Trang này giải thích một quy định chính thức của Wikipedia tiếng Việt. Nó được đa số các thành viên chấp nhận và được xem là chuẩn mực mà tất cả các thành viên nên tuân thủ. Xin đừng sửa đổi trang này trừ khi sửa đổi của bạn đã được sự đồng thuận. Nếu bạn muốn đề nghị những sửa đổi hoặc hoài nghi về quy định nào đó, xin hãy sử dụng trang thảo luận. |
Cấm chỉ (ban) là sự thu hồi chính thức quyền sửa đổi một hoặc nhiều trang ở Wikipedia. Mặc dù phạm vi áp dụng có thể mở rộng trên toàn dự án, lệnh cấm chỉ Wikipedia thường được giới hạn trong một bài viết hoặc một chủ đề. Cấm chỉ có thể được áp dụng trong một thời hạn nhất định hoặc vô thời hạn.
Thông thường, việc một thành viên bị cấm chỉ là một kết quả của quá trình giải quyết tranh chấp.
Không nên nhầm lẫn cấm chỉ với cấm (block). Cấm là một cơ chế chuyên dùng để ngăn chặn một tài khoản hoặc địa chỉ IP không được tham gia chỉnh sửa Wikipedia. Tuy cấm là cơ chế để thực thi việc cấm chỉ ở mức độ cao hơn, tác vụ cấm thường được sử dụng để đối phó với phá hoại, sửa đổi gây hại và bút chiến. Bản thân một lệnh cấm chỉ không vô hiệu hóa khả năng chỉnh sửa của thành viên ở bất kỳ trang nào. Tuy nhiên, thành viên vi phạm lệnh cấm chỉ có thể bị khoá tài khoản hoàn toàn, như một biện pháp để thực thi lệnh cấm chỉ ở mức độ cao hơn.
Trừ các trường hợp được chỉ rõ, lệnh cấm chỉ thường là một lệnh cấm chỉ hoàn toàn (site ban). Một thành viên bị cấm chỉ hoàn toàn không được thực hiện bất kỳ chỉnh sửa ở bất cứ nơi nào tại Wikipedia, thông qua tài khoản bất kỳ hoặc dưới dạng IP, trong mọi trường hợp. Ngoại lệ duy nhất là thành viên đó dùng quyền truy cập trang thảo luận thành viên của mình kháng cáo theo quy định dưới đây.
Việc cấm chỉ bài viết nhằm ngăn cản một thành viên khỏi việc sửa đổi một bài viết hay một loạt bài viết đặc biệt. Nội dung lệnh cấm chỉ nên nêu rõ có bao gồm trang thảo luận của bài viết hay không. Thành viên là đối tượng của lệnh cấm chỉ bài viết được tự do sửa đổi những trang khác có liên quan hoặc thảo luận về đề tài đó ở những nơi khác tại Wikipedia.
Khi từ "trang" được sử dụng trong lệnh cấm chỉ, điều này có nghĩa là bất kỳ trang nào trên Wikipedia. Từ "bài viết" thường chỉ đề cập đến các trang thuộc không gian chính. Nếu bất kỳ trang liên quan nào khác (như trang trang thảo luận) cũng bị cấm chỉ, thường điều này sẽ được nêu rõ.
Mục đích của việc cấm chỉ chủ đề là ngăn một thành viên thực hiện những sửa đổi liên quan đến một khu vực chủ đề nhất định, nơi những đóng góp của họ đã gây hại về mặt nào đó, nhưng cho phép họ có thể chỉnh sửa những trang còn lại của Wikipedia. Trừ trường hợp được quy định rõ ràng, một lệnh cấm chỉ chủ đề bao gồm tất cả các trang (không chỉ bài viết) có quan hệ chung với chủ đề, cũng như các phần của những các trang khác có liên quan đến chủ đề. Ví dụ, nếu một thành viên bị cấm chỉ khỏi chủ đề "thời tiết", họ không chỉ không được quyền chỉnh sửa bài Thời tiết, mà còn tất cả mọi thứ liên quan đến thời tiết, chẳng hạn như:
Mục đích của lệnh cấm chỉ tương tác là để ngăn chặn tranh chấp giữa các thành viên. Cấm chỉ tương tác một chiều sẽ ngăn người dùng này tương tác với người dùng kia. Cấm chỉ tương tác hai chiều sẽ ngăn cả hai bên không được tương tác với nhau. Mặc dù các thành viên bị cấm chỉ được phép chỉnh sửa cùng một trang hoặc tham gia cùng một cuộc thảo luận miễn là họ tránh nhau, họ không được phép tương tác với nhau. Các thành viên bị cấm tương tác không được phép:
Cấm chỉ tương tác hai chiều thường là một giải pháp nhanh chóng và hữu hiệu để ngăn tranh chấp trở nên căng thẳng hơn hoặc tạo nhiều đổ vỡ hơn.
