Thiên Y Nghĩa Hoài

Thiền sư

thiên y nghĩa hoài 天衣義懷
Hoạt động tôn giáo
Tôn giáo	Phật giáo
Trường phái	Đại thừa
Tông phái	Thiền tông
Lưu phái	Vân Môn tông
Sư phụ	Tuyết Đậu Trọng Hiển
Đệ tử	Viên Chiếu Tông Bản Viên Thông Pháp Tú
Thông tin cá nhân
Sinh
Ngày sinh	993
Nơi sinh	Lạc Thanh, Ôn Châu, tỉnh Chiết Giang
Mất
Thụy hiệu	Chấn Tông Đại Sư
Ngày mất	25 tháng 9 năm 1064
Giới tính	nam
Nghề nghiệp	tì-kheo
Quốc tịch	Đại Tống
Cổng thông tin Phật giáo
x • t • s

Thiên Y Nghĩa Hoài (zh. 天衣義懷 tiānyī yìhuái, ja. Tenne Gie, năm 993 - ngày 25 tháng 9 năm 1064) là Thiền Sư Trung Quốc đời Tống, thuộc tông Vân Môn. Sư là pháp tử của Thiền Sư Tuyết Đậu Trọng Hiển nổi tiếng. Đệ tử nối pháp của Sư là Thiền Sư Viên Chiếu Tông Bản và Viên Thông Pháp Tú.

Sư được coi là người đặt móng cho sự trùng hưng của tông Vân Môn. Về tư tưởng, Sư có khuynh hướng chấp nhận đối với một số giáo lý của Tịnh Độ tông.^[1]

Cơ duyên và hành trạng

Sư họ Trần, quê ở Lạc Thanh, Ôn Châu, tỉnh Triết Giang. Mẹ Sư nằm mộng thấy ngôi sao rơi vào nhà liền có thai Sư. Thuở bé, Sư theo cha đi đánh cá. Cha bắt được con cá nào thì Sư lén thả hết và an nhiên chịu đòn khi bị cha đánh.^[2][3]

Khi lớn lên, được cha mẹ cho phép, Sư theo học với vị tăng trong quận và xuất gia trong khoảng thời gian niên hiệu Thiên Thánh (zh. 天聖, 1023-1031) tại chùa Cảnh Ðức. Một hôm, đang lúc đi trong chợ có một vị tăng lạ vỗ vai Sư nói: "Vân Môn, Lâm Tế." Sư nghe vậy liền đi đến yết kiến nhiều vị Thiền Sư đương thời như Pháp Hoa Chí Ngôn (zh. 法華志言), Diệp Huyện Quy Tỉnh... nhưng không được cơ duyên khế hợp.^[2][3]

Sau, Sư đến tham vấn Thiền Sư Tuyết Ðậu Trọng Hiển (lúc này còn đang hoằng hoá tại Thuý Phong, chưa dời sang Tuyết Ðậu). Tuyết Ðậu hỏi Sư: "Ngươi tên gì?" Sư thưa: "Nghĩa Hoài." Tuyết Ðậu hỏi: "Sao chẳng đặt là Hoài Nghĩa?" Sư thưa: "Bây giờ sẽ được." Tuyết Ðậu hỏi: "Ai vì ngươi đặt tên?" Sư thưa: "Thụ giới đến bây giờ đã mười lăm năm." Tuyết Ðậu hỏi: "Ngươi hành cước đã rách bao nhiêu đôi giày?" Sư thưa: "Hoà thượng chớ có lừa người tốt." Tuyết Ðậu bảo: "Ta không xét tội lỗi, ngươi cũng không xét tội lỗi, ấy là sao?" Sư không đáp được, Tuyết Ðậu bảo: "Kẻ rỗng nói suông đi đi!"^[4]

Sư vào thất, Tuyết Ðậu trông thấy bảo: "Thế ấy chẳng được, chẳng thế ấy cũng chẳng được, thế ấy chẳng thế ấy cũng chẳng được." Sư suy nghĩ, Tuyết Ðậu đánh đuổi ra. Cứ như thế Sư bị ăn gậy bốn lần. Một hôm, Sư đang gánh nước bỗng nhiên đòn gánh gẫy đánh rơi cặp thùng. Sư nhân đây đại ngộ, liền làm bài kệ:

Hán văn

一二三四五六七

萬仞峰頭獨足立

驪龍頷下奪明珠

一言勘破維摩詰

Phiên âm

Nhất nhị tam tứ ngũ lục thất

Vạn nhẫn phong đầu độc túc lập

Li Long hạm hạ đoạt minh châu

Nhất ngôn khám phá Duy-ma-cật.

