Bản Chiếu thoái vị của Bảo Đại chính thức chấm dứt Nhà Nguyễn và chế độ quân chủ ở Việt Nam. Chiếu được Phạm Khắc Hòe - Tổng lý ngự tiền văn phòng của triều đình Huế soạn tại điện Kiến Trung, hoàng thành Huế, rồi được đưa ra niêm yết tại Phú Văn Lâu từ ngày 25/8/1945. Ngày 29/8, khi đại diện Việt Minh là Trần Huy Liệu và Cù Huy Cận đến cung điện để tiếp thu bàn giao, lúc đầu Bảo Đại đưa bản Tuyên ngôn cho Trần Huy Liệu. Nhưng ông này hội ý với người đồng hành và tâu với Bảo Đại rằng:
Theo lời yêu cầu của Trần Huy Liệu, chiều ngày 30 tháng 8, 1945, Bảo Đại mặc triều phục và đọc bản Tuyên ngôn Thoái vị trước hàng ngàn người tụ họp vội vã trước cửa Ngọ Môn, như sau:[1]
Chiếu rằng:
Hạnh-Phúc của dân Việt-Nam
Độc-Lập của nước Việt-Nam
Muốn đạt mục-đích ấy, Trẫm đã tuyên bố sẵn-sàng hy-sinh hết thảy, và muốn rằng sự hy-sinh của Trẫm phải lợi ích cho Tổ-quốc.
Xét tới sự đoàn-kết toàn-thể quốc-dân trong lúc này là điều tối cần thiết, Trẫm đã tuyên-bố ngày 22 tháng 8 vừa rồi trong giờ nghiêm-trọng của Lịch-Sử Quốc-Gia: Đoàn-Kết là sống, Chia rẽ là chết.
Nay thấy nhiệt-vọng dân-chủ của quốc-dân Bắc-Bộ lên cao, nếu Trẫm cứ yên vị đợi một Quốc-Hội thì e rằng khó tránh được sự Nam-Bắc phân tranh, đã thống khổ cho quốc-dân lại thuận-lợi cho người ngoài lợi dụng.
Cho nên mặc dầu Trẫm hết sức đau đớn nghĩ đến công lao Liệt-Thánh đã vào sinh ra tử trong gần 400 năm để mở mang non-sông đất nước từ Thuận-Hoá tới Hà-Tiên, mặc dầu Trẫm hết sức bùi ngùi cho nỗi làm vua trong 20 năm trời mới gần gũi quốc dân được mấy tháng, chưa làm được gì ích lợi cho quốc dân như lòng trẫm muốn, Trẫm cũng quả-quyết thoái-vị nhường quyền điều-khiển quốc-dân lại cho một Chính-phủ Dân-Chủ Cộng-Hòa. Trong khi trao quyền lại cho chính phủ mới, Trẫm chỉ mong ước có 3 điều sau này:
- Đối với Tôn-Miếu và Lăng-Tẩm của Liệt-Thánh, Chính-phủ mới nên xử trí thế nào cho có sự thể.
- Đối với các đảng-phái đã từng tranh-đấu cho nền độc-lập quốc-gia, nhưng không đi sát theo phong trào dân chúng, Trẫm mong Chính phủ mới sẽ lấy sự ôn hòa xử trí, để những phần-tử ấy cũng có thể giúp vào việc kiến-thiết quốc-gia và để tỏ rằng Chính Phủ Dân chủ Cộng hòa nước ta đã xây đắp trên sự đoàn-kết của toàn thể quốc-dân.
- Đối với quốc dân, Trẫm khuyên hết tất cả các giai cấp, các đảng phái cho đến các người trong Hoàng phái cũng vậy, đều nên hợp nhất mà ủng-hộ triệt-để Chính-phủ Dân-chủ để giữ vững nền Độc-Lập của nước, chứ đừng vì lòng quyến luyến trẫm và hoàng gia mà sinh sự chia rẽ.
Còn về phần riêng Trẫm trong 20 năm Ngai vàng Bệ-ngọc, đã biết bao lần ngậm đắng nuốt cay. Từ nay Trẫm lấy làm vui được làm dân tự-do của một nước Độc-Lập, chứ Trẫm nhất quyết không để ai lợi-dụng danh nghĩa của Trẫm hay của Hoàng-Gia mà lung-lạc dân chúng.