Trừ khi có chỉ định khác được nêu ra, lệnh cấm chỉ bài, trang, chủ đề hoặc cấm chỉ tương tác không áp dụng cho những điều sau:
Tham gia vào việc giải quyết tranh chấp chính đáng và cần thiết, ví dụ như giải quyết mối quan tâm chính đáng về lệnh cấm chỉ tại một nơi thảo luận thích hợp. Những ví dụ bao gồm:
Với tư cách là người dùng bị cấm chỉ, nếu bạn cho rằng việc sửa đổi của bạn không bị cấm theo các quy định này, bạn nên giải thích lý do tại sao lại như vậy tại thời điểm chỉnh sửa, chẳng hạn như trong phần tóm lược sửa đổi. Khi không chắc thì đừng thực hiện chỉnh sửa. Thay vào đó, hãy tham gia vào việc giải quyết tranh chấp hoặc hỏi bất cứ ai đã áp đặt lệnh cấm chỉ để làm rõ.
Quyết định cấm chỉ một thành viên có thể được đưa ra bởi các nhóm hoặc cá nhân sau:
Do cơ chế Wikipedia tiếng Việt không có Ủy ban Trọng tài nên các vấn đề liên quan đến Ủy ban nếu có sẽ do các bảo quản viên đảm nhiệm.
Cộng đồng có thể dùng phương pháp đồng thuận để áp đặt các hình thức trừng phạt khác nhau đối với các thành viên:
Các biện pháp trừng phạt cộng đồng có thể được thảo luận tại Wikipedia:Tin nhắn cho bảo quản viên. Các cuộc thảo luận có thể được tổ chức thông qua một bản mẫu để phân biệt các nhận xét của các thành viên có liên quan và không liên quan, đồng thời cho phép thành viên đang bị khiếu nại có thể giải trình. Thảo luận về hình thức xử phạt phải kéo dài ít nhất 24 giờ trước khi bất kỳ hình thức xử lý nào được thực thi để có thời gian lấy ý kiến từ nhiều thành viên trong cộng đồng. Đối với cấm chỉ sửa đổi Wikipedia, cuộc thảo luận phải kéo dài ít nhất 72 giờ trừ trường hợp có ít phản đối và kết quả rõ ràng sau 24 giờ. Nếu cuộc thảo luận dường như đã đạt được sự đồng thuận về một hình thức xử phạt cụ thể, một bảo quản viên không liên quan đến vụ việc sẽ đóng thảo luận, thông báo cho đối tượng và thực hiện lệnh cấm đã đề ra. Nếu một lệnh cấm được nâng lên thành hình thức trừng phạt từ cộng đồng, vui lòng dẫn kèm thêm một liên kết đến cuộc thảo luận đó và ghi chú chi tiết trong nhật trình cấm.
Thành viên bị Kiểm định viên xác nhận đã tham gia sử dụng rối ít nhất hai lần sau một lệnh cấm còn hiệu lực, vì bất kỳ lý do gì, đều lập tức được xem là bị cấm chỉ sửa đổi Wikipedia bởi cộng đồng. Quá trình kiểm định của Kiểm định viên phải được ghi lại tại Wikipedia trước khi thành viên bị kết án. Thành viên bị cấm chỉ theo cách này phải tuân theo các điều kiện bỏ cấm chỉ giống như người dùng bị cấm chỉ theo đồng thuận từ phía cộng đồng.
Bảo quản viên thường sẽ gắn thẻ trang thành viên của khoản chính bằng {{sockpuppeteer|checked=yes|banned}}. Nếu người dùng có nhiều đóng góp thiện chí đáng kể trước khi bị cấm chỉ, một thông báo nên được đặt tại trang Tin nhắn cho bảo quản viên để thông báo với cộng đồng về lệnh cấm chỉ.
Thành viên bị cấm vì những hành vi không phù hợp được mong đợi sẽ không lặp lại những hành vi đó nếu họ vẫn muốn tiếp tục tham gia vào dự án. Nếu họ không làm như vậy có thể dẫn đến việc bị áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc hơn.[1]
Cấm chỉ không phải là một biện pháp ngắn hạn. Đôi khi lệnh cấm chỉ có thể kéo dài vài tháng. Thông thường là vô hạn, bởi đây quyết định rằng thành viên bị cấm chỉ không được chỉnh sửa hoặc tham gia vào các vấn đề cụ thể của dự án.
