mayor al reciu, 33,7%), ellos non constituián en 2004 más que'l 48,1% (y los menores de 20 años que'l 30%). El fragmentu correspondiente a los mayores de 60 años aumentó a un porcentaxe de 10,4% de los habitantes según l'últimu censu. El permediu d'edá ye de 31, 9 años, superior a la media territorial)

Entá poblada por casi un 50% de descendientes d'europeos, Numea ye una ciudá particularmente cosmopolita. L'amiestu interracial ye bien significativa y el fenómenu de ghettos casi nun esiste, magar ciertos barruis (como Montravel o Rivière-Salée) son esencialmente melanesios según otros (Tina, Val, Plaisance, Faubourg-Blanchot) son mayormente caucásicos. Enforma tiempu referir a la ciudá como «Nouméa la Blanche» (Numea la Blanca) n'alusión a la so significativa proporción d'europeos, y a la inversa la concentración d'esta postrera na comuña ye de 56,7% en 1996, siendo la so presencia na aglomeración del 80,9%.

Pero esti fenómenu tiende a llindase dáu'l notable movimientu migratoriu dende la selva y de les tribus, escontra la ciudá: en 1996, más d'un cuartu (28,99%) de los canacos vivíen partíos nel Gran Numea, 2 tercios de los cualos habitaba na ciudá. Yera tamién nel Gran Numea que se concentraba la población natural de Wallis y Futuna, más importante que nes mesmes Wallis y Futuna, non solo principalmente na ciudá sinón tamién nes comuñes, onde con un 22,5% de la población constituián la segunda comunidá delantre de los melanesios, casi igualando a los europeos en Paita. Los tahitianos tamién tán presentes, conformando un 3% de la población numeana y un 3,95% nel conxuntu del Gran Numea.

A esta xune una comunidá asiática imposible d'ignorar, esencialmente compuesta d'indonesios (3% en Numea y 3,5% nel Gran Numea) y vietnamites (2,9% de los numeanos y 2,28% del total de la aglomerción) como tamién dellos chinos.^[45]^[46] La inmensa mayoría de los comercios de venta al públicu, negocios d'alimentación y tiendes oceániques son propiedá d'estos postreros, al puntu de qu'esti tipu de comercios ye designáu na xíriga criolla na espresión «Nos de los chinos», el territoriu entendíu nel centru de la ciudá ente la Avenidad de la Victoria al sur, la plaza de los Cocotieros al norte, la cai Xeneral Mangin al oeste y la avenidad del Mariscal Foch al este, onde se concentren la mayoría de los comercios, ye llamáu'l «Chinatown» de Numea.

Fases demográfiques

Munches fases asoceder dende l'asentamientu européu:^[47]^[48]^[49]

Una fase d'instalación (1854-1864): antes de la instalación del presidiu, la cabeza de distritu yera namái una pequeña aldega pero empezó a crecer conla llegada de los primeros colonos «pionniers» (pioneros). Sicasí la población de Port-de-France constaba esencialmente de militares y homes solteros.

El periodu del presidiu (1864-1891): la población aumentó rápido en razón del importante apurra demográficu de los bañardos (presidiarios). Sicasí, reparar l'amenorgamientu d'esti aumentu en 1877 y 1891, yá que esti periodu correspondía al momentu en que los presidiarios que terminaren la so condena teníen de cumplir el doblaxe, ye dicir la permanencia nel archipiélagu mientres dalgún tiempu correspondiente a la so pena.

El fin del presidiu y la colonización Feillet (1891-1921): la decisión del gobernador Feillet de cerrar en 1894 el presidiu provocó la ida de la población penitenciaria de la península. Amás, la nueva fola de colonización afalada pol nuevu gobernador (los colonos Feillet) concirnió esencialmente a la selva, fechu que fizo que la crecedera demográfica de la ciudá enllancar mientres esti periodu.

L'anovamientu de los años 1920 (1921-1931): la población numeana recomenzó a aumentar nos años 1920, de resultes del periodu de soltura económica de índole internacional (los años llocos»), del desenvolvimientu de la industria del níquel pero tamién de los fracasos de la colonización de la selva, los colonos Feillets o nordistas, qu'emburrió a ciertos d'ellos a venir instalase na ciudá.

Los años 1930 (1921-1931): marcaos por una cayida demográfica debida a la crisis mundial.

La presencia estauxunidense (1936-1946): la presencia estdounidense apurrió un nuevu estilu de vida según inversiones qu'aprovieron de ciertu dinamismu a la capital.

L'aumentu de la posguerra (1946-1969): xubida demográfica que puede esplicase por un contestu internacional de crecedera demográfica y puxanza de les ciudaes (el «baby boom») pero tamién por cuenta de la bolición del códigu del indixenismu que-yos daba derechu a los canacos de movese ya instalase onde ellos deseyaren. Dalgunos viéronse atraíos pol aspeutu económicu y occidental de la capital. La povlación casi se triplicó en 12 años (1951-1963).

El boom del níquel (1969.1974): la considerable puxanza económica amestáu al níquel provocó un boom demográficu notable en Numea que vio aumentar la so población en más de 17 000 persones en 5 años. Esta crecedera económica acompañar d'una espansión urbana y del inmobiliariu bastante anárquicu

Un amenorgamientu amestáu a la Primer crisis del petroleu (1974-1976): per primer vegada dempués de la guerra, Numea perdió parte de la so población (munchos retornaron a la metrópolis y esta despoblación ciñu a tol territoriu). Pero esta baxa foi de curtia duración.

La torna al aumentu (1976-1989): mientres esti periodu, la población de la ciudá recomenzó a aumentar sensiblemente: En primer lugal, la ciudá consiguió contrabalancear el so déficit migratoriu con un saldu positivu llográu de la llegada a la ciudá d'habitantes de la selva (la crisis tocó tamién al mediu rural, dellos brusardos migraron a Numea cola esperanza de topar trabayu). A esto sumóse los «eventos» de los años 1980 mientres los cualos numberosos europeos de la selva (los brusardos) abellugar en Numea pa fuxir de los enfrentamientos.

El nuevu boom demográficu (1989-actualidá): de cara a la torna de la estabilidá político y étnico, a la que se suma un nuevu boom del níquel dende'l 2000, la puxanza urbana nun cesó.

Un fenómenu particular:los squats

Desenvolvióse en Numea ente los años 1980 y 90 un tipu particular d'hábitat: al que los numeanos llamen xeneralmente squats. Estos consisten n'habitaciones construyíes con materiales recuperaos (xeneralmente en chapa ondulada), sobre solares privaos o públicos que pertenecer particularmente a la municipalidá nos accesos de la ciudá (los más importantes son los asitiaos a la llende ente les comuñes de Dumbea y Numea, siguíu pol squat de Montravel y otros na vexetación de tipu manglar ente Magenta y la península de Quémo, detrás del Centru hospitalariu especializáu de Nouville, nos cantos del aéropuerto de Magenta a la entrada de Tina, sobre les veres de la badea de Koutio - Kaméré al noroeste de la península. Munches visiones y opiniones opónense tocantes a los squats:

Pa dalgunos, tratar de melanesios llegaos apocayá de la selva que, habiéndose topáu con dificultaes al buscar trabayu, non consiguiero agospiase y nun tener los recursos pa pagar una vivienda decente. La solución atopar según esti paradigma nun desenvolvimientu de la política de construcción d'habitaciones y arriendos accesibles con prioridá d'acoyer a los squaters. Foi en parte por esta razón que fueron creaes les nueves viviendes sociales de índole urbana en Ducos (Logicoop, Kaméré) o nos Portes de Fer (sobre los altores que dixebren los barrios yá esistente del aéropuerto de Magenta). Pero la política de la Sociedá inmoboliaria caledonia (SIC) y del gobiernu sigue siendo considerada insuficiente pa ciertes asociaciones o entá pa la lliga de los derechos humanos de Nueva Caledonia.

Ente les crítiques más bederres de los squats y los sos pobladores, atópase principalmente la población más pudiente de Numea, numberosos metropolitanos, pero tamién melanesios propietarios o rentadores de viviendes en Numea según les poblaciones descendientes de les inmigraciones más recién (Polinesios, wallisianos, asiáticos). Pa ellos, el fechu de qu'esistan squaters depende namái del fechu de que ye'l meyor mediu pa estos individuos tar cerca de Numea y asina llograr los beneficios de la ciudá deisponiendo de l'agua y la electricidá gratuites y ensin obligación de pagar impuestos. Amás, la presencia desquats ye consiguiente acomuñada a la criminalidad.

Numberosos sociólogos y antropólogos consideren cada vez más a los squats como un tipu d'hábitat bastante específicu, distintos de los barrios d'emerxencia de los países del Tercer Mundu. Asina, pa cada vez más d'estos especialistes, los squaters seríen los melanesios que taríen obligaos a abandonar la so tribu por delles razones, principalmente económiques y profesionales y que, nun afaciéndose a la manera de vida européu de la ciudá, habríen recreada un espaciu de vida social como aquel qu'habíen dexáu, asina, la organización social, los nomes daos polos sos habitantes a los squats, el desenvolvimientu de los xardinos, notablemente de los árboles frutales tropicales, recordando a la típica tribu melanesia. El squat sería entós una recuperación de la manera de vida tradicional canaco nes llendes d'un ambiente mas européu, la ciudá.

Una encuesta fecha en 2006, anovada en 2008, pol Institutu Taylor Nelson Sofres en consecuencia de la demanda de la Provincia Sur censó a la población de los squats del Gran Numea en 8 148 habitantes, de los cualos 8 080 (74,6 %) son permanentes, que se parten de la siguiente forma: 3 931 en Dumbea, 3 661 en Numea, 510 en Mont-Dore y 42 en Paita.

