Động Sơn Lương Giới

Thiền sư

động sơn lương giới 洞山良价
Hoạt động tôn giáo
Tôn giáo	Phật giáo
Trường phái	Bắc tông
Tông phái	Thiền tông
Lưu phái	Tào Động tông
Sư phụ	Vân Nham Đàm Thịnh
Đệ tử	Tào Sơn Bản Tịch Vân Cư Đạo Ưng Long Nha Cư Độn Sơ Sơn Khuôn Nhân
Thông tin cá nhân
Sinh
Ngày sinh	807
Nơi sinh	Trung Quốc
Mất	8 tháng 3, 869
Giới tính	nam
Nghề nghiệp	tì-kheo, nhà thơ
Quốc tịch	nhà Đường
Cổng thông tin Phật giáo
x • t • s

Động Sơn Lương Giới (zh. dòngshān liángjiè 洞山良价, ja. tōzan ryōkai, năm 807 - ngày 8 tháng 3 năm 869^[1]) là Thiền sư Trung Quốc đời Đường, pháp tự của Thiền sư Vân Nham Đàm Thạnh. Cùng với môn đệ là Tào Sơn Bản Tịch, sư sáng lập tông Tào Động - một dòng Thiền vẫn còn lưu truyền đến ngày nay tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam và được truyền sang phương Tây. Sư quyền khai Ngũ vị để giáo hóa học đồ, đời sau gọi là Động Sơn ngũ vị.