Thành viên bị cấm chỉ không nên tạo tài khoản mới để yêu cầu bỏ cấm hoặc đăng thảo luận. Điều này có thể bị xem là sử dụng rối và tài khoản mới sẽ bị cấm. Họ nên tỏ ra tuân thủ lệnh cấm chỉ thì sẽ được đồng tình hơn. Yêu cầu bỏ cấm và các thảo luận liên quan đến lệnh cấm nên được đưa ra như nội dung dưới đây. |
Có thể yêu cầu kháng nghị cấm chỉ do cộng đồng áp đặt lên cộng đồng hoặc lên Ủy ban trọng tài khi có những nghi vấn nghiêm trọng về tính hợp lệ của cuộc thảo luận về án cấm chỉ hoặc kết luận của nó.
Các thành viên bị Ủy ban trọng tài cấm chỉ phải kháng nghị lên Ủy ban.
Phương pháp của Wikipedia nhằm thực thi cấm chỉ là tổng hợp cân bằng những yếu tố sau:
Tất cả thành viên được mong đợi rằng họ phải tôn trọng việc thi hành quy định bằng cách không phá hoại ngầm hoặc công khai.
Các thành viên bị cấm sửa đổi trên toàn dự án chỉ khi đó là giải pháp cuối cùng, thường là đối với các vấn đề nghiêm trọng hoặc rất dai dẳng chưa thể giải quyết bằng các biện pháp trừng phạt nhẹ hơn. Điều đó thường dẫn đến sửa đổi gây hại hoặc gây căng thẳng đáng kể cho các thành viên khác. Một quyết định cấm chỉ toàn dự án không chỉ đơn thuần là một yêu cầu tránh sửa đổi "trừ khi họ biết cách cư xử". Biện pháp cấm chỉ toàn dự án có nghĩa là ngay cả khi thành viên đó thực hiện các sửa đổi tốt, việc cho phép họ tái gia nhập cộng đồng có thể đặt ra những nguy cơ gây hại, phát sinh các vấn đề hoặc tác hại đến mức tốt hơn là họ không nên được phép sửa đổi gì cả, ngay cả khi các sửa đổi của họ có vẻ hữu ích.[2]
Một số thành viên bị cấm chỉ đã sử dụng chiến thuật "sửa đổi có ích" (chẳng hạn như chống phá hoại) để thử chơi trò luẩn quẩn với hệ thống cấm chỉ, cố "chứng tỏ" rằng họ không thể bị cấm chỉ hoặc ép những thành viên khác rơi vào nghịch lý của việc: hoặc là chấp nhận giữ các sửa đổi của thành viên đang bị cấm chỉ, hoặc là xóa bỏ đi dù nó chứa nội dung hữu ích. Ngay cả khi những thành viên này chỉ thực hiện các sửa đổi hữu ích, họ sẽ bị tái cấm chỉ vì lách cấm.[3]
Trong những trường hợp rất hiếm, thành viên bị cấm chỉ có thể yêu cầu một ngoại lệ giới hạn, ví dụ như để tham gia vào một cuộc thảo luận cụ thể.[4]
Nếu thành viên đang bị cấm chỉ giới hạn có bất kỳ nghi vấn nào về việc lệnh cấm chỉ này có ngăn những loại sửa đổi cụ thể nào hay không, thành viên bị cấm chỉ nên giả định rằng điều đó không nên làm, trừ khi bất kỳ ai đã áp đặt lệnh cấm nói rõ là có thể làm. Nếu không tìm cách làm rõ trước khi thực hiện sửa đổi, thành viên bị cấm chỉ sẽ đối diện với rủi ro rằng một bảo quản viên có thể có cái nhìn thoáng hơn về phạm vi của lệnh cấm và thực thi lệnh cấm hoặc biện pháp trừng phạt khác.
Trong trường hợp bị cấm chỉ trên toàn bộ dự án, tài khoản chính của bất kỳ thành viên bị cấm chỉ nào đều có thể bị cấm hoàn toàn trong thời gian bị cấm chỉ.
Nếu biên tập viên bị cấm chỉ tạo các tài khoản con rối để trốn tránh lệnh cấm chỉ, các tài khoản này thường cũng sẽ bị cấm. Khi việc trốn tránh là một vấn đề, nếu thành viên bị cấm chỉ dùng địa chỉ IP tĩnh thì địa chỉ này cũng có thể bị chặn trong thời gian đó. Nếu một thành viên bị cấm chỉ lách cấm bằng từ địa chỉ IP động thì việc cấm ngắn hạn các IP này cũng có thể được áp dụng (không cấm dải cùng thời hạn với thời gian cấm chỉ).