Relixones

La relixón predominante ye'l cristianismu, siendo'l catolicismu y el protestantismu la 2 variantes más importantes, los colonos franceses procuraron primero de too llevar el so credo a Nueva Caledonia. Sede d'una diócesis creada en 1847 y elevada al rangu de archidiócesis metropolitana en 1966, Numea acueye numberoses ilesies, según una catedral inaugurada en 1897. Los principales templos son la ilesia de Vœo, la ilesia de San Xuan Bautista del Valle de los Colonos y la ilesia de San Miguel de Montravel, la ciudá cunta asina mesmu con 6 parroquies. L'actual arzobispu de Numea ye Monseñor Michel-Marie Calbet, ordenáu sacerdote en 1973 pola Sociedá de María. Presente en Nueva Caledonia dende 1979, foi consagráu obispu titular en 1981. El santu patrón de Numea, y de la so catedral, ye San José de Nazareth.^[50]

Nueva Caledonia foi mientres la era colonial escenariu de les llucha ente los misioneros protestantes y los católicos, esos dos relixones fueron pos bien asitiaes na capital. La población europea ye mayoritariamente católica, de la mesma forma que los habitantes de Wallis y Futuna, raramente protestantes. Sicasí, a población melanesia ta más estremada. El principal cultu protestante ye'l de la Ilesia Evanxélica de Nueva Caledonia y les Islles de la Llealtá, una ilesia reformista y aherida a l'Alianza reformista mundial.

Numberoses ilesies, la mayor parte llegaes de los Estaos Xuníos ocupen el so sitiu tamiénsobremanera los testigos de Jehovah, los adventistes y los moromnes. Esisten de la mesma establecimientos privaos de función confesional, como los colexos católicos de Champagnat o de San José de Cluny y el llicéu protestante Do Kamo.

Una comunidá musulmana tamién ta presente, tando la esencia de los sos fieles na población d'orixe indonesiu. L'Asociación de Musulmanes de Nueva Caledonia tien anguaño 3 000 siguidores, con un 80% d'indonesios, de los cualos de 200 a 300 son prauticantes. Esta comunidá instalar en 1978 nuna villa d'estilu colonial nel Valle de los Colonos, al este del centru de la ciudá, y tresformar en sala d'oración, antes de construyir sobre'l mesmu terrenal el Centru Islámicu de Numea en 1986. Ésti tien una sala de plegaries, una bliblioteca, 2 aules, 2 sales d'aséu, un comedor y tres estudios. Amás d'ufiertar cursos relixosos o de llingua árabe, la consulta de la biblióteca o de los padres, el Centru islámicu entama los festexos de les fiestes del calendariu islámicu, anque ciertos d'estos eventos, como los tarawih mientres el Ramadan tomen llugar nel Consuláu Xeneral d'Indonesia, asitiada nel barriu de la badea del Orfanatu, al sur del centru de la ciudá. L'actual^[¿cuándo?] imán, Mustafa Hameed, ye diplomáu de la Universidá islámica de Medina.

Coles mesmes, la comunidá vietnamita profesa la fé budista. Ellos tán principalmente arrexuntaos nel senu de l'Asociación búdica de Nueva Caledonia, xuntada a la Congregación búdica vietnamita unificada d'Australia y Nueva Zelanda, prauticante d'un budismu mahāyāna de tradición vietmamita. L'asociación dispón, como llugar de meditación, de la pagoda Nam Hai Pho Da, que forma parte del llar vietnamita asitiada a la entrada de Tina, a la banda del aéropuerto de Magenta. Amás, un centru budista mahāyāna de la Nueva Tradición Kadampa, el Centru Kailash, foi creáu nel Vale del Tir, al norte del centru de la ciudá.

A lo último, cabo mentar la presencia d'una pequeña comunidá xudía serfardí, con unos 50 miembros, constituyida oficialmente en 1987 y con una sinagoga nel Valle de los Colonos y un centru comuñal xudíu en Tina.

División de la ciudá

La ciudá de Numea ta estremada en dellos sectores admnistraticos. Tien de la mesma una aglomeración suburbial que engloba les comuñes Mont-Dore, Paita y Dumbea. La ciudá cunta con aproximao 90.000 habitantes, y 140.000 en tola aglomeración. Falar de Gran Numea al referise a esta rexón, que s'estrema de la selva neocaledonia. En Nueva Caledonia hai bien poques comuñes. Numea forma una mesma ella sola. Pero puede subdividise en grandes barrios. El Sur ye más ricu y turísticu, nesta zona que s'atopen los hoteles de luxu.

Nel centru de la península, ente'l Norte y el Sur, allúguense los barrios industriales, con Ducos, Nouville y el aéropuerto de Magenta.

Nel norte, cerca de la aglomeración, los barrios son populares pero permanecen curiaos, ellí los centros comerciales.

L'aeropuertu internacional, allugar nel Gran Numea.

Equí una llista de barrios clasificaos pol so llocalización.

Centru

Nouville

La península artificial de Nouville (antigua Isla Nou doonde l'alministración penitenciaria taba instalada) acueye siempres el centru de parada del Campu Esti, recordando l'antigua función penitenciaria de la Isla Nou. Pero ella ta llamada a convertise nel futuru nel xenuinu centru universitariu de la capital, col llicéu xeneral y téunico Jules-Garnier qu'ufierta clases preparatiorias antes d'ingresar nes grandes escueles, o bien les sedes de la Facultá de Ciencies y Téunica y la de Derechu según l'Institutu Universitariu de Formación de Maestros (IUFM) del Pacíficu. Importantes trabayos fueron comprometíu s en 2005 pa tresformar a Nouvilleen un gran campus anováu col fin d'acoyer nos años siguientes al departamentu de Lletres, Llingües y Ciencies humanes, instaláu enagora en Magenta.

Centru de la ciudá

El centru de la ciudá, o centru históricu, nel barriu más importante de Numea. Trátase del vieyu barriu colonial. El centru de la ciudá ta entamáu alredor de la Plaza de los Cocoternos y dispón de numberosos monumentos históricos, como la Fonte Celeste (quilómetru 0 de les rutes caledonies) y el kiosco musical sobre la plaza de los Cocoteros, o bien la catedral de San José y el tempo protestante a lo cimero d'esti sitiu. Más al norte asítiase l'Hospital Gaston Bourret, construyíu sobre l'allugamientu del primer edificiu de Port-de-France, el fuerte Constantine. A la banda de la plaza, la ciudá entamar según el plan en damero y tien numberosos negocios de indumentaria, xoyeríes y boutiques de luxu. Ye nesta zona onde tamién s'asitiaron les sedes sociales de les empreses locales.

Barriu llatín

El barriu llatín (llamáu asina yá que nos sos oríxenes taba dixebráu del centru de la ciudá per una llarga banda de mar, recordando al barriu llatín parisín) ye tan turísticu y tan antiguu como'l centru históricu. Atópense equí'l Muséu territorial, el mercáu municipal y dellos restoranes y chigres, según el principal puertu recreativu de la ciudá, el Port Moselle.

Valle d'Inxeniería

Debiéndo-y el so nome al fechu de qu'acoyó nel sieglu XIX y a empiezos del XX el batallón d'inxeniería de Nueva Caledonia, trátase anguaño d'un barriu residencial, apoderáu pola cornisa del Semáforu sobre la cual foi instalada la sala d'espectáculos de la Deferaciones d'Obres Llaiques (FOL) de Nueva Caledonia. A la entrada del valle, allúgase'l cuartel Gally Passeboc, que'l so nome remembra'l nome del oficial al que-y foi encargada la represión de la revuelta melanesia del Gran Xefe Atai en 1878 y que foi muertu mientres el cursu d'esta campaña. Delantre foi habilitada la plaza Bir Hakeim y la so munumento a los muertos na Primer Guerra Mundial. Ye sobre esta plaza que tomen llugar les grandes ceremonies de conmemoración de les distintes fuerras y los depósitos de faxines.

Artillería Norte

El puntu de l'Artillería dixebra'l Port Moselle de la badea del Orfanatu y constitúi el llende sur de la vieya Numea. Esti barriu tien los colexos más antiguos de Numea, el colexu George-Beaudoux (incicialmente llamada colexu La Pérouse) según el principal llicéu del territoriu, el llicéu La Pérouse, y y llicéu gotelero Escoffier. Ye tamién una importante base militar, d'ende'l so nome.

Barriu sur

Col so acuariu y les sos sableres, ésta ye la parte más turística de Numea, sobremanera en redol de la badea de los Llimones y d'asa, onde se topen los numberosos hoteles, restoranes, chigres y clubes de nueche. La badea del Orfanatu sirve de puertu de recreación y la Costa Blanca, nel estremu sr de la badea de Santa María, de base naútica. A estos sumir los barrios residenciales, esencialmente europeos, de Reveiving, Motor Pool, Trianon, Vale Plaisance (col so hipódromu) y N'Géa. Atópase na zona un colexu públicu, el coligo Jean-Mariotti, pero tamién un colexu priváu, San José de Cluny, un llicéu priváu, Blaise-Pascal. Viven aproximao 13.900 habitantes.

Rivière-salée

El barriu de Rivière-salée (Ríu saláu) foi realizáu a partir de los años 1960 y remató en 1982 sobre los terremplénes construyíos a empiezos del sieglu XX pa dexar el pasaxe nesi entós del «Petit-train» de la mina. Esti barriu debe'l so nome, mentáu yá nos mapes de 1859, de la presencia de vastes barraqueres. Mientres enforma tiempu abandonáu, foi oxetu estos últimos años d'una verdadera políticu de rehabilitación qu'entendió la construcción en 2000 d'una mediateca (33 000 documentos de los cualos 4.000 yeren CD) y en 2001 unu d'un café musical «-y Mouv'». Atópense tamién el colexu de Rivière-salée, clasificáu como zona d'enseñanza prioritaria, y el llicéu progesional Petro-Atiti. Esti barriu ta pobláu por 9 000 habitantes, mayoritariamente melanesios y polinesios pero tamién europeos. Constitúi'l llende norte de la ciudá de Numea, escontra la comuña de Dumbea.