Việt-Nam Độc-Lập muôn năm!
Dân-Chủ Cộng-Hoà muôn năm!
Khâm Thử: BẢO ĐẠI.
Ngoài ra còn một dị bản thứ 2 được ghi trong sách "Bảo Đại, Con Rồng Việt Nam", Nguyễn Phước Tộc Xuất Bản, 1990, trang 186-188: nội dung như sau:
Văn bản gốc của Chiếu thoái bị vẫn đang được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia III. Khi đối chiếu thì văn bản 1 là chính xác, còn dị bản 2 (ghi trong sách "Bảo Đại, Con Rồng Việt Nam") đã bị sai lệch một số câu từ và nội dung, văn phong cũng khác biệt so với thời 1945 (vì sách "Bảo Đại, Con Rồng Việt Nam" được viết bằng tiếng Pháp, nên khi dịch sang tiếng Việt đã bị lệch so với văn bản gốc).
Theo hồi ký "Con Rồng Việt Nam" của Bảo Đại, bản tuyên ngôn được đọc trong sự yên lặng hoàn toàn. Bảo Đại viết rằng: "Tôi quan sát các khán giả hàng đầu. Tất cả các vẻ mặt đều tỏ vẻ ngạc nhiên cùng cực. Nam và nữ đều ngẩn ngơ. Bản tuyên ngôn thoái vị của tôi như tiếng sét đánh xuống ngang đầu họ. Họ lặng người đi. Trong một bầu không khí bực dọc, tôi trao nhanh ấn tín, quốc bảo của hoàng triều cho Trần Huy Liệu, mà chính ông ta cũng có cảm tưởng như tự trên mây mà lại. Trong khi tôi hồi cung, đám đông tan rã, không một tiếng kêu."[1]
Cùng với "Chiếu thoái vị", Bảo Đại còn ban hành một văn bản kèm theo để an ủi hoàng tộc:
"Kể từ ngày Đức Thái Tổ Gia Dụ Hoàng Đế vào trấn ở Thuận Hóa đến nay đã 399 năm. Trong non bốn thế kỷ, Liệt Thánh chúng ta đã trải qua biết bao sự gian lao nguy hiểm, vì nước vì dân mới truyền ngôi lại cho Trẫm được đến ngày nay.
Cái gia tài quý báu di truyền đã gần 400 năm ấy, trong giờ phút Trẫm bỏ hết, bà con trong Hoàng Tộc, ai nghe cũng phải đau đớn, ngậm ngùi.
Song Trẫm biết rằng: Đó chỉ là cái cảm tình thoáng qua trong chốc lát mà thôi, chớ bà con ta, ai cũng sẵn tính bình tĩnh, sẵn trí sáng suốt để xét rộng thấy xa, cho nên sau khi đã chuẩn định ba chữ "Dân Vi Quý" làm khẩu hiệu của chánh thể mới sau khi đã tuyên bố "Để Hạnh Phúc Dân Lên Trên Ngai Vàng", nay Trẫm nhất định thoái vị để giao vận mạng quốc gia cho một Chính phủ có đủ điều kiện huy động hết cả lực lượng của toàn quốc giữ vững nền độc lập của nước và mưu hạnh phúc cho dân.
"Độc lập của nước, Hạnh phúc của dân", vì tám chữ đó mà trong tám chục năm vừa qua biết mấy mươi vạn đồng bào đã rơi đầu bỏ xác nơi nước thẳm non xa trong lao tù ngục tối.
Đối với những sự hy sinh của những kẻ anh hùng liệt nữ ấy, của muôn ngàn chiến sĩ vô danh ấy, Trẫm cho sự thoái vị của Trẫm là thường.
Vậy Trẫm muốn bà con trong Hoàng Tộc sau khi nghe lời thoái vị ai ai cũng vui lòng để nghĩa nước lên trên tình nhà mà đoàn kết chặt chẽ với toàn thể quốc dân để ủng hộ Chính phủ Dân chủ Cộng hòa giữ vững nền độc lập cho Tổ Quốc. Thế mới là một cách chân thành cao thượng, giữ chữ Trung với Trẫm, chữ Hiếu với Liệt Thánh.
Việt Nam Độc lập Muôn năm - Dân chủ Cộng hòa Muôn năm.
Khâm thử: Bảo Đại" [2]
Wikisource tiếng Việt có toàn văn tác phẩm về: |