Cơ duyên và hành trạng

Một phần của loạt bài về
Thiền sư Trung Quốc
Bồ-đề-đạt-ma đến Huệ Năng Bồ-đề-đạt-ma Huệ Khả Tăng Xán Đạo Tín Hoằng Nhẫn, Pháp Dung Huệ Năng, Thần Tú, Huệ An Hành Tư, Hoài Nhượng, Huyền Giác Huệ Trung, Thần Hội
Ngưu Đầu tông Pháp Dung Trí Nham, Tuệ Phương Pháp Trì , Trí Oai Huệ Trung, Huyền Tố Duy Tắc, Đạo Khâm Hội Trí, Ô Khòa Hội Thông
Thiền Bắc Tông Thần Tú Phổ Tịch, Cự Phương, Nghĩa Phúc Đạo Truyền, Hành Biểu
Nhánh Thanh Nguyên Hành Tư Hi Thiên Đạo Ngộ, Duy Nghiễm Bảo Thông, Thiên Nhiên Sùng Tín , Đàm Thịnh Viên Trí, Đức Thành, Vô Học Tuyên Giám, Thiện Hội Khánh Chư, Lương Giới Nghĩa Tồn, Toàn Hoát, Sư Ngạn Văn Yển, Huệ Lăng, Sư Bị
Nhánh Nam Nhạc Hoài Nhượng Đạo Nhất Hoài Hải, Phổ Nguyện, Huệ Hải Pháp Thường , Trí Tạng, Bảo Triệt Tòng Thẩm, Linh Hựu Hi Vận, Vô Ngôn Thông Huệ Tịch, Nghĩa Huyền Trí Nhàn, Chí Cần
Quy Ngưỡng tông Linh Hựu Huệ Tịch, Trí Nhàn, Chí Cần Quang Dũng, Quang Mục, Văn Hỉ Huệ Thanh, Tư Phúc, Thanh Hoá Thanh Nhượng, U Cốc, Trinh Thúy
Lâm Tế tông Nghĩa Huyền Huệ Nhiên, Đại Giác, Tồn Tương Huệ Ngung, Diên Chiểu, Tỉnh Niệm Thiện Chiếu, Quy Tỉnh Sở Viên, Huệ Giác, Pháp Viễn Huệ Nam, Phương Hội
Hoàng Long phái Huệ Nam Tổ Tâm, Khắc Văn, Thường Thông Ngộ Tân, Duy Thanh, Huệ Hồng, Tùng Duyệt Tuệ Phương, Trí Thông, Thủ Trác Thủ Trác, Giới Kham, Đàm Bí Tùng Cẩn, Hoài Sưởng
Dương Kì phái Phương Hội Thủ Đoan, Pháp Diễn Phật Cần, Phật Nhãn, Phật Giám Tông Cảo, Thiệu Long, Huệ Viễn Đức Quang, Đàm Hoa, Đạo Tế Cư Giản, Thiện Trân, Hàm Kiệt Đại Quan, Hành Đoan, Huệ Khai Tổ Tiên, Sùng Nhạc, Đạo Sinh Nguyên Hi, Trí Cập, Huệ Tính Phổ Nham, Đạo Trùng, Sư Phạm Đức Huy, Hành Diễn, Đại Hân Đạo Long, Trí Ngu, Hành Di Diệu Luân, Tổ Khâm, Tổ Nguyên Huệ Đàm, Nhất Ninh, Tông Hâm Tuệ Bảo, Nguyên Diệu, Tịnh Giới Thanh Củng, Minh Bản, Tiên Đổ Duy Tắc, Nguyên Trường, Không Độ Thời Uỷ, Phổ Trì, Huệ Sâm Phổ Từ, Minh Tuyên, Bản Thụy Minh Thông, Pháp Hội Đức Bảo, Đức Thanh Châu Hoằng, Chính Truyền Viên Ngộ, Viên Tu Viên Tín, Nhân Hội Thông Kỳ, Thông Dung, Đạo Mân Thông Tú, Thông Vấn Thủy Nguyệt, Chuyết Chuyết Đạo An, Long Kỳ, Chân Phác Hành Sâm, Hành Trân Siêu Vĩnh, Như Trường, Siêu Cách Tử Dung, Tính Âm Hư Vân, Lai Quả
Tào Động tông Lương Giới Bản Tịch, Đạo Ưng, Cư Độn Huệ Hà, Đạo Phi Quán Chí, Duyên Quán, Cảnh Huyền Nghĩa Thanh, Đạo Khải Tử Thuần, Tự Giác, Pháp Thành Chính Giác, Thanh Liễu, Nhất Biện Huệ Huy, Tông Giác, Tăng Bảo Huệ Tộ, Trí Giám, Tăng Thế Minh Quang, Như Tịnh, Như Mãn Đức Cử, Hành Tú Huệ Nhật, Vân Tụ, Phúc Dụ Vĩnh Dư, Đại Chứng, Văn Thái Phúc Ngộ, Văn Tài, Tử Nghiêm Liễu Cải, Khế Bân, Khả Tùng, Văn Tải Tông Thư, Thường Trung, Thường Thuận Tuệ Kinh, Phương Niệm Nguyên Lai, Nguyên Cảnh Nguyên Hiền, Viên Trừng Đạo Ngân, Đạo Thịnh, Đạo Bái Minh Tuyết, Minh Phương, Minh Vu Hoằng Kế, Đại Văn, Đại Tâm Tịnh Nột, Tịnh Đăng, Tịnh Chu Hưng Kỳ, Hưng Trù, Hưng Long Trí Tiên, Trí Giáo Pháp Hậu, Giới Sơ Nhất Tín, Đỉnh Triệt Hư Vân , Thánh Nghiêm
Vân Môn tông Văn Yển Trừng Viễn, Nhân Úc Đạo Thâm, Thủ Sơ Duyên Mật, Sư Khoan, Hạo Giám Quang Tộ, Huệ Viễn, Phong Tường Lương Nhã, Ứng Chân, Sư Giới Trọng Hiển, Thiện Tiêm Thừa Cổ, Hiểu Thông, Hoài Trừng Nghĩa Hoài, Thảo Đường, Truyền Tông Liễu Nguyên, Khế Tung, Giám Thiều Tông Bản, Pháp Tú Trọng Nguyên, Ứng Phu, Pháp Anh Sùng Tín, Thiện Bản, Thanh Mãn Duy Bạch, Tông Vĩnh, Tông Trách Hoài Thâm, Tự Như Tư Huệ, Tông Diễn Huệ Quang, Văn Tuệ, Đạo Xương Nguyên Diệu, Lương Khánh, Chính Thụ Thâm Tịnh
Pháp Nhãn tông Sư Bị, Quế Sâm, Văn Ích Đức Thiều, Thái Khâm, Khế Trù Diên Thọ, Đạo Nguyên Đạo Tế, Tử Ngưng Văn Thắng
Thiền sư ni Tổng Trì, Liễu Nhiên, Trí Thông, Vô Trước
Không rõ tông phái Phong Can, Hàn Sơn, Thập Đắc, Bố Đại
Cư sĩ Thiền Tông Phó Đại Sĩ, Bạch Cư Dị, Vương Duy Bàng Long Uẩn, Bùi Hưu, Hoàng Đình Kiên Trương Thương Anh, Tô Đông Pha Gia Luật Sở Tài, Ung Chính
Cổng thông tin Phật giáo
x t s