Sector Saint-Quentin

El sector Saint-Quentin ta pobláu por 7.500 habitantes y constitúi la periferia nordeste de la ciudá, partiendo con la comuña de Mont-Dore. Esti sector alministrativu de Numea ta en plena espansión. Pueden topase equí diversos barrios residenciales de curiosu variáu: los km 6 y 7 según el barriu de Normandía son abondo populares. Entienden les torres de Saint-Quentin a la salida de la ciudá, que van ser baleraes progresivamente de los sos habitantes y destruyíes col fin de construyir nueves edificaciones, según el campusantu del km 6, el más recién y el más importante de la capital, o bien el Colexu de Normandie. Foi nos años 1990 que foi habilitáu'l nuevu barriu residencial de Tina, estremáu en Tina-sur-Mer y Tina-Presqu'Île. Ellí atópense un campu de golf de 18 fuexos y una pista pa cicilistas en Tina-sur-mer.

Península de Ducos

Este ye'l centru económicu ya industrial de Numea onde numberoses empreses fueron asitiaes. La península de Ducos cunta con 7 500 habitantes y conforma la parte noroeste de Numea. Nos oríxenes, Ducos pertenecía a l'alministración penitenciaria qu'instalara equí un centru onde s'allugaba a los prisioneros de más riesgu.

Güei, entiende la zona industrial de Ducos asitiada a proximidá de la fábrica SLN de Doniambo. Otru corazón industrial de la península, ye'l barriu de la badea de Numbo, antiguu sitiu penitenciariu, onde les actividaes tán centraes en redol al cahalandaje, la construcción naval y la producción de cementu. A lo último puede citase al estremu oeste de la península a la punta Koumourou (que significa «fuexu fondu» o «fuexu azul»), que sirvió primero pa la instalación d'una batería d'artillería y que sirve güei pal almacenamientu de los hidrocarburos y de los gases destinaos al suministru de Nueva Caledonia.

Tópense tamién en Ducos barrios residenciales: dalgunos son bastante antiguos, domo el mesmu barriu de Ducos o entá'l de Tindu, que daten de l'alministración penintenciaria del sieglu XIX. Estos antigus barrios fueron oxetu d'una política de rehabilitación a partir d'estos últimos años. Pero tamién fueron hablitados otros barrios más recién, como'l de Logicoop (loteado ente los años 1960 o 70 y la zona de habilitación alcordada (ZAC) de Kaméré que la so realización empezó nos años 1990 y a que'l so fin tendría de cuntar con ente 2 500 y 3 000 habitantes. Allúgase equí'l colexu de Kamere.

Sector de Magenta

Esti sector ye unu de los centros más dinámicos, ya igualmente unu de los más cosmopolites de la ciudá coles sos 14 000 habitantes. El so corazón ye'l barriu de Magenta puramente dichu, onde se topen el aérodromo domésticu de Numea, la sede de la Facultá de Lletres, Llingües y Ciencies humanes de la Universidá de Nueva Caledonia (que s'entama camudar a Noubille d'equí a dellos años) según l'estáu Numa-Daly (construyíu en 1966 n'ocasión de los segundos Xuegos del Pacíficu Sur, y al que-y foi dáu'l nome d'un antiguu futbolista francés que xugara nel Olímpicu de Marsella. Pueden igualmente citase l'Hospital de Magenta, qu'ufierta imparte los servicios de pediatría y obstetricia del centru hospitalariu territorial (CHT), según el colexu más importante de la ciudá. El barriu d'Alta Magenta sirve de conexón ente'l centru de la ciudá y los barrios residenciales de la periferia. Tópase tamién, nos altores, el parque zoolóxicu y el forestal. En redol d'estos 2 importantes polos desenvuélvense los barrios dafechu residenciales de la península de Ouémo, Portes de Fer y Quatrième km onde se topa'l vieyu campusantu de Quatrième km, creada nos años 1880 y nuna constante espansión. El centru cultural Tjibaou allugar nesti sector alministrativu.

A lo último esti barriu ye probablemente nesti barriu onde puede reparase la más importante amiestu social. Asina, los barrios de les clases medies de Ouémo, Alta Magenta y una parte de Portes de Fer contienen les torres de Magenta, asitiaes ente l'estadiu y el CHT, les viviendes sociales urbanizaes construyíes apocayá nos altores ente Portes de Fer y el aérodromo acoyendo esencialmente una población wallisiana o melanesia.

Faubourgs

El sector de Faubourg contién 11 000 habitantes. Ésti ye unu de los barriosresidenciales más antiguos de la capital conformando la periferia direuta del centru de la ciudá.

Valle de los colonos

Esti barriu débe-y el so nome a que foi'l primer llugar onde s'asitiaron los primeros colonos civiles na dómina na que Port-de-France nun yera entá más qu'una base militar. Foi entamáu en redol de la cai Auguste-Bénébig (antigua ruta colonial 13 y dempués ruta territoria 13). Este ye un barriu residencial. Equí tópense'l colexu católicu de Champagnat y el llicéu protestante Do Kamo. Ye un barriu bien cosmopolita, llar tamién de musulmanes y vietnamites. Barriu históricu, entiende munchos edificios clasificaos como monumentos históricos como'l castiellu Hagen (casa d'estilu colonial que sirve anguaño de centru d'esposiciones y actividaes culturales), la ilesia de San Xuan Bautista del Valle de los Colonos o bien los antiguos edificios de l'actual clínica Magnin.

Faubourg Blanchot

Esti barriu ye tan antiguu como'l Valle de los Colonos. Ta tamién, de la mesma, entamáu en redol d'una arteria principal, la cai del Puertu Despointes, que coneuta'l centru de la ciudá cola badea de Santa María. Allúgase equí a casa Célières, unu de los principales modelos en materia d'arquiteutura colonial. Esta morada, arruinada dende la muerte del so postreru propietario y ocupao por squats, va ser oxetu d'una importante campaña de restauración que pretende devolve-y la so apariencia d'orixe. Otru monumentu históricu na antigua prisión civil, activa dende 1881 hasta 1939, na cual asítiase güei el Centru d'Arte, llamáu tamién «Théâtre de Poche» (Teatru de dimensiones amenorgaes).

Sector de Montravel

La población d'esti sector, el más popular de Numea, ye de 7100 habitantes. Esti sector componer en primer llugar del barriu de Montravel, llueñe'l más recién, coles sos torres HLM (Habitation à loyer modéré). Esti barriu abriga principalment una población d'orixe melanesiu pero tamién wallisiana. Na proximida allúgase la fábrica de Doniambo y el puertu industrial de la ciudá. Pero'l sector de Montravel ta formáu tamién por otros barrios, como'l Valle del Tir, habitáu dende'l sieglu XIX (sede del primer campusantu de la ciudá). Esti barriu, que s'estienda sobre laos lladrales de la llomba de Montravel, foi oxetu a partir d'estos últimos años d'una fuerte política de rehabilitación.

Cultura y patrimoniu

Cultura

Esta ye una llista de dellos museos de la ciudá:

El Muséu territorial ufierta un apartáu d'obres artístiques de los primeres canacos o pueblos de Océania polo xeneral.
El Muséu de la ciudá^[51] (asitiáu na que foi la municipalidá de Numea dende fines del sieglu XIX hasta 1970, tien coleiciones sobre la hestoria de Numea que fueron oxetu de numberosos shows y esposiciones sol impulsu de l'alcaldía.
El Muséu del Presidiu en Nouville.
El Muséu del Mar que la so orixinalidá vien de pienses topaes poles espediciones de Lapérouse en Vanikoro.

La ciudá cunta asina mesmu con un conservatoriu de música (antigua Escuela territorial de Música ETM), 2 teatros: El Teatru de la Isla^[52] y el teatru del Bosillo,^[53] una sala d'espectáculos (Federación d'obres llaiques FOL), una biblioteca municipal (biblioteca Bernheim, d'un café musical -y Mouv',^[54] sala de conciertos con 400 asientos qu'acueye principalmente artistes y grupos locales y de una mediateca en Rivière-Salée. El centru cultural Tjibaou sirve de la mesma de llugar d'esposiciones, de mediateca y de muséu de la cultura canaca. Amás, Numea ye sede en delantre de munchos festivales añales. De primeres, el festival musical Live en Août^[55] axunta a grupos de rock, blues, rythm and blues, jazz, pop, funk, como tamién folk irlandés llegáu principalmente d'Australia o Nueva Zelanda pero tamién de tol Pacíficu- Foi creáu en 1991 pola GBNC (Gran Cervecería de Nueva Caledonia) col nome de Jazz en Août antes de tomar el so nome actual en 1998. En 1995 efectuóse la primer edición de la Biañal Equinocciu, espectáculu de cai, circu, cine, teatru, baille y música con una temática distinta en cada edición, en 2005 trató sobre'l fueu, con persones llegaes dende territoriu del Océanu Pacíficu, pero tamién d'Europa. Esti festival efectuar n'ochobre cada 2 años.

Tolos xueves per selmana nel centru de la ciudá sobre la Plaza de los Cocoteros, (antes de faíen na asa Vata) tienen una tema distinta cada vez. Dexa afayar productos típicamente neocaledonionos y apreciar la vida cultural de la coleutividá.

Los «Petits Trains»

Los «Petits Trains» (pequeños trenes), son vehículos motorizados que representen l'aspeutu de los vieyos trenes del sieglu XIX y ufiérten-yos a los turistes visites empuestes pela ciudá.

