Tiếng Xơ Đăng

Tiếng Xơ Đăng
Xơ Teng
Rơtéang
Sử dụng tại	Việt Nam và Lào
Khu vực	Kon Tum, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Đắk Lắk (Việt Nam)
Tổng số người nói	98.000 (2007)
Dân tộc	Người Xơ Đăng
Phân loại	Nam Á Bahnar Bahnar Bắc Xơ Đăng–Todrah Tiếng Xơ Đăng
Hệ chữ viết	chữ Latinh
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	sed
Glottolog	seda1262[1]
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Xơ Đăng hay tiếng Xê Đăng (Sedang) là ngôn ngữ của người Xơ Đăng, là một ngôn ngữ Nam Á chủ yếu được nói tại tỉnh Kon Tum ở khu vực Tây Nguyên Việt Nam và phía đông nước Lào. Đây là ngôn ngữ có số lượng người nói lớn nhất trong tất cả các ngôn ngữ Ba Na Bắc, một nhóm ngôn ngữ được biết đến nhờ sự đa dạng về âm tính nguyên âm.

Ngữ âm

Phụ âm

		Môi	Chân răng	Vòm	Ngạc mềm	Thanh hầu
Mũi		m	n	ɲ	ŋ
Tắc	mũi hóa trước	mb	nd	ndʑ	ŋɡ
	không bật hơi	p	t	tɕ	k	ʔ
	bật hơi	pʰ	tʰ	tɕʰ	kʰ
Xát	vô thanh	f	s		x	h
	hữu thanh	v	z		ɣ
Tiếp cận		w	l	j

Nguyên âm đơn

	Trước	Giữa	Sau
Đóng	i		u
Nửa đóng	e		o
Nửa mở	ɛ		ɔ
Mở		a

Nguyên âm đôi^[2]

	Âm lướt cột trước	Âm lướt cột giữa	Âm lướt cột sau
nguyên âm hạt nhân /i/	iɛ̯, ḭɛ̯	iə̯, ḭə̯, ĩə̯̃, ḭ̃ə̯̃	io̯, ĩõ̯
nguyên âm hạt nhân /u/		uə̯, ṵə̯, ũə̯̃, ṵ̃ə̯̃	uo̯, ṵo̯
nguyên âm hạt nhân /e/		eə̯, ḛə̯, ẽə̯̃, ḛ̃ə̯̃	eo̯, ḛo̯, ḛ̃o̯
nguyên âm hạt nhân /o/	oɛ̯, o̰ɛ̯	oə̯, o̰ə̯, õə̯̃

Tiếng Xơ Đăng có 24 âm vị nguyên âm: 7 nguyên âm cơ sở, tất cả đều có thể bình thường ([a]), mũi hóa ([ã]), hay thanh quản hóa ([a̰]) và ba âm /i a o/ có thể vừa mũi hóa vừa thanh quản hóa ([ã̰]). Tuy không có sự phân biệt về chiều dài nguyên âm như trong các ngôn ngữ Bahnar Bắc khác, tiếng Xơ Đăng có nhiều nguyên âm đôi. Kết quả, toàn hệ thống nguyên âm được cho là có từ 33 đến 55 âm (theo bảng trên thì ngôn ngữ này có 50 (26 + 24)). Tiếng Xơ Đăng do đó đôi khi được xem là có hệ thống nguyên âm lớn nhất thế giới. Tuy nhiều, vài ngôn ngữ Ba Na khác có nhiều nguyên âm cơ sở hơn (ví dụ, tiếng Ba Na có 9), cộng với sự phân biệt về chiều dài nguyên âm và nguyên âm đôi, nên hệ thống nguyên âm của chúng cần được xem xét kỹ để tìm ra số nguyên âm chính xác.

Chú thích

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Sedang”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. Smith, Kenneth D. (1975). Phonology and Syntax of Sedang, A Vietnam Mon-Khmer Language. University of Pennsylvania. tr. 62–64.

Đọc thêm

• Smith, Kenneth D. 1967. "Sedang dialects." Bulletin de la Société des Etudes Indochinoises 42: 195-255.
• Smith, Kenneth D. 1968. "Laryngealization and de-laryngealization in Sedang phonemics." Linguistics 38: 52-69.
• Smith, Kenneth D. 1969. Sedang ethnodialects. Anthropological Linguistics 11(5): 143-47.
• Smith, Kenneth D. 1973. More on Sedang ethnodialects. Mon–Khmer Studies 4: 43-51.
• Lê Đông, Tạ Văn Thông. 2008. Từ điển Việt - Xơ Đăng. Hanoi: Nhà xuất bản văn hóa thông tin.

Liên kết ngoài

• Paul Sidwell's Mon–Khmer language information Lưu trữ 2011-03-22 tại Wayback Machine at the Australian National University.
• Sound sample Lưu trữ 2006-03-03 tại Wayback Machine showing the distinction between clear and creaky vowels, from the link above.
• Smith's dissertation