Sư họ Du, húy là Lương Giới, quê ở Cối Kê, tỉnh Triết Giang. Sư xuất gia từ thuở nhỏ, một hôm sư theo thầy tụng Bát-nhã-ba-la-mật-đa tâm kinh đến câu: "Vô nhãn, nhĩ, tĩ, thiệt, thân, ý", sư lấy tay rờ mặt hỏi thầy: "Con có mắt, tai, mũi, lưỡi sao kinh nói không?" Thầy thấy lạ và giới thiệu sư đến núi Ngũ Duệ yết kiến Thiền sư Linh Mặc (trước học với Mã Tổ, sau đại ngộ nơi Thạch Đầu).^[2]

Năm 21 tuổi, sư đến Tung Sơn thụ giới cụ túc. Sau đó sư du phương, yết kiến Nam Tuyền Phổ Nguyện. Gặp ngày kị trai Mã Tổ, Nam Tuyền hỏi chúng: "Cúng trai Mã Tổ, vậy Mã Tổ có đến hay chăng?" Tất cả chúng không đáp được, sư bước ra thưa: "Đợi có bạn liền đến." Nam Tuyền khen: "Chú nhỏ này tuy là hậu sinh rất dễ giũa gọt." Sư thưa: "Hoà thượng chớ ếm kẻ lành thành đứa giặc."^[3]

Sư đến Quy Sơn Linh Hựu tham vấn. Quy Sơn lại chỉ đến Vân Nham.

Đến Vân Nham sư hỏi: "Vô tình thuyết pháp, người nào được nghe?"

Vân Nham bảo: "Vô tình thuyết pháp, vô tình được nghe."

Sư hỏi: "Hoà thượng nghe chăng?"

Vân Nham bảo: "Ta nếu nghe, ngươi đâu thể được nghe ta thuyết pháp."

Sư thưa: "Con vì sao chẳng nghe?"

Vân Nham dựng phất tử, hỏi: "Lại nghe chăng?"

Sư thưa: "Chẳng nghe."

Vân Nham bảo: "Ta thuyết pháp mà ngươi còn chẳng nghe, huống là vô tình thuyết pháp."

Sư hỏi: "Vô tình thuyết pháp gồm những kinh điển gì?"

Vân Nham bảo: "Đâu không thấy kinh A-di-đà nói: nước, chim, cây rừng thảy đều niệm Phật, niệm pháp?"^[3]

Ngay câu này sư có tỉnh, thuật bài kệ:

Hán văn

也大奇！也大奇！

無情說法不思議

若將耳聽終難會

眼處聞時方得知

Phiên âm

Dã đại kì, Dã đại kì

Vô tình thuyết pháp bất tư nghì

Nhược tương nhĩ thính chung nan hội

Nhãn xứ văn thì phương đắc tri.

Dịch nghĩa

Cũng rất kì! Cũng rất kì!

Vô tình thuyết pháp chẳng nghĩ nghì

Nếu lấy tai nghe trọn khó hội

Phải đem mắt thấy mới liễu tri.^[4]

Bức hoạ mô tả Thiền sư Động Sơn đại ngộ khi thấy bóng mình dưới nước.

Sắp rời Vân Nham, sư hỏi: "Sau khi Hoà thượng trăm tuổi, chợt có người hỏi ‘tả được hình dáng của thầy chăng?’ con phải đáp làm sao?" Vân Nham lặng thinh hồi lâu, bảo: "Chỉ cái ấy." Sư trầm ngâm giây lâu, Vân Nham bảo: "Xà-lê Lương Giới thừa đương việc lớn phải xét kĩ." Sư vẫn còn hồ nghi. Sau, sư nhân qua suối nhìn thấy bóng, đại ngộ ý chỉ, liền làm bài kệ:

Hán văn

切忌從他覓

迢迢與我疏

我今獨自往

處處得逢渠

渠今正是我

我今不是渠

應修甚麼會

方得契如如

Phiên âm

Thiết kị tòng tha mịch

Thiều thiều dữ ngã sơ

Ngã kim độc tự vãng

Xứ xứ đắc phùng cừ

Cừ kim chính thị ngã

Ngã kim bất thị cừ

Ưng tu thậm ma hội

Phương đắc khế như như.