Patrimoniu civil

La plaza de los Cocoteros

La Plaza de los Cocoteros ye llexítimu corazón de la ciudá. Ésta foi primer un xardín, depués empezáronse a construyir diverses places sobre él. Creáronse parques y llugares naturales. Asitiar al centru de la ciudá y ye considerada como'l puntu central de la midida kilométrica de la ciudá. Sobre esta plaza puede trate'l kiosco de música creada y restauráu en 1986 o bien la Fonte Celeste construyida en 1894. La Plaza de los Cocoteros ye'l llugar ideal pa tolos eventos festivos.

L'acuariu de Numea

Fundáu en 1956, l'acuariu de les llagunes, d'antiguo llamáu acuariu de Numea, presenta un sistema abiertu d'agua de mar y lluz natural. Recibía antes de 2005 más de 60 000 habitantes por años y constituyía ergo el sitiu más visitáu de Nueva Caledonia. Cerró les sos puestes en payares de 2005 col fin de ser engrandáu.^[56]Los trabayos empezaren yá dende'l 2003. Debía nun principiu reabrir les sos puertes a fines de 2006, na ocasión de la so 50° aniversariu, sicasí numberosos problemes téunicos causaron el so retrasu.^[57] Dempués de cuatro años de trabayu y 2 dende'l so zarru, el nuevu acuariu reabrió les sos puertes el 31 d'agostu de 2007. Muncho más estensu que'l so predecesor, con una superficie útil de 2300 m² de los cualos aproximao 1830 m² tópense descubiertos, consta de 33 cubes pa un volume total d'aproximao 500 m³. Ta partíu en 3 niveles: una galería téunica, un llocal de sumersión y una sala de filtración pal gran estanque nel suétanu, el circuitu de visita y les oficines na planta baxa.^[58] La especialidá más conocida d'esti acuariu son los corales fluorescentes qu'acueye.

El presidiu

Les muertes del presidiu en Nouville son otru importante patrimoniu históricu de la ciudá. Puede mentase l'antigua ilesia amiesta a él, reconvertida en teatru (-y Théâtre de l'Île, teatru de la isla), pero tamién l'actual muséu del presidiu^[59] y los antiguos talleres que se fixeron dende'l sitiu del departamentu de derechu y economía de la Universidá de Nueva Caledonia. Dalgunos d'estos sitios fueron escenariu d'escavaciones arqueolóxiques, notablemente l'antigua panadería, onde les busques dieron la primer resultancia en cuentu a la manera de funcionamientu d'esti edificiu.^[60]

El Faru Amédée

El castru del faru Amédée ye unu de los sitios nes cercaníes de Numea más visitaos polos turistes, particularmente xaponeses. La so popularidá débese esencialmente al so faru de 55 m d'altor (consideráu como'l segundu faru metálicu más llargu del mundu, detrás del faru holandés Lange Jaap), inauguráu'l 15 de payares de 1865 (día del cumpleaños de la emperatriz Eugenia.^[61]

La conducción de los trabayos de construcción d'esti faru foi-y mandada a un mozu inxenieru de construcciones navales, de 24 años, antiguu graduáu de la Escuela politéunica de Francia, Louis-Émile Bertin (1840-1924) en demanda del conde de Chasseloup-Laubat, ministru d'armada de Napoléon III. Los trabayos de realización cola ayuda de militares y de melanesios duraron diez meses, de xineru a payares de 1865. Foi'l mesmu Bertin quien creó venti años más tarde l'armada del mikado Mutsuhito, y los arsenales de Kire (cerca de Hiroshima) y de Sasebo (cerca de Nagasaki), numberosos xaponeses inda recuerden a aquel que tien un bustu allugáu sobre la escollera del puertu de la ciudá de Honshu, na badea de Tokiu.^[62]

El castiellu Hagen

Esti edificiu que s'alluga nel Valle de los Colonos, yera n'otra dómina la casa del líder de los colonizadores. Foi rescatada en 1998 y na actualidá ye utilizada pa les esposiciones abiertes a los turistes o a los neocaledonios mientres les xornaes europees del patrimoniu.

Patrimoniu mediambiental

El parque zoolóxico y forestal Michel-Corbasson, llamáu tamién Parque forestal, sobre los altores de Ontravel, dispón d'un abanicu d'especies animales reinales: El cagú (símbolu de la coleutividá), el notú (la especie de palombu más grande del mundu) como asina tamién toa clase d'aves y munchos animales más o menos «exóticos» (monos, emúes, canguros, reptiles, ibis, flamencos roses) según un trayeutu botánicu que da una visión en xunto de la diversidá y la riqueza de la flora neocaledonia.^[63]

El Ouen Toro

El Ouen Toro ye una llomba asitiada al estremu sur de la península de Numea. Magar los lladrales esti y norte van ser construyíos en delantre, el restu de la llomba yá foi habilitáu pal so percorríu pedestre metanes la naturaleza. Trátase del espaciu verde habilitáu más grande de Numea. Esta llomba foi unu de los puestos avanzaos estauxunidenses mientres la Segunda Guerra Mundial y l'exércitu de dichu país instaló equí una batería de cañones que pretendía refugar un eventual ataque de los xaponeses en casu de qu'estos avanzaren hasta Nueva Caledonia. Los cañones, anque fora de serviciu, inda permanecen, y l'espaciu habilitáu a la contorna dexa tener una vista panorámica de la llaguna y les badees más embaxo.

Equipamentos y servicios

Salú

Esisten munchos hospitales y sanatorios en Numea. Ente los que tán nel sector públicu, cúntese'l Centru hospitalariu territorial (CHT) que reagrupa l'hospital Gaston-Bourret, el más vieyu y el más importante del Territoriu, y l'hospital de Magenta, qu'ufierta los servicios de pediatría, xinecoloxía, obstetricia y reanimiación neonatal.

A esto tien de sumáse-y el Centru hospitalariu especializáu (CHS) Albert-Bousquet, xeneralmente llamáu'l centru de Nouville, especializáu nos sectores de psiquiatría y xeriatría.

D'últimes tienen de mentase trés clíniques privaes, a saber la pliclínica de l'asa Vata, la clínica Magnin nel Valle de los colonos y la clínica de la Badea de los Llimones.

Educación

Los datos yeren de 31 080 estudiantes y alumnos en 2008, de los que 13 605 asistíen a la escuela primaria, 7 127 a los colexos, 3 548 a liceos, 3 142 a los liceos profesionales^[64] y 3 658 estudiantes na enseñanza cimera.^[65]

Educación primaria

En 2008, la comuña de Numea cuntaba son 51 escueles primaries públiques, de les que 22 yeren escueles elementarias, 15 escueles primaries maternales y elementarias y 14 escueles maternales.^[66] Elles reagrupaben, pal añu escolar 2008, 491 clases pa 11 106 alumnos.^[67]

A esta sumir 6 escueles privaes católiques alministraes pola Direición diocesa d'enseñanza católica (DDEC), de les cualos 2 son maternales, 1 elemental y 3 elementales y maternales^[68] en francés, siendo, pal añu 2008, 92 aules y 2 393. Finalmente esisten 2 escueles maternales privaes so contratu (una de les cuales ye billingüe enseñando n'inglés y francés, la Kindy School) que reagrupaben en 2008 106 alumnos en 7 clases.

La enseñanza primaria en Numea tenía de la mesma en 2008 13 605 neños en 590 clases, siendo más d'un terciu del conxuntu d'enseñanza primaria neocaedonia (37 % de los alumnos y 33,5 % de les clases).

Enseñanza secundaria

Esisten na actualidá 8 colexos d'enseñanza secundaria públicos en Numea, de los que 4 son asina mesma seiciones d'enseñanza xeneral y profesional (SEGPA)^[69] Ellos acoyeron, mientres l'añu escolar 2008, 5 950 escolinos en 260 clases, de los cualos 288 asistíen a clases d'Enseñanza xeneral y profesional afecha.^[70] Dalgunos d'estos son, por orde d'antigüedá:

Colegio Georges Beaudoux: herederu del antiguu Colexu de Numea fundáu en 181 depués convertíu nel Colexu Colonial y dempués Colexu La Pérouse, instaláu nel so allugamientu actual a empiezos del sieglu XX. Les clases de primera, segunda y final fueron movíes a nuevos locales pa formar el nuevu llicéu La Pérouse en 1968 ente que les clases inferiores permanecieron nes antigües instalaciones, que fueron modernizaes en 1973 pa formar el colexu Georges Beaudoux.^[71] Asitiar nel barriu d'Artillería, cerca del centru de la ciudá.

Colexu Jean Marotti: fundáu col nome de Colexu de l'Asa Vata en setiembre de 1973 como anexu del Llicéu Lapérouse, aportó un establecimientu autónomu na reentrada de 1974 y tomó el nome del escritor vernáculu Jean Mariotti a la muerte d'ésti en 1975.^[72]

Liceos

Con al respective de los liceos, la educación en Numea estremar de la siguiente forma:

Tres liceo públicos d'enseñanza xeneral y teunolóxica nel Gran Numea en xunto (de los cualos 2 tán en Numea):

Llicéu del Gran Numea
Llicéu Jules Garnier
Llicéu La Pérouse

Tres liceo públicos d'enseñanza profesional en Numea ( de los cualos unu ye un llicéu profesional ya industrial y otru unu un llicéu comercial y hotelero):

Llicéu comercial y hoteleru Auguste Escoffier
Llicéu industrial Jules Garnier
Llicéu Petro Attiti

Esisten 2 liceos d'enseñanza xeneral privaos (unu católicu, l'otru protestante):

Llicéu Blaise Pascal (Direición diocesana de la enseñanza católica)
Llicéu Do Kamo (Alianza escolar de la Ilesia Evanxélica)

Y 2 liceos profesionales privaos (dambos de la mesma confesión que los anteriores respeutivamente y pertenecientes a les mesmes entidaes antes mentaes):

Llicéu profesional Saint-Joseph de Cluny
Llicéu profesional Do Kamo

Educación cimera

Numea ye considerada como una academia separada, sicasí nun dispón d'un rectoráu sinón d'un vicerectorado ta rellacionáu con una academia de tutela metropolitana.