Dịch nghĩa

Một hai ba bốn năm sáu bảy

Chót núi muôn nhẫn một chân đứng

Dưới hàm Li long đoạt minh châu

Một lời phá được Duy-ma-cật.

Tuyết Ðậu nghe kệ vỗ bàn khen hay.^[3]

Sau khi đắc pháp, Sư đến trụ trì tại núi Thiên Y ở vùng Việt Châu, Triết Giang.^[2]

Một hôm Sư thượng đường nói: "Nạp tăng nói ngang nói dọc mà chưa biết có con mắt trên trán." Một vị tăng bước ra hỏi: "Thế nào là con mắt trên trán?" Sư đáp: "Áo rách bày xương gầy, nhà lủng thấy trăng sao."^[4]

Sư dạy chúng:

"Phàm là Tông Sư (thầy trong Thiền tông) phải đoạt trâu của kẻ đi cày, cướp thức ăn của người đói, gặp nghèo thì sang, gặp sang thì nghèo, đuổi trâu của người đi cày khiến cho lúa mạ tốt tươi. Cướp thức ăn của người đói khiến họ hằng dứt đói khát. Gặp nghèo thì sang nắm đất thành vàng, gặp sang thì nghèo biến vàng thành đất. Lão tăng cũng chẳng đuổi trâu của người cày, cũng chẳng cướp thức ăn của người đói. Sao gọi là trâu của người cày, ta nào cần dùng. Thức ăn của người đói, ta nào muốn ăn. Ta cũng chẳng nắm đất thành vàng, cũng chẳng biến vàng thành đất. Sao vậy? Vì vàng là vàng, đất là đất, ngọc là ngọc, đá là đá, Tăng là Tăng, tục là tục. Trời đất xưa nay, nhật nguyệt xưa nay, núi sông xưa nay, con người xưa nay. Tuy nhiên như thế, đập nát cái cổng mê sẽ gặp đức Đạt-ma."^[4]

Sư trụ trì tất cả bảy đạo trường, giáo hoá rất nhiều người (cả trong và ngoài nước) và tông phong của Vân Môn rất thịnh. Về già, Sư có bệnh nên lui về ẩn cư tại am Sam Sơn (zh. 杉山庵) ở Trì Châu , tỉnh An Huy. Có đệ tử là Trí Tài ở Phật Nhật thuộc Lâm Bình thỉnh Sư về hầu hạ. Trí Tài đi Tô Thành chưa về, Sư sai người gọi về gấp. Vừa thấy Trí Tài về, Sư bảo: "Ðến giờ đi đây." và nói kệ:

Hán văn

紅日照扶桑

寒雲封華嶽

三更過鐵圍

拶折驪龍角

Phiên âm

Hồng nhật chiếu phù tang

Hàng vân phong hoa nhạc

Tam canh quá thiết vi

Tạt chiết Li long giác.

Dịch nghĩa

Ðất Nhật trời hồng soi

Ðảnh đỉnh hoa mây lạnh quấn

Canh ba vượt thiết vi

Sừng Li long bẻ gẫy.

Trí Tài hỏi: "Tháp trứng đã thành, thế nào là việc cứu kính?" Sư nắm tay chỉ đó và đến bên giường, xô gối rồi viên tịch. Bấy giờ là ngày 25 tháng 9 năm đầu niên hiệu Trị Bình (zh. 治平), Sư thọ 72 tuổi đời và 46 hạ lạp.Vua ban thuỵ hiệu là Chấn Tông Đại Sư (zh. 振宗大師).^[2][3][4]

Nguồn tham khảo

1. Nguyễn Nam Trân biên dịch (2009). Lịch Sử Thiền Tông Trung Quốc.
2. ^ “Tự điển - Thiên Y Nghĩa Hoài”. phatgiao.org.vn. Truy cập ngày 27 tháng 9 năm 2023.
3. ^ “Thiên Y Nghĩa Hoài”. www.rongmotamhon.net. Truy cập ngày 27 tháng 9 năm 2023.
4. ^ Thích Thanh Từ. “Thiền Sư Nghĩa Hoài Thiên Y”. thuongchieu.net. Truy cập ngày 27 tháng 9 năm 2023.

Bảng các chữ viết tắt
bo.: Bod skad བོད་སྐད་, tiếng Tây Tạng | ja.: 日本語 tiếng Nhật | ko.: 한국어, tiếng Triều Tiên | pi.: Pāli, tiếng Pali | sa.: Sanskrit संस्कृतम्, tiếng Phạn | zh.: 中文 chữ Hán