Theo thông lệ, "khung thời gian cấm chỉ" sẽ được phục hồi từ đầu hoặc tăng tiến nếu một thành viên bị cấm chỉ cố gắng chỉnh sửa bất chấp lệnh cấm chỉ. Thông thường không cần trải qua xem xét một cách hình thức. Ví dụ, nếu ai đó bị cấm chỉ trong mười tháng, nhưng vào tháng thứ sáu họ cố thực hiện lách cấm, thì thời gian cấm có thể được đặt lại từ "còn bốn tháng" thành "còn mười tháng". Vì vậy, nếu thành viên đó không lách cấm một lần nữa, tổng thời hạn cuối cùng của người đó sẽ là 16 tháng. Việc lách cấm nhiều lần có thể bị xử phạt lâu hơn hoặc nặng hơn.
Nếu một biên tập viên đã bị cấm chỉ hoặc bị cấm cố gắng trốn tránh điều này bằng cách tạo một tài khoản mới, tài khoản này được gọi là hiện thân của tài khoản cũ. Đối với các hiện thân rõ ràng: tài khoản bị cấm và các đóng góp sẽ bị lùi sửa hoặc bị xóa, như đã trình bày ở trên. Xem tài khoản con rối để biết quy định xử lý các trường hợp không rõ ràng.
Bất kỳ ai cũng có thể tự do lùi sửa các sửa đổi do thành viên vi phạm lệnh cấm chỉ tạo ra mà không cần đưa ra bất kỳ lý do nào và không cần xét đến quy tắc ba lần hồi sửa. Điều này không có nghĩa là các sửa đổi phải được hoàn nguyên chỉ vì đó là sửa đổi của thành viên bị cấm chỉ (những sửa đổi rõ ràng là hữu ích, chẳng hạn như sửa lỗi chính tả hoặc lùi sửa phá hoại có thể giữ nguyên), nhưng trong các trường hợp nghi ngờ không rõ ràng thì nên lùi sửa.
Khi lùi sửa các sửa đổi, cần chú ý không khôi phục nội dung có thể vi phạm những quy định cốt lõi như trung lập, khả năng kiểm chứng và tiểu sử người đang sống.
Các trang do thành viên bị cấm chỉ tạo ra bằng cách lách cấm, nếu các không có sửa đổi đáng kể của các thành viên khác, có thể xóa nhanh theo tiêu chí C5. Nếu có nhiều sửa đổi đáng kể của các thành viên thiện chí khác tham gia thì C5 sẽ không còn được áp dụng.
Thành viên Wikipedia không được phép đăng hoặc sửa đổi những nội dung có thể làm người khác liên tưởng đến thành viên bị cấm hoặc cấm chỉ, trừ khi họ có thể chứng minh rằng các sửa đổi này: hoặc có thể kiểm chứng được hoặc có ích và họ phải có lý do độc lập để sửa đổi như vậy. Thành viên phục hồi những sửa đổi của thành viên bị cấm chỉ hoặc bị cấm phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung đó.
Một số tài khoản mới mở có cách ứng xử giống với thành viên bị cấm chỉ hoặc bị cấm trong ngữ cảnh tương tự và dường như họ tham gia sửa đổi Wikipedia chỉ vì mục đích đó. Những tài khoản này là đối tượng của các biện pháp đã áp dụng cho thành viên mà họ đang bắt chước hành vi. Xem thêm các quy định về Tài khoản con rối và rối thịt.
Các trang thảo luận của thành viên bị cấm chỉ phải được cập nhật thông báo cấm chỉ kèm liên kết đến trang chứa quyết định cấm chỉ. Mục đích là thông báo quyết định cấm chỉ cho thành viên đã thực hiện sửa đổi sai phạm. Các thành viên bị cấm chỉ toàn dự án vô thời hạn có thể bị hạn chế sửa đổi trang thảo luận của cá nhân hoặc sử dụng email.
Hành vi lách cấm nghiêm trọng đang diễn ra đôi khi được xử lý bằng các biện pháp kỹ thuật hoặc bằng cách khiếu nại lạm dụng với nhà mạng mà thành viên lách cấm sử dụng.
Wikipedia hy vọng rằng những thành viên bị cấm chỉ sẽ rời khỏi Wikipedia hoặc tránh xa những khu vực bị họ ảnh hưởng với hy vọng rằng họ giữ được lòng tự trọng và nhân phẩm vẹn nguyên, cho dù là ra đi vĩnh viễn hoặc chỉ rời đi trong thời hạn bị cấm chỉ. Không chấp nhận hành vi chiếm ưu thế với thành viên bị cấm chỉ, dù là mỉa mai, trêu chọc hay các hình thức quấy rối khác.