La Universidá de Nueva Caledonia surdió en 1987 col nome d'Universidá Francesa del Pacíficu, partida ente 2 centros universitarios: el de Nueva Caledonia y el de la Polinesia francesa, la sede alministrativa taba en Tahití. En 1999, los 2 centros tresformar en dos tales universidaes autónomes y aportando la parte neocaledonia convertir na Universidá de Nueva Caledonia (UNC). Trátase de la universidá más pequeña de Francia polos sos efectivos, con 2 496 estudiantes en 2005, 78 profesores investigadores y profesores puramente dichos y 52 axentes alministrativos y de biblioteca. Partir ente trés sedes, toes elles en Numea: 2 en Nouville al oeste, estes son el Departamentu de Ciencies y Téuniques y el Departamentu de Derechu, Xestión y Economía, y una en Magenta, la Facultá de Lletres, Llingües y Ciencies humanes. Ta previstu axuntar tolos departamentos nun solu gran campus en Nouville, los trabayos empezaron en 2005. La universidá nun ufierta formaciones de llicenciatura, sacante una maestría profesional en desenvolvimientu y acondiconamiento del territoriu DEVTAT (un master de derechu, abiertu en 2005, foi cerráu en 2006). Les carreres que s'ufierten son: Matemática, informática, ciencies físiques, ciencies de la vida, ciencies de la Tierra, y ciencies del Universu (SVSTU), derechu, economía, festión, alministración pública, lletres modernes, inglés, hestoria, xeografía y llingües oceániques. Ta igualmente abiertu dende 2003 un primer añu de medicina en collaboración col Centru hospitarlario universitariu (CHU) del Hospital Pitié-Salpêtrière en París. Munchos diplomaos n'oficios son enseñandos tamién: geociencias, metalurxa, informática, revegetalización y xestión del medioambiente mineru.

Al respective de la enseñanza cimera non universitaria, munchos BTS (en cuatro liceos), de clases preparatorias nes grandes escueles científiques en física, teunoloxía y ciencies de la inxeniería (1 llicéu). Finalmente, esiste un IUFM del Pacíficu común a los trés coleutividaes franceses del Pacíficu sur (Nueva Caledonia, la Polinesia Francesa y Wallis y Futuna) que los sos servicios centrales según l'antena neocaledonia tán asitiaos en Nouville sobre un nuevu sitiu abiertu en 2005 cerca del campus universitariu. Ésti prepara a los concursos de profesora d'escueles y profesores de liceos profesionales en Lletres-historia ya Inglés-lletres, a CAPAR de Lletres modernes, Historia-xeografía, Inglés, Matemátiques y Ciencies de la Vida y de la Tierra finalmente al CAPEPS.

Investigación: Amás de la universidá, que dispón de munchos llaboratorios notablemente en materia de bioloxía vexetal o oceánica, esisten en Numea munchos institutos d'investigación, a saber:

L'institutu d'investigación pal desenvolvimientu (IRD): nel que los campos d'investigación toquen tamién la biodiversidá, la bioloxía oceánica, l'estudiu de la fauna y de la flora, la climatoloxía o entá la hestoria y l'arqueoloxía cola participación nes misiones Lapérouse en Vanikoro.
Sobre'l mesmu sitiu ta asitiada la delegación del Institutu francés d'investigación pa la esplotación del mar (IFREMER), ta institución dedícase fundamentalmente a la investigación en acuicultura, y pos sobremanera a la ganadería de les gambes.
L'Institutu Pasteur

Tresportes

Numea ye aterrizaxe de munchos aviones pol Aeropuertu Internacional La Tontouta, a aproximao 50 km al norte, principalmente dende Tokiu, Osaka, Seúl, Sydney, Brisbane y Auckland.

El barcu de tresporte llixeru Jacques Cartier y el patrulleru La Moqueuse, nel so puertu d'amarre de la base Chaleix de Numea.

L'Aeropuertu de Magenta, asitiáu en Numea, comunica a la ciudá coles islles vecines, principalmente les Islles de la Llealtá y la Isla de los Pinos. El puertu de Numea recibe regularmente, y por curtios periodos, grandes paquebotes de luxu (Pacific Sky, Pacific Sun, n'otra dómina'l Pacific Princess...) a bordu de los cualos viaxen esencialmente turistes australianos. Numea foi mientres enforma tiempu'l puertu d'amarre del Club Med 2 primero que esti gran veleru de luxu dir a les Antilles.

Tresporte públicu

La ciudá de Numea dispón d'una rede de buses, gerenciada pol GIE Karuia bus, partida en 9 lienas y 468 paraes. Ye l'únicu tresporte públicu de la capital. Esiste per otru llau una rede de taxis, reconocibles polos sos colores (verde y blancu).

Pista de bicicletes

Atópase tamién na ciudá una pista de bicicletes habilitada apocayá en Numea, que dexa a los ciudadanos movese nesi vehículu o otros medios de tresporte ecolóxicos con cuenta de menguar el tráficu automovilísticu. La pista consta de 4 víes, 2 que s'entornen a la deracha y otres 2 que s'entornen a la izquierda. Llámase pista de bicicletes de Tina.

Deportes

Fútbol

Hai 2 clubes de fútbol en Numea, el US Calédonienne y principalmente l'AS Magenta Nikel, más conocíu como AS Magenta.

Esti postreru ye'l club más importante de la ciudá y unu de los más importantes del Territoriu. Esti club vivió pos una escepcional temporada en 2005, yá que amás de ganar la Copa de fútbol de Nueva Caledonia y el campeonatu de fútbol de Nueva Caledonia, consiguió aportar a la final de la Lliga de Campeones de la OFC en xunu d'esi años, dempués de llograr el primer llugar nel grupu B ya imponese 4-1 na semifinal sobre'l club tahitianu d'AS Pirae que faía sicasí les vegaes de llocal. De toes formes, los numeanos perdieron el partíu final el 10 de xunu frente al club australianu Sydney FC por 2 a 0 a favor d'esti postreru. Aun así, siendo esta la so primer participación nel campeonatu d'Oceanía, los neocaledonios llograron convertise na sorpresa del campeonatu como subcampeones. Al momentu de la edición siguiente del campeonatu, el club terminó postreru del so grupu, habiendo salíu victoriosu en namái un partíu de trés.

Los entrenamientos del AS Magenta tomen llugar nel estáu Numa-Daly, llamáu asina estadiu de Magenta, onde s'efectúen tamién les finales de la copa del Campeonatu de Nueva Caledonia según los partíos internacionales con sede nel archipiélagu.

Otru club, nos suburbios de Numea, ye l'AS Mont-Dore, un club particularmente importante de la Federación Neocaledonia de Fútbol, foi campeón de Nueva Caledonia en 2 ocasiones, el 2002 y el 2006, (esti últimu añu llogrando tamién la Copa de Nueva Caledonia, que nun consiguieren en 2002), victories que-y dexaron apostar en cada vez la copa de los Territoriu d'Ultramar (TOM), perdiendo dambes vegaes ante un equipu de Tahití, la primer vegada l'AS Venus y la segunda l'AS Tefana.

Estos clubes formen parte de la Federación neocaledonia de fútbol,y notablemente, de la Super Lliga y de la Copa de Fútbol de Nueva Caledonia, creada en 1954, el fútbol ye pos un deporte más bien popular ente los melanesios.

Deportes náuticos

Pero los deportes predilectos de los numeanos paecen ser los referíos al nautismo, en toles sos formes. De primeres, la recreación tiende un rol importante nuna ciudá que dispón de numberosos sitios, como'l Port Moselle, la Badea del Orfanatu, el Port Plaissance. Mas la navegación de altamar de competición ta asina mesmu bien desenvuelta, con notoriamente'l Círculu náuticu neocaledonio (CNC), sito en Port-Plaissance na badea del Orfanatu. Nesta badea son entamaos tolos miércoles a la nueche la «Régate du crépuscule» (Regata del tapecer), y dende 1973 toma llugar la carrera Numea - Port Vila que se desenvolvería en delantre tolos años pares. Nos años 1950 y de nuevu dende 1974 hasta 1997, una carrera dende Sydney hasta Numea (depués dende Brisbane nes últimes ediciones) yera entamada en collaboración ente'l CNC y el Cruising Yacht Club of Australia. Les carreres d'esti tipu se multiplicarón cola competición Numea - Brisbane dende 1988 y l'Auckland - Numea en collaboración col Royal Akarana Yacht Club dende 2001, (solamente tres ediciones tuvieron llugar en 2001, 2002 y 2004 y un proyeutu en cursu pal 2008.^[73]

La base naútica de la Costa Blanca, na badea de Santa-María al sur de la península de Numea, ye de la mesma una importante sede del veleru. Allúguense ellí La Escuela provincial de Vela (EPV) qu'imparte en periodos escolares enseñanza gratuita a los alumnos d'escueles primaries, colexos secundarios y liceos edicación naval gratuita a los escolares, colexales y alumnos de liceos con al respective de la Educación físico y deportivo (EPS). A la banda d'esti establecimientu asiéntanse clubes privaos: La Sociedá de regatas neocaledonias (src), el Hobby Cat Club (HCC) pa los Hobbie Cat (organización del campeonatu mundial en 2002) y l'asociación de Plancha a vela (APV) para planchar a vela (organización del campeonatu mundial de plancha a vela en 1999 y eñ funboard

Más numberosos numeanos, notoriamente los más nuevos, practiquen la vela en clubes, principalment el funboard nes badees de Magenta, de Santa María y l'Asa Vata. Esti deporte conoció la so gloria esencialmente nos años 1990 cola orfanización d'una etapa de la copa del mundu d'esti deporte, la Numea Cup, fecuentada por numberosos campeones internacionales: Robert Teriitehau (orixinariu de Numea) o Robby Naish. Dende'l so empiezu nos años 1990, el kitesurf paez reemplazar al funboard y ye particularmente practcado na Pointe Magnin. Esti últimu deporte ye cada vez más popular, fechu que traxo en parte a la organización cada añu dende 2002 d'una etapa del campeonatu mundial de kitesurf en Numea: el Alcatel Kitesurf Pro.