Dịch nghĩa

Rất kị tìm nơi khác

Xa xôi bỏ lãng ta

Ta nay riêng tự đến

Chỗ chỗ đều gặp va

Va nay chính là ta

Ta nay chẳng phải Va

Phải nên như thế hội

Mới mong hợp như như.^[4]

Đến thời pháp nạn phế Phật Hội Xương (845), Đường Vũ Tông ra lệnh phá bỏ chùa chiền, cưỡng bức tăng ni hoàn tục. Sư lánh nạn chờ thời cơ hoằng dương Phật pháp.^[5]

Niên hiệu Đại Trung (zh. 大中, 847-860), sư đến trú tại động Tân Phong ở vùng Cao An, tỉnh Giang Tây. Có vị đại thí chủ là Lôi Hoành xin quy y theo sư và phát tâm xây cất Động Sơn Quảng Phúc tự (zh. 洞山廣福寺), tức là Phổ Lợi Thiền viện (zh. 普利禪院) để cúng dường sư. Sư trụ trì ở đây và xiển dương tông phong của mình rất được thịnh hành, đồ chúng không dưới một nghìn người . Dưới sư có rất nhiều môn đệ nổi danh, trong đó điển hình nhất là Vân Cư Đạo Ưng, Tào Sơn Bản Tịch, Sơ Sơn Khuông Nhân, Long Nha Cư Độn. Đặc biệt, pháp hệ của Tào Sơn Bản Tịch hợp lại với sư mà trở thành tông Tào Động.^[5]

Cơ phong giáo hóa của sư rất miên mật, vi tế. Sư không dùng hét như Thiền sư Lâm Tế Nghĩa Huyền, cũng không dùng đánh như Thiền sư Đức Sơn Tuyên Giám mà dùng sự đối đáp Thiền cơ qua lại giữa thầy và trò một cách liên tục, không gián đoạn để giúp trò khai ngộ.^[6] Công án sau đây là một ví dụ:

Thượng tọa Ý hỏi: "Như như biến có trước hay Bất như như biến có trước?"

Sư đáp: "Như như biến có trước, Bất như như biến cũng có trước."

Thượng tọa hỏi: Như như biến chia ra hơn kém hay Bất như như biến chia ra hơn kém?

Sư đáp: "Như như biến chia ra hơn kém, Bất như như biến cũng chia ra hơn kém."

Thượng tọa lại hỏi: "Vì sao lại chia ra bỉ thử?"

Sư đáp: "Cũng chia cũng chẳng chia."

Thượng tọa hỏi: "Thế nào là phân chia?"

Sư đáp: "Như như biến!"

Thượng tọa hỏi: "Thế nào là chẳng phân chia?"

Sư đáp: "Bất như như biến!"

Thượng tọa hỏi: "Chẳng lẽ là việc toàn thân chẳng toàn thân?"

Sư đáp: "Chẳng phải đạo lý ấy!"

Thượng tọa hỏi: "Như vậy là đạo lý gì?"

Sư đáp: "Đó là đạo lý Như như biến, Bất như như biến! Thượng tọa cần biết không? Cũng như bà già 80 tuổi gả cho đứa bé 3 tuổi, tuy lớn nhưng vẫn bị đứa bé kia kêu gọi mãi, chẳng được tự do."

Thượng tọa Ý nghe xong liền khai ngộ.^[2]

Thiền sư Động Sơn có nêu lên một số Thiền bệnh mà người học Thiền thường mắc phải là sự bám chấp, dính mắc vào các kiến thức, hiểu biết bên ngoài mà không thấy rõ được bản chất thật của sự vật, hiện tượng (Kiến sấm lậu); hay tâm còn nằm trong vòng phân biệt đối đãi như thích cái này, ghét cái khác (Tình sấm lậu); hoặc chấp trước vào văn tự, lời dạy của Phật, Tổ mà không biết đó chỉ là công cụ, phương tiện dùng để diễn đạt chân lý tuyệt đối (Ngữ sấm lậu).^[7] Nguyên văn ở trong Động Sơn Ngữ Lục:

"Thời mạt pháp, con người phần nhiều là càn huệ^[8], nếu muốn phân biệt chân ngụy thì có ba loại Sấm lậu^[9]. Thứ nhất là Kiến sấm lậu, tức căn cơ không lìa địa vị, đọa lạc tại biển độc; thứ hai là Tình sấm lậu, tức bị kẹt tại thủ xả, chỗ thấy thiên khô; thứ ba là Ngữ sấm lậu, tức chuyên nghiên cứu ngữ cú của Tổ sư mà đánh mất Tông chỉ, trước sau mờ mịt. Trí ô trọc của người học lưu chuyển, tất cả chẳng ngoài ba loại này, ông cần phải biết rõ!"^[2]

