Thủ Sơn Tỉnh Niệm

Thiền sư

thủ sơn tỉnh niệm 首山省念
Tên khai sinh	họ Địch
Hoạt động tôn giáo
Tôn giáo	Phật giáo
Trường phái	Đại thừa
Tông phái	Thiền tông
Lưu phái	Lâm Tế tông
Sư phụ	Phong Huyệt Diên Chiểu
Đệ tử	Phần Dương Thiện Chiếu Diệp Huyện Quy Tỉnh
Ngũ Tổ Lâm Tế tông
Tiền nhiệm	Phong Huyệt Diên Chiểu
Kế nhiệm	Phần Dương Thiện Chiếu
Thông tin cá nhân
Sinh
Tên khai sinh	họ Địch
Ngày sinh	926
Nơi sinh	Lai Châu, Sơn Đông
Mất
Ngày mất	993
Nơi mất	Thiền viện Bảo Ứng
Giới tính	nam
Nghề nghiệp	tì-kheo
Quốc tịch	nhà Tống
Cổng thông tin Phật giáo
x • t • s

Một phần của loạt bài về
Thiền sư Trung Quốc
Bồ-đề-đạt-ma đến Huệ Năng Bồ-đề-đạt-ma Huệ Khả Tăng Xán Đạo Tín Hoằng Nhẫn, Pháp Dung Huệ Năng, Thần Tú, Huệ An Hành Tư, Hoài Nhượng, Huyền Giác Huệ Trung, Thần Hội
Ngưu Đầu tông Pháp Dung Trí Nham, Tuệ Phương Pháp Trì , Trí Oai Huệ Trung, Huyền Tố Duy Tắc, Đạo Khâm Hội Trí, Ô Khòa Hội Thông
Thiền Bắc Tông Thần Tú Phổ Tịch, Cự Phương, Nghĩa Phúc Đạo Truyền, Hành Biểu
Nhánh Thanh Nguyên Hành Tư Hi Thiên Đạo Ngộ, Duy Nghiễm Bảo Thông, Thiên Nhiên Sùng Tín , Đàm Thịnh Viên Trí, Đức Thành, Vô Học Tuyên Giám, Thiện Hội Khánh Chư, Lương Giới Nghĩa Tồn, Toàn Hoát, Sư Ngạn Văn Yển, Huệ Lăng, Sư Bị
Nhánh Nam Nhạc Hoài Nhượng Đạo Nhất Hoài Hải, Phổ Nguyện, Huệ Hải Pháp Thường , Trí Tạng, Bảo Triệt Tòng Thẩm, Linh Hựu Hi Vận, Vô Ngôn Thông Huệ Tịch, Nghĩa Huyền Trí Nhàn, Chí Cần
Quy Ngưỡng tông Linh Hựu Huệ Tịch, Trí Nhàn, Chí Cần Quang Dũng, Quang Mục, Văn Hỉ Huệ Thanh, Tư Phúc, Thanh Hoá Thanh Nhượng, U Cốc, Trinh Thúy
Lâm Tế tông Nghĩa Huyền Huệ Nhiên, Đại Giác, Tồn Tương Huệ Ngung, Diên Chiểu, Tỉnh Niệm Thiện Chiếu, Quy Tỉnh Sở Viên, Huệ Giác, Pháp Viễn Huệ Nam, Phương Hội
Hoàng Long phái Huệ Nam Tổ Tâm, Khắc Văn, Thường Thông Ngộ Tân, Duy Thanh, Huệ Hồng, Tùng Duyệt Tuệ Phương, Trí Thông, Thủ Trác Thủ Trác, Giới Kham, Đàm Bí Tùng Cẩn, Hoài Sưởng
Dương Kì phái Phương Hội Thủ Đoan, Pháp Diễn Phật Cần, Phật Nhãn, Phật Giám Tông Cảo, Thiệu Long, Huệ Viễn Đức Quang, Đàm Hoa, Đạo Tế Cư Giản, Thiện Trân, Hàm Kiệt Đại Quan, Hành Đoan, Huệ Khai Tổ Tiên, Sùng Nhạc, Đạo Sinh Nguyên Hi, Trí Cập, Huệ Tính Phổ Nham, Đạo Trùng, Sư Phạm Đức Huy, Hành Diễn, Đại Hân Đạo Long, Trí Ngu, Hành Di Diệu Luân, Tổ Khâm, Tổ Nguyên Huệ Đàm, Nhất Ninh, Tông Hâm Tuệ Bảo, Nguyên Diệu, Tịnh Giới Thanh Củng, Minh Bản, Tiên Đổ Duy Tắc, Nguyên Trường, Không Độ Thời Uỷ, Phổ Trì, Huệ Sâm Phổ Từ, Minh Tuyên, Bản Thụy Minh Thông, Pháp Hội Đức Bảo, Đức Thanh Châu Hoằng, Chính Truyền Viên Ngộ, Viên Tu Viên Tín, Nhân Hội Thông Kỳ, Thông Dung, Đạo Mân Thông Tú, Thông Vấn Thủy Nguyệt, Chuyết Chuyết Đạo An, Long Kỳ, Chân Phác Hành Sâm, Hành Trân Siêu Vĩnh, Như Trường, Siêu Cách Tử Dung, Tính Âm Hư Vân, Lai Quả