Finalmente, cabo mentar qu'esiste en Numea un club de vaa'a, o piragua tahitiana, deporte esencialmente practicáu polos polinesios.

A pesar de que nun ye un deporte náutico puramente dichu, el bucéu ye tamién un deporte bastante popular dada la estraordinaria riqueza de la languna caledoniana. Los principales sitios pela redolada de Numea son el fato Amédée (col Amédée D Diving Club), y el castru Maître.

Deportes hípicos

Otros deportes particularmente populares ente los neocaledonios, y notablemente nel senu de los descendientes de colonos (o Caldoches), ye la equitación y les carreres. Asina, los deportes hípicos fueron los primeres n'entamase en Nueva Caledonia, nel sieglu XIX. Y si hai enclín a dicir qu'esiste una rellación particular ente'l «Brusardo» (home blancu de la selva y prauticante d'una actividá rural esencialmente) y el caballu, ye'l mesmu casu ente los homes blancos numenoas, asina, esisten 2 clubes hípicos en Numea:El Étrier, el más importante y el más antiguu al empar (fundadoel 24 d'agostu de 1947), y el de la Gourmette.

Les carreres de caballos son asina mesmu bien populares ente los descendientes de les «grandes families» neocaledonias. L'hipódromu de l'Asa Vata en Numea, renombráu Henri Millard dende la so renovación nos años 1990, esiste dende'l sieglu XIX y acueye los principales eventos hípicos caledonianos: El Concursu Cellocal (concursu de torgues) y les carreres de caballos, la más prestixosa de les cualos ye la Copa Clark (n'agostu) al cursu de la cual ye entamáu principalmente un concursu ente los sombreros llucíos poles muyeres qu'asisten al eventu.

Otros deportes

Otros deportes tradicionales olímpicos prauticar en Numea: la natación con trés principales clubes basaos casa unu nuna piscina respectiva:El Olympique na piscina olímpica del Ouen Toro (sur de Numea) el CNC, (del mesmu nome que'l club náuticu) na piscina epónima de Port-Plaisance cerca de la badea del Orfanatu y el Club na piscina y el barriu del mesmu nome (dambes últimes piscines con un llargor de 25 m ). El ciclismu ye de la mesma un deporte bien popular nel senu de la población neocaledonia, y notablemente ente la blanca, dende fines del sieglu XIX, yá sía'l ciclismu de ruta (sobre les pistes pa bicicletes asitiaes nel Paséu Pierre-Vernier o de Tina) o sobre pista (la principal asitiada nel estadiu de Magenta).

El tenis ye tamién un deporte bastante desenvueltu na capital, colos clubes de Mont-Coffyn y de Receiving. Numea acueye dende dellos años los Internacionales de Nueva Caledonia, tornéu menor del circuitu ATP y WTA.

Numberosos deportes presentes en Numea Caledonia son d'orixe anglosaxón, demostrando la ingluencia de países tales como Australia sobre la población neocaledonia y sobremanera numeana. El golf ye por casu un deporte apocayá descubierto pero cada vez más popular na ciudá y nel archipiélagu enteru, principalmente dende l'abertura (1995-1997) del golf de Rina. Sinón, na aglomeración, na periferia de la zona urbana, allúgase igualmente'l golf de Dumbéa. Tocantes a los deportes coleutivos, el criquey ye bien popular ente los melanesios, el handball y el volleybol, son 2 deportes populares especialmente ente los polinesios (notoriamente wallisianos) y los melanesios, pero tamién el baloncestu y el béisbol, esti postreru descubiertu apocayá y entá bien pocu desenvueltu. El atletismu tamién ta presente na isla, abondo desarrollao, en clubes o bien ente particulares. La ciudá entama cada añu un maratón internacional que recibe a corredores el mundu enteru pero esencialmente de la zona Asia-Pacíficu (sobremanera Xapón y Australia) y un triatlón internacional.

A lo último, Numea foi sede de los Xuegos de Pacíficu sur, una serie de xuegos olímpicos a escala del Pacíficu Insular, en 2 ocasiones, 1966 y 1987, y foi escoyida p'allugar de nuevu estos xuegos en 2011.

Personalidaes amestaes a la ciudá

Nativos

Francis Carco (1886): poeta y periodista francés.
Alain Laubreaux (1899): escritor, periodista, críticu teatral y militante de la estrema derecha.
Roger Frey (1913): secretariu xeneral de la Unión pola nuevu república, ministru gaullista de 1960 a 1972 (principalmente como Ministru del Interior de 1961 a 1967 y presidente de Conseyu constitucional de Francia de 1974 a 1983.
Jean Lèques (1931): alcalde de Numea dende 1985.
Jacques Lafleur (1932): ex diputáu y líder históricu del antiindipendentismo en Nueva Caledonia.
Collin Higgins (1941): realizador, guionista y productor estauxunidense nacíu en Numea, guionista del fil Harold y Maude
Marie-France Cubadda (1947): periodista francesa, presentadora del noticieru televisivu de les 20 en TF1 de xineru de 1986 a mayu de 1987, depués en La Cinq de setiembre de 1987 a 1988 alternando con Guillaume Durand.
Wanaro N'Godrella (1949): tenista, llegáu a los cuartos de final nel Abiertu d'Australia de 1972.
Pierre Frogier (1950): políticu, diputáu antiindependentista del RPR y depués del UMP dende 1996 y presidente del Rassemblement-UMP.
Harold Martin (1954): políticu, presidente antiindependentista del gobiernu de Nueva Caledonia y presidente del Avenir ensemble (Futuru xuntos).
Bernard Berger (1957): guionista y diseñador de bande-dessinée, autor de La Brousse en folie (La Selva en llocura)
Gaël Yanno (1961): políticu, diputáu antiindependentista UMP dende 2007.
Philip Schyle (1962): políticu autonomista polinesiu, escoyíu na Asamblea de la Polinesia francesa dende 2004 y ex presidente de l'Asamblea, escoyíu municipal dende 1989 y alcalde de Aure dende 2003, presidente del Fetia Api, secretariu nacional encargáu d'ultramar nel Nuevu Centru dende mayu de 2008
Antoine Kombouaré (1963): ex-futbolista canaco y entrenador del Paris Saint-Germain.
Dimitri Pelo (1985): xugador de rugbi en XIII, bistechu nel equipu de los Dragons Catalans.
Robert Teriitehau (1966): veliplanchista francés, triple campeón del mundu indoor.
Sotele Puleoto (1967): ex xugador de rugby en XV, principalmente pilastra del Biarritz olympique col que foi campeón de Francia en 2002 y 2005.
Catherine Devillers (1970): xugadora de rugby en XV, principalmente alera del USAT XV Toulouges y de la seleición femenina francesa de rugby XV cola que llogró'l Grand slam el Tornéu de les Seis Naciones en 2002, 2004 y 2005.
Lyonel Vaïtanaki (1970): xugador de rugby XV, segunda llinia nel equipu de Racing Club Vuchy dende 2007, evolucionando antes nel senu del ASM Clermont.
Jean-Jacques Taofifénua (1971): xugador de rugby XV, talonero nel equipu d'USA Limohes y xugando y evolucionando nel ASM Clermont principalmente
Laurent Gané (1973): ciclista de pista francés, doble campeón del mundu en velocuidad individual, campeón del mundu de jeirin, cuádruplu campeón del mundu por equipos y campeón olímpicu de velocidá por quipos en 2000.
Teiva Manutahi (1977): políticu autonomista polinesiu, presidente del Porinetia Ora.
Frédéric Piquionne (1978): futbolista francés d'ascendencia martinica, delanteru nel AS Monaco.

Finaos en Numea

Adolphe Assi († 1886): obreru mecánicu y personalidá de la Comuña, deportáu a Numea en 1871 y lliberáu en 1880.
Gaston Bourret († 1917): médicu bacteriologista francés. unviáu a Numea en 1917 como responsable del laboratoriode bacterioloxía del hospital al que-y dio'l so nome, finó'l mesmu añu de la peste.
Dominique Bouet († 1990): antiguu xugador de rugby, pilastra del US Dax y del XV de Francia.
Maurice Lenormand († 2006), home políticu autonomista y depués independensita neocaledonio, líder de la Unión neocaledonia y home fuerte del territoriu nos años 1950, 1960 y 1970

Ciudaes hermaniaes

Les siguientes ciudaes tán hermaniaes con Numea:

Niza, Francia (dende 1985)^[74]
Costa Daurada, Australia (dende 1992)^[75]
Taupo, Nueva Zelanda (dende 1995)^[76]

Ver tamién

Referencies

↑ URL de la referencia: https://it-ch.topographic-map.com/map-mwh51h/Noum%C3%A9a/?zoom=19&center=-22.27139%2C166.43946&popup=-22.27118%2C166.43946.
↑ URL de la referencia: http://www.geonames.org/2139521/noumea.html.
↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes censu
↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes censomet
↑ World Gazetteer. «Nueva Caledonia: Les ciudaes más grandes con estadístiques de población». Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 3 de marzu de 2009.
↑ ^7,0 ^7,1 Christophe Sand. La Préhistoire de la Nouvelle-Calédonie; contribution à l'étude des modalités d'adaptation et d'évolution des sociétés océaniennes dans un archipel du sud de la Mélanésie. (en francés).
↑ Tardy de Montravel anotó nel so diariu:

Dende'l puertu Laguerre a la badea de Morara, el territoriu que s'estiende dende'l mar a los montes ta habitáu namái por una tribu que llamemos equivocadamente hasta agora "de la badea de Nou-Méa", y que los indíxenes designen como de "Gamba". El centru principal d'esta población, que la so cifra envaloro que nun supera les 400 almes, ta al noroeste de la badea, onde una docena de cabanos formen l'aldega de Cash, habitada na so mayoría pol xefe de la tribu y los suyos. El restu de la tribu ta esvalixada per otres partes de la badea, nos dos penínsules y nes riberes de los ríos, ensin morada fixa, dacuando viven equí, dacuando allá, dacuando nes islles, dacuando en tierra firme, de los raigaños, de la pesca o, desque instalemos, de l'arrogancia de los nuesos marineros

Archives territoriales, AAN 127.1, páxs. 52-53
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 Brij V. Lal, Kate Fortune (2000). The Pacific Islands: An Encyclopedia. University of Hawaii Press. 082482265X.
↑ ^10,0 ^10,1 K. R. Howe, Robert C. Kiste, Brij V. Lal (1994). Tides of History: The Pacific Islands in the Twentieth Century. University of Hawaii Press. 0824815971.
↑ Del nome de Théophile Conneau (1804-1860), llegáu'l 20 de xineru de 1855 pa desempeñar les «fonctions de capitaine de port, pour les relations avec les bâtiments de commerce de toutes nations et avec les indigènes» (funciones de capitan de puertu, pa les rellaciones coles instituciones de comerciu de toles naciones y colos indíxenes) y que la so residencia tuvo asitiada frente al mar, nel cume d'esti cerrillo in Patrick O'Reilly, Calédoniens: Répertoire bio-bibliographique de la Nouvelle-Calédonie, éd. «Publications de la Société des Océanistes», nᵘ, Musée de l'Homme, Paris, 1953, p. 54.
↑ «La Ville de Nouméa» (francés). Nouvelle-Calédonie Tourisme Point Sud. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Biographie de Victor Coudelou, premier maire de Port-de-France» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ Historique de la ville sur son site officiel
↑ «Liste des maires de Nouméa sur le site officiel de la ville» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ Microsoft® Encarta® Online Encyclopedia 2008.. «Nouméa» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 3 de marzu de 2009..
↑ Ben Cahoon. World Statesmen (ed.): «New Caledonia» (inglés). Consultáu'l 5 de marzu de 2009.
↑ «Noumea» (inglés). The Pacific War Online Encyclopedia. Consultáu'l 2 d'agostu de 2009.
↑ From Eloi to Europe: Interactions with the ballot box in New Caledonia. The University of the South Pacific. Maclellan, Nic. Consultáu'l 01/03/2009.
↑ «Accord sur la Nouvelle-Calédonie signé à Nouméa -y 5 mai 1998.» (francés). Consultáu'l 4 de marzu de 2009.
↑ Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos. «World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - New Caledonia: Overview.» (inglés). Consultáu'l 3 de marzu de 2009.
↑ Radio New Zealand International. «A thousand more succumb to dengue in New Caledonia.» (inglés). Consultáu'l 4 de marzu de 2009.
↑ P.-A. Bartoli. ««Une géologie de la péninsule de Nouméa et des environs à l'attention des professeurs de l'Enseignement Secondaire : description des principaux affleurements, problématiques associées, proposition de sorties...»» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
↑ ««Les remblais et l'endigage»» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
↑ «Etat de milieux en Nouvelle Calédonie» (francés). Ministère de l'Écologie, de l'Energie, du Développement durable et de la Me. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-05. Consultáu'l 2 d'agostu de 2009.
↑ «Présentation sur le site du [http://www.nouvellecaledonietourisme-sud.com Nouvelle-Calédonie Tourisme Point Sud]» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ Estes son milles oceániques, non les pertenecientes al sistema imperial
↑ «Présentation de l'îlot Goéland» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Présentation du parc du lagon sud sur le site de la Ligue calédonienne de chasse sous-marine]]» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Présentation de la Réserve spéciale de faune de Sèche-Croissant sur le site du ministère de l'Écologie» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-11. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
Fiche de l'ISEE sur l'environnement marin de Nouvelle-Calédonie Versión.pdf
↑ «-y patrimoine de la Commune du Mont-Dore» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-25. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Présentation des sites touristiques de Dumbéa» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Repères et chiffres concernant l'évolution de la ville de Nouméa» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ T. Mirthil. «Économie : -y tuyau du Grand Nouméa épinglé par la Chambre territoriale des comptes» (francés). RFO Nouvelle-Calédonie. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-01-07. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ ISEE. «Tableau de la consommation d'eau en Nouvelle-Calédonie» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Présentation de l'environnement calédonien» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Tableaux sur l'ensoleillement de Nouméa» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ Météo France. «Météo France, page générale sur le climat calédonien» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Page consacrée au cyclone Erica sur le site des sapeurs pompiers» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
↑ «Climatological Information for Noumea, New Caledonia». Hong Kong Observatory.
↑ «Délibération nᵘ2-97 adoptant le blason de la ville de Nouméa, JONC» (francés) (2).
↑ institut de la Stadistique et des Études Économiques de Nouvelle- Calédonia. «Transport maritime» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 9 de marzu de 09.
↑ «Résultats de l'Atelier 8 : Organisation spatiale - occupation du sol, ruralité et urbanisation, de l'étude «Nouvelle-Calédonie 2025» au sein du Schéma d'Aménagement et de Développement de la Population» (francés).
↑ ISEE. «Tableau de la population par sexe, par quartier et par commune du Grand Nouméa, recensement officiel de 2004» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.
↑ «Dato demogáficos de la ciudá» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.
↑ ISEE. «Población, Sociedá, Comunidad» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.
↑ Lycée Lapérouse. «Repères et chiffres concernant l'évolution de la ville de Nouméa réalisé par le lycée Lapérouse» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.
↑ «tableau d'évolution démographique des communes du Territoire depuis 1956» (francés).
↑ Donaciones del ISEE de Nueva Caledonia
↑ «Archidiocese of Nouméa» (inglés). Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
↑ «Sitiu web del muséu» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2009-01-21.
↑ «Théâtre de l'Île» (francés).
↑ «Sitiu web del Centru d'Arte, llamáu tamién Teatru de Bolsu» (francés).
↑ -y mouv' café musical de Nueva Caledonia
↑ «Live en Août 2007 en Numea du 31 juillet a 4 août na Nouevelle-Caledonie» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2009-06-30.
↑ «Hestoria del acuariu». Archiváu dende l'orixinal, el 2009-07-03.
↑ «Motivos del retrasu». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-02-19.
↑ Presentación del nuevu acuariu nel so sitiu d'internet L'oxetivu del acuariu ye superar la barrera de los 100 000 visitantes por años
↑ «sitio web». Archiváu dende l'orixinal, el 2023-08-27.
↑ Articulo de los neocaledonios sobre les escavaciones arqueolóxiques na antigua panadería del presidiu.
↑ Sitiu del IFREMER
↑ Hervé Bernard, L'ingénieur général du Génie Maritime Louis, Émile Bertin - 1840/1924 - Créateur de la Marine militaire du Japon à l'ère de Meiji Tenno en quadrichromie, 84 pages inédites, autu-édition 2007, Biarritz.
↑ Sitiu web del parque
↑ Cifres tomaes de la enseñanza primaria y secundaria en Nueva Caledonia en francés Sitio del vice-rectoráu
↑ ISEE Nótese que la cifra pa la enseñanza cimera ye igual que la de Nueva Caledonia, pos esta ta alcontrada dafechu en Numea
↑ Llista d'establecimientu d'enseñanza primaria en Numea sobre'l sitiu nel sitiu de la direición d'enseñanza de Nueva Caledonia(DENC) en francés
↑ «Efectivos y estructures de los establecimientos de primer grau - Enseñanza pública y privada - Añu escolar 2008 Archiváu 2012-10-30 en Wayback Machine en francés
↑ Dossier sur la rentrée 2007 sur le site de la ville de Nouméa
↑ Service des statistiques du Vice-rectorat de Nouvelle-Calédonie. ««Implantation des établissements publics du deuxième degré, Année scolaire 2007»» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-10-30. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
↑ «Établissement du deuxième degré de la Nouvelle-Calédonie - Effectifs des élèves et des structures divisionnaires (Situation de reentrée) - d'Enseignement public et quité» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-10-30. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
↑ «Historique sur le site du lycée Lapérouse» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-07-27. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
↑ «Historique sur le site du Collège Jean Mariotti» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.
↑ «Historial de CNC nel so sitiu d'internet». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-03-16.
↑ Ville de NICE. «Villes jumelées avec la Ville de Nice» (francés). Consultáu'l 3 de marzu de 2009.
↑ Gold Coast City Council. «Annual Report 2003-2003» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-09-05. Consultáu'l 3 de marzu de 2009.
↑ Taupo District Council. «Taupo enjoys friendly relations with Noumea in New Caledonia, Xi'an and Suzhou in China, Hakone in Japan» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-10-14. Consultáu'l 3 de marzu de 2009.

Enllaces esternos

Conceyu de Numea
Hoteles en Numea Archiváu 2006-06-13 en Wayback Machine

[ea21159944c9cb6e5e54a56ab87d2f21d0fdadc6-1] URL de la referencia: https://it-ch.topographic-map.com/map-mwh51h/Noum%C3%A9a/?zoom=19&center=-22.27139%2C166.43946&popup=-22.27118%2C166.43946.

[3e9dd1213348ffb5af82f22636a28b73431d7e21-2] URL de la referencia: http://www.geonames.org/2139521/noumea.html.

[Cartafueyu_países-3] (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.

[censu-4] Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes censu

[censomet-5] Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes censomet

[6] World Gazetteer. «Nueva Caledonia: Les ciudaes más grandes con estadístiques de población». Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 3 de marzu de 2009.

[sand-7] 7,0 ^7,1 Christophe Sand. La Préhistoire de la Nouvelle-Calédonie; contribution à l'étude des modalités d'adaptation et d'évolution des sociétés océaniennes dans un archipel du sud de la Mélanésie. (en francés).

[8] Tardy de Montravel anotó nel so diariu:

Dende'l puertu Laguerre a la badea de Morara, el territoriu que s'estiende dende'l mar a los montes ta habitáu namái por una tribu que llamemos equivocadamente hasta agora "de la badea de Nou-Méa", y que los indíxenes designen como de "Gamba". El centru principal d'esta población, que la so cifra envaloro que nun supera les 400 almes, ta al noroeste de la badea, onde una docena de cabanos formen l'aldega de Cash, habitada na so mayoría pol xefe de la tribu y los suyos. El restu de la tribu ta esvalixada per otres partes de la badea, nos dos penínsules y nes riberes de los ríos, ensin morada fixa, dacuando viven equí, dacuando allá, dacuando nes islles, dacuando en tierra firme, de los raigaños, de la pesca o, desque instalemos, de l'arrogancia de los nuesos marineros

Archives territoriales, AAN 127.1, páxs. 52-53

[Ency-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 Brij V. Lal, Kate Fortune (2000). The Pacific Islands: An Encyclopedia. University of Hawaii Press. 082482265X.

[Tides-10] 10,0 ^10,1 K. R. Howe, Robert C. Kiste, Brij V. Lal (1994). Tides of History: The Pacific Islands in the Twentieth Century. University of Hawaii Press. 0824815971.

[11] Del nome de Théophile Conneau (1804-1860), llegáu'l 20 de xineru de 1855 pa desempeñar les «fonctions de capitaine de port, pour les relations avec les bâtiments de commerce de toutes nations et avec les indigènes» (funciones de capitan de puertu, pa les rellaciones coles instituciones de comerciu de toles naciones y colos indíxenes) y que la so residencia tuvo asitiada frente al mar, nel cume d'esti cerrillo in Patrick O'Reilly, Calédoniens: Répertoire bio-bibliographique de la Nouvelle-Calédonie, éd. «Publications de la Société des Océanistes», nᵘ, Musée de l'Homme, Paris, 1953, p. 54.

[12] «La Ville de Nouméa» (francés). Nouvelle-Calédonie Tourisme Point Sud. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[13] «Biographie de Victor Coudelou, premier maire de Port-de-France» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[14] Historique de la ville sur son site officiel

[15] «Liste des maires de Nouméa sur le site officiel de la ville» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[16] Microsoft® Encarta® Online Encyclopedia 2008.. «Nouméa» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 3 de marzu de 2009..

[17] Ben Cahoon. World Statesmen (ed.): «New Caledonia» (inglés). Consultáu'l 5 de marzu de 2009.

[18] «Noumea» (inglés). The Pacific War Online Encyclopedia. Consultáu'l 2 d'agostu de 2009.

[19] From Eloi to Europe: Interactions with the ballot box in New Caledonia. The University of the South Pacific. Maclellan, Nic. Consultáu'l 01/03/2009.

[20] «Accord sur la Nouvelle-Calédonie signé à Nouméa -y 5 mai 1998.» (francés). Consultáu'l 4 de marzu de 2009.

[21] Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos. «World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - New Caledonia: Overview.» (inglés). Consultáu'l 3 de marzu de 2009.

[22] Radio New Zealand International. «A thousand more succumb to dengue in New Caledonia.» (inglés). Consultáu'l 4 de marzu de 2009.

[23] P.-A. Bartoli. ««Une géologie de la péninsule de Nouméa et des environs à l'attention des professeurs de l'Enseignement Secondaire : description des principaux affleurements, problématiques associées, proposition de sorties...»» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.

[24] ««Les remblais et l'endigage»» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.

[25] «Etat de milieux en Nouvelle Calédonie» (francés). Ministère de l'Écologie, de l'Energie, du Développement durable et de la Me. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-05. Consultáu'l 2 d'agostu de 2009.

[26] «Présentation sur le site du [http://www.nouvellecaledonietourisme-sud.com Nouvelle-Calédonie Tourisme Point Sud]» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[27] Estes son milles oceániques, non les pertenecientes al sistema imperial

[28] «Présentation de l'îlot Goéland» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[29] «Présentation du parc du lagon sud sur le site de la Ligue calédonienne de chasse sous-marine]]» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[30] «Présentation de la Réserve spéciale de faune de Sèche-Croissant sur le site du ministère de l'Écologie» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-11. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.
Fiche de l'ISEE sur l'environnement marin de Nouvelle-Calédonie Versión.pdf

[31] «-y patrimoine de la Commune du Mont-Dore» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-25. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[32] «Présentation des sites touristiques de Dumbéa» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[33] «Repères et chiffres concernant l'évolution de la ville de Nouméa» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[34] T. Mirthil. «Économie : -y tuyau du Grand Nouméa épinglé par la Chambre territoriale des comptes» (francés). RFO Nouvelle-Calédonie. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-01-07. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[35] ISEE. «Tableau de la consommation d'eau en Nouvelle-Calédonie» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[36] «Présentation de l'environnement calédonien» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[37] «Tableaux sur l'ensoleillement de Nouméa» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[38] Météo France. «Météo France, page générale sur le climat calédonien» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[39] «Page consacrée au cyclone Erica sur le site des sapeurs pompiers» (francés). Consultáu'l 12 de marzu de 2009.

[40] «Climatological Information for Noumea, New Caledonia». Hong Kong Observatory.

[41] «Délibération nᵘ2-97 adoptant le blason de la ville de Nouméa, JONC» (francés) (2).

[42] stitut de la Stadistique et des Études Économiques de Nouvelle- Calédonia. «Transport maritime» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 9 de marzu de 09.

[43] «Résultats de l'Atelier 8 : Organisation spatiale - occupation du sol, ruralité et urbanisation, de l'étude «Nouvelle-Calédonie 2025» au sein du Schéma d'Aménagement et de Développement de la Population» (francés).

[44] ISEE. «Tableau de la population par sexe, par quartier et par commune du Grand Nouméa, recensement officiel de 2004» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.

[45] «Dato demogáficos de la ciudá» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.

[46] ISEE. «Población, Sociedá, Comunidad» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.

[47] Lycée Lapérouse. «Repères et chiffres concernant l'évolution de la ville de Nouméa réalisé par le lycée Lapérouse» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.

[48] «tableau d'évolution démographique des communes du Territoire depuis 1956» (francés).

[49] Donaciones del ISEE de Nueva Caledonia

[50] «Archidiocese of Nouméa» (inglés). Consultáu'l 11 de marzu de 2009.

[51] «Sitiu web del muséu» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2009-01-21.

[52] «Théâtre de l'Île» (francés).

[53] «Sitiu web del Centru d'Arte, llamáu tamién Teatru de Bolsu» (francés).

[54] -y mouv' café musical de Nueva Caledonia

[55] «Live en Août 2007 en Numea du 31 juillet a 4 août na Nouevelle-Caledonie» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2009-06-30.

[56] «Hestoria del acuariu». Archiváu dende l'orixinal, el 2009-07-03.

[57] «Motivos del retrasu». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-02-19.

[58] Presentación del nuevu acuariu nel so sitiu d'internet L'oxetivu del acuariu ye superar la barrera de los 100 000 visitantes por años

[59] «sitio web». Archiváu dende l'orixinal, el 2023-08-27.

[60] Articulo de los neocaledonios sobre les escavaciones arqueolóxiques na antigua panadería del presidiu.

[61] Sitiu del IFREMER

[62] Hervé Bernard, L'ingénieur général du Génie Maritime Louis, Émile Bertin - 1840/1924 - Créateur de la Marine militaire du Japon à l'ère de Meiji Tenno en quadrichromie, 84 pages inédites, autu-édition 2007, Biarritz.

[63] Sitiu web del parque

[64] Cifres tomaes de la enseñanza primaria y secundaria en Nueva Caledonia en francés Sitio del vice-rectoráu

[65] ISEE Nótese que la cifra pa la enseñanza cimera ye igual que la de Nueva Caledonia, pos esta ta alcontrada dafechu en Numea

[66] Llista d'establecimientu d'enseñanza primaria en Numea sobre'l sitiu nel sitiu de la direición d'enseñanza de Nueva Caledonia(DENC) en francés

[67] «Efectivos y estructures de los establecimientos de primer grau - Enseñanza pública y privada - Añu escolar 2008 Archiváu 2012-10-30 en Wayback Machine en francés

[68] Dossier sur la rentrée 2007 sur le site de la ville de Nouméa

[69] Service des statistiques du Vice-rectorat de Nouvelle-Calédonie. ««Implantation des établissements publics du deuxième degré, Année scolaire 2007»» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-10-30. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.

[70] «Établissement du deuxième degré de la Nouvelle-Calédonie - Effectifs des élèves et des structures divisionnaires (Situation de reentrée) - d'Enseignement public et quité» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-10-30. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.

[71] «Historique sur le site du lycée Lapérouse» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-07-27. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.

[72] «Historique sur le site du Collège Jean Mariotti» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de marzu de 2009.

[73] «Historial de CNC nel so sitiu d'internet». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-03-16.

[74] Ville de NICE. «Villes jumelées avec la Ville de Nice» (francés). Consultáu'l 3 de marzu de 2009.

[75] Gold Coast City Council. «Annual Report 2003-2003» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-09-05. Consultáu'l 3 de marzu de 2009.

[76] Taupo District Council. «Taupo enjoys friendly relations with Noumea in New Caledonia, Xi'an and Suzhou in China, Hakone in Japan» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-10-14. Consultáu'l 3 de marzu de 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]