Sư cũng đưa ra những tiêu chuẩn cần có của một người xuất gia và liệt kê một số thói xấu mà người tu thường mắc phải để răn dạy họ sống đúng phạm hạnh:^[2]

"Phàm là bậc Sa-môn Thích tử phải lấy việc hướng thượng làm tông chỉ. Lìa bỏ các duyên, sống đời đạm bạc; dứt tình thân cha mẹ, bỏ cả nghĩa vua tôi; cạo tóc đắp ca-sa, tay ôm bình bát, đạp trên con đường tắt xuất trần, bước lên giai vị Thánh. Thân tâm trong sạch như sương, thanh tịnh như tuyết; long thần kính ngưỡng, ma quỷ qui hàng, chuyên tâm thành ý báo thâm ân Phật. Thế thì cha mẹ mới mong được lợi ích. Há chỉ lo thâu nạp môn đồ, chạy theo bè bạn, lo việc bút nghiên, văn chương trau chuốt, thiết tha danh lợi, lao nhọc theo trần, chẳng tuân giới luật, trái phạm oai nghi, để một đời luống uổng trôi qua, vĩnh kiếp mai sau chịu nhiều gian khổ. Nếu như thế đâu được gọi là Thích tử Thiền môn."

— Động Sơn Lương Giới, Động Sơn Ngữ Lục

Tháp Huệ Giác, nơi an táng nhục thân Thiền sư Động Sơn Lương Giới.

Sắp tịch, sư sai cạo tóc tắm gội xong, đắp y bảo chúng đánh chuông, giã từ chúng ngồi yên mà tịch. Đại chúng khóc lóc mãi không dứt. Sư chợt mở mắt bảo: "Người xuất gia tâm chẳng dính mắc nơi vật, là tu hành chân chính. Sống nhọc thích chết, thương xót có lợi ích gì?" Sư bảo chủ sự sắm trai để cúng dường. Chúng vẫn luyến mến quá, kéo dài đến ngày thứ bảy. Thụ trai cùng chúng xong, sư bảo: "Tăng-già không việc, sắp đến giờ ra đi, chớ làm ồn náo!" Nói xong sư vào trượng thất ngồi yên mà tịch. Bấy giờ là ngày 8 tháng 3 năm thứ mười (869), niên hiệu Hàm Thông đời Đường. Sư thọ 63 tuổi, 42 tuổi hạ. Vua sắc phong là Ngộ Bản Thiền sư, đệ tử đem nhục thân sư nhập tháp Huệ Giác ở Động Sơn Quảng Phúc tự, đến nay vẫn còn.^[3]

Tác phẩm của sư để lại có Thuỵ Châu Động Sơn Lương Giới Thiền Sư Ngữ Lục (zh. 瑞州洞山良价禪師語録), Bảo Kính Tam Muội Ca (zh. 寶鏡三昧歌), Huyền Trung Minh.^[10]

Nguồn tham khảo và chú thích

1. Ngày, tháng tính theo âm lịch.
2. ^ Nguyên Chơn biên dịch (2014). Ngữ Lục Thiền Sư Động Sơn Ngộ Bản. Hoa Vô Ưu.
3. ^ “THIỀN SƯ LƯƠNG GIỚI”. www.thuongchieu.net. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2023.
4. ^ “Tự điển - Ðộng Sơn Lương Giới”. phatgiao.org.vn. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2023.
5. ^ “Tự điển - Động Sơn Lương Giới”. phatgiao.org.vn. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2023.
6. Thích Duy Lực biên dịch (1991). Cội Nguồn Truyền Thừa Và Phương Pháp Tu Trì Của Thiền Tông. Tủ Sách Tổ Sư Thiền.
7. “Động Sơn Tam Sấm Lậu”. phatgiao.org.vn. Truy cập ngày 8 tháng 11 năm 2023.
8. Chỉ cho trí huệ chậm chạp, thiếu hoạt bát.
9. Tức kiến chấp, ngã, pháp.
10. “Tự điển - động sơn lương giới”. phatgiao.org.vn. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2023.

Bảng các chữ viết tắt
bo.: Bod skad བོད་སྐད་, tiếng Tây Tạng | ja.: 日本語 tiếng Nhật | ko.: 한국어, tiếng Triều Tiên | pi.: Pāli, tiếng Pali | sa.: Sanskrit संस्कृतम्, tiếng Phạn | zh.: 中文 chữ Hán