Tiếng M'Nông

M'Nông (Mnông)
Sử dụng tại	Việt Nam  Campuchia  Hoa Kỳ
Khu vực	Việt Nam: Tây Nguyên: Đắk Lắk, Lâm Đồng, Đắk Nông và Bình Phước; Mondulkiri ở Campuchia
Tổng số người nói	130.000 (2009)
Phân loại	Nam Á Bahnar Bahnar Nam Sre–Mnong M'Nông (Mnông)
Hệ chữ viết	Khmer Latinh (bảng chữ cái tiếng Việt)
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	tùy trường hợp: cmo – Central Mnong mng – Eastern Mnong mnn – Southern Mnong rka – Kraol[1]
Glottolog	mnon1259[2]

Tiếng M'Nông (còn gọi là Pnong hoặc Bunong) (Bunong: ឞូន៝ង) là ngôn ngữ thuộc ngữ chi Bahnar của người M'Nông, một dân tộc cư trú ở vùng Tây Nguyên ở Việt Nam và người Pnong ở vùng Mondulkiri ở đông bắc Campuchia.

Tiếng M'Nông là thành viên của ngữ chi Bahnar thuộc họ ngôn ngữ Môn-Khmer của ngữ hệ Nam Á ^[3]

Phân bố

Ở Việt Nam, tiếng M'Nông được nói ở huyện Lắk của tỉnh Đắk Lắk, huyện Đăk Song, Đăk Mil, Đăk R'Lấp, Krông Nô, thành phố Gia Nghĩa và các khu vực lân cận ở tỉnh Đắk Nông (Nguyễn & Trương 2009).

Phân loại

Theo Ethnologue, có bốn phương ngữ chính: Trung, Đông, Nam (tất cả được nói ở Việt Nam) và Kraol (nói ở Campuchia). Các phương ngữ không hiểu lẫn nhau. Tiếng M'Nông được nghiên cứu đầu bởi nhà ngôn ngữ học Richard Phillips vào đầu những năm 1970.^[4][5]

Nguyễn & Trương (2009) phân chia các phương ngữ như sau:

• M'Nông Preh
• Kuêñ
• Mạ
• M'Nông Nâr (Bu Nâr)
• M'Nông Nông (Bu Nông)
• M'Nông RLăm
• M'Nông Prâng

Từ vựng

Từ vựng M'Nông, theo Nguyễn & Trương (2009):

Việt	Preh	Bu Nông	Bu Nâr	Prâng	RLăm	Mạ	Kuêñ
đầu	bôk	bôt	puôl	bôô	Buk / Bôk	bô̆
mắt	măt, play	măt	mă	măt	Mat / Măt	măt
mặt	măt	năp		muh măt	Mŭh mat (Môh mat)	muh măt
mũi	muh	muh	kmu	muh	Mŭh / Môh	muh
lưỡi	mpiăt, piăt	mpiăt		mpiêt	Piat	mpiêl
miệng	mbung	mbung	mur	mbung, ndôi	Dơk, mbung	mbung
bụng	ndŭl, dâng, proch	ndŭl	rung	klŭng	Ndư̆l, khŭng, prueč	njul
chân	jâng, chưng	jâng	chưng	joơ̆ng	Jăng, Jơ̆ng	jơng
da	ntô	n'tô	h'đo	l'tău	Tâo-sơ̆k hoặc Tâo-săk	klơ̆ tau
chó	so				Sâo		sô
mèo	meo, eo, mieo	meo	meo	meo	Miâo / Miêo	meo	meo
chim	sĭm, klang	sĭm	sim	sêêm	Sư̆m	sêm	sim
cá	ka	ka	ka	kăanh	Ka	ka
mẹ	mễ	mê, mễ	mễ	măi	Mei	mễ	mư
bông	dêh	dêh		cri, đê̆h	Dih / Dêh	sơni
nam	bu klôm pơdơng, nhŭng	bu klô		diih da	Tlâo	bơ kơi
ăn	sa, sông	sa	kha	saah	Sung , sông, Sa, Hư̆p, Hư̆č , Hĭč	sa, hưp	sa
mua	rvăt, pơk	rvăt	rôt	hun	Ruat	blơi	tach
cho	khŭt	ân	ănh	ăi	Ăn , Ân	ai	ê, it
cười	gâm	gâm	n'hot	gâm	Ño, Gơm	tjo
khóc	nhĭm	nhim	ngêm	niim	Ñim	nim
bơi	gâm, wah	re		răi	Rei	re
mới	mhê, êng	mhê	dĭ he	uc	Mhei	pa	mhê
khô	kro, prăng, sơh, wai	kro	kro	rău	Rĕñ	ranh
đen	krăk, ôch	ôch	kră	ỗn	Jŭ / Jô̆	ônh
đỏ	chăng	gŭr	kunr	căng, be	Brung (brung brung)	kăng	chơr
mặt trời	nar, măt nar	măt nar	mă nar	măt ngăi	Năr hoặc Nar	tơ gai	mat ta
ngày	nar	nar	nar	kla ngăi	Năr hoặc Nar, năng	năng	ngê
mây	tŭk, tâm mih	tŭk		tô	Dak-Tŭk
đất	neh	neh	net	tiêh	Teh	u	tọh, teh
lửa	ŭnh	ŭnh	ĭnh	ôih	Ư̆ñ	ôs

Số đếm

Bảng so sánh số đếm tiếng M'Nông trong các phương ngữ khác nhau, theo Nguyễn & Trương (2009).

Số	Preh	Bu Nông	Bu Nâr	Prâng	RLăm	Mạ	Kuêñ
1	du, ngoay, hŏ	muay	waay	dul	Muei / Muôi	dul	đu
2	bar	bar	ra'r	baar	Bar	bar	par
3	pê	pê	per	păi	Pei	pê
4	puăn	puăn	waam	puôn	Puan	puôn
5	prăm	prăm	t'rơ̆m, năm	prăm, năm	Pram / Prăm	jorăm, sơ năm	snăm
6	prau				Proh
7	poh	poh	pops	pŏh	Poh	poh	pêh
8	pham				Pham
9	dŭm, sĭn	sĭn	chĭnh	sin	Sư̆n / Sĭn	sin
10	jât	jât	dư	joơt	Măt	jơt

Tham khảo

1. Central Mnong at Ethnologue. 18th ed., 2015.
   Eastern Mnong at Ethnologue. 18th ed., 2015.
   Southern Mnong at Ethnologue. 18th ed., 2015.
   Kraol at Ethnologue. 18th ed., 2015.
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Mnong”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Mnong". Glottolog 3.1. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. Truy cập 12/12/2017.
4. Harry Leonard Shorto; Jeremy Hugh Chauncy; Shane Davidson (1991). Austroasiatic Languages. Routledge. ISBN 0-7286-0183-4.
5. “Language Family Trees”. ethnologue.com. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.

Đọc thêm

• Blood, Henry Florentine. A Reconstruction of Proto-Mnong. Waxhaw, N.C.: Wycliffe-JAARS Print Shop, 1968.
• Nguyễn Kiên Trường & Trương Anh. 2009. Từ Điển Việt - M'Nông. Hà Nội: Nhà Xuất Bản Từ Điển Bách Khoa.

Liên kết ngoài

• Mnong at www.peoplesoftheworld.org

Xem thêm