Wikipedia không có thẩm quyền tại Meta-Wiki, các dự án chị em Wikimedia hoặc các dự án Wikipedia ngôn ngữ khác. Do đó, quyết định cấm chỉ không tác động tới những dự án này.
Sự khác biệt cơ bản là: cấm chỉ là một quyết định mang tính xã hội về quyền sửa đổi, trong khi đó, cấm là một thiết lập áp đặt về mặt kỹ thuật.
Phần mềm Mediawiki cho phép khả năng cấm chỉnh sửa các trang riêng lẻ, gọi là 'cấm một phần', và đôi khi điều này được dùng làm phương tiện hỗ trợ thi hành một quyết định cấm chỉ cụ thể. Tuy nhiên, các quyết định cấm chỉ chủ đề hoặc cấm chỉ tương tác vẫn yêu cầu phải có sự đánh giá của con người để có thể thi hành. Có thể thực hiện thao tác 'cấm một phần' để hỗ trợ một quyết định cấm chỉ chủ đề hoặc cấm chỉ tương tác. Tuy nhiên, việc có thực hiện 'cấm một phần' hay không không giới hạn phạm vi của lệnh cấm chỉ. Phạm vi này được được định nghĩa bằng từ ngữ trong quyết định cấm chỉ chứ không xét đến việc thao tác 'cấm một phần' có được thực hiện hay không. Các thành viên bị cấm chỉ sửa đổi một số trang hoặc chủ đề cụ thể phải ngừng ngay việc chỉnh sửa các trang hoặc chủ đề này. Nếu không, một tác vụ cấm được sử dụng để thực thi lệnh cấm chỉ. Tác vụ cấm này là cần thiết để ngăn họ chỉnh sửa toàn bộ dự án, nhưng họ vẫn có thể truy cập dự án và vẫn là thành viên của cộng đồng.
Một thành viên bị "cấm chỉ hoàn toàn" là người đã bị loại hoàn toàn ra khỏi dự án. Trong thời gian bị cấm chỉ, mọi sửa đổi của họ có thể bị hủy bỏ, tuy nhiên những hành vi tấn công cá nhân đối với họ là điều không thể chấp nhận được.
Cấm (bao gồm "cấm vĩnh viễn") |
Cấm chỉ trang/đề tài | Cấm chỉ hoàn toàn | |
Vẫn là thành viên của cộng đồng? | Có, mặc dù hiện tại không thể thực hiện sửa đổi | Có | Không |
Được phép chỉnh sửa trang thảo luận cá nhân? | Thường là được phép trừ khi bị lạm dụng. | Có | Thường là không được phép |
Quyết định cấm chỉ/cấm | Có thể thực thi bởi một bảo quản viên không liên quan | Có thể thực thi bởi Ủy ban Trọng tài, Jimbo Wales, tổ chức Wikimedia Foundation (hoặc những thành viên không liên quan được một trong những người này ủy quyền đặc biệt) hoặc theo đồng thuận của cộng đồng. | |
Nội dung tạo ra trong thời gian bị cấm hoặc cấm chỉ (do thành viên hay một vài người nào đó sửa thay cho họ) |
Sửa đổi do thành viên bị cấm chỉ hoặc thành viên khác thay mặt họ thực hiện có thể bị lùi sửa miễn thắc mắc (các ngoại lệ). Mọi trang do thành viên bị cấm chỉ tạo ra, với điều kiện thành viên này là người đóng góp đáng kể duy nhất, có thể bị xoá nhanh theo XN#C5. | Sửa đổi do thành viên bị cấm chỉ hoặc thành viên khác thay mặt họ thực hiện có nội dung rõ ràng liên quan đến chủ đề bị cấm chỉ có thể bị lùi lại miễn thắc mắc (các ngoại lệ). Mọi trang do thành viên bị cấm chỉ tạo ra, với điều kiện thành viên này là người đóng góp đáng kể duy nhất, có thể bị xoá nhanh theo XN#C5. | Sửa đổi do thành viên bị cấm chỉ hoặc thành viên khác thay mặt họ thực hiện có thể bị lùi sửa miễn thắc mắc (các ngoại lệ). Mọi trang do thành viên bị cấm chỉ tạo ra, với điều kiện thành viên này là người đóng góp đáng kể duy nhất, có thể bị xoá nhanh theo XN#C5. |