Tào Động tông Lương Giới Bản Tịch, Đạo Ưng, Cư Độn Huệ Hà, Đạo Phi Quán Chí, Duyên Quán, Cảnh Huyền Nghĩa Thanh, Đạo Khải Tử Thuần, Tự Giác, Pháp Thành Chính Giác, Thanh Liễu, Nhất Biện Huệ Huy, Tông Giác, Tăng Bảo Huệ Tộ, Trí Giám, Tăng Thế Minh Quang, Như Tịnh, Như Mãn Đức Cử, Hành Tú Huệ Nhật, Vân Tụ, Phúc Dụ Vĩnh Dư, Đại Chứng, Văn Thái Phúc Ngộ, Văn Tài, Tử Nghiêm Liễu Cải, Khế Bân, Khả Tùng, Văn Tải Tông Thư, Thường Trung, Thường Thuận Tuệ Kinh, Phương Niệm Nguyên Lai, Nguyên Cảnh Nguyên Hiền, Viên Trừng Đạo Ngân, Đạo Thịnh, Đạo Bái Minh Tuyết, Minh Phương, Minh Vu Hoằng Kế, Đại Văn, Đại Tâm Tịnh Nột, Tịnh Đăng, Tịnh Chu Hưng Kỳ, Hưng Trù, Hưng Long Trí Tiên, Trí Giáo Pháp Hậu, Giới Sơ Nhất Tín, Đỉnh Triệt Hư Vân , Thánh Nghiêm
Vân Môn tông Văn Yển Trừng Viễn, Nhân Úc Đạo Thâm, Thủ Sơ Duyên Mật, Sư Khoan, Hạo Giám Quang Tộ, Huệ Viễn, Phong Tường Lương Nhã, Ứng Chân, Sư Giới Trọng Hiển, Thiện Tiêm Thừa Cổ, Hiểu Thông, Hoài Trừng Nghĩa Hoài, Thảo Đường, Truyền Tông Liễu Nguyên, Khế Tung, Giám Thiều Tông Bản, Pháp Tú Trọng Nguyên, Ứng Phu, Pháp Anh Sùng Tín, Thiện Bản, Thanh Mãn Duy Bạch, Tông Vĩnh, Tông Trách Hoài Thâm, Tự Như Tư Huệ, Tông Diễn Huệ Quang, Văn Tuệ, Đạo Xương Nguyên Diệu, Lương Khánh, Chính Thụ Thâm Tịnh
Pháp Nhãn tông Sư Bị, Quế Sâm, Văn Ích Đức Thiều, Thái Khâm, Khế Trù Diên Thọ, Đạo Nguyên Đạo Tế, Tử Ngưng Văn Thắng
Thiền sư ni Tổng Trì, Liễu Nhiên, Trí Thông, Vô Trước
Không rõ tông phái Phong Can, Hàn Sơn, Thập Đắc, Bố Đại
Cư sĩ Thiền Tông Phó Đại Sĩ, Bạch Cư Dị, Vương Duy Bàng Long Uẩn, Bùi Hưu, Hoàng Đình Kiên Trương Thương Anh, Tô Đông Pha Gia Luật Sở Tài, Ung Chính
Cổng thông tin Phật giáo
x t s

Thủ Sơn Tỉnh Niệm (chữ Hán: 首山省念, 926–993) là Thiền sư Trung Quốc cuối đời Đường và đầu đời Tống. Sư thuộc Tông Lâm Tế và là đệ tử xuất sắc nhất của Thiền sư Phong Huyệt Diên Chiểu. Sư là người có công gìn giữ tông Lâm Tế trước nguy cơ tàn lụi. Trước khi gặp sư, Thiền sư Phong Huyệt đã tỏ nỗi lo rằng chính pháp của Lâm Tế sẽ biến mất cùng với mình vì không tìm được người nối pháp.

Sư có 16 truyền nhân, trong đó Thiền sư Phần Dương Thiện Chiếu xuất sắc nhất – người có công đưa Thiền Tông lên vị trí hàng đầu giữa các tông phái Phật giáo đời Tống.

Cơ duyên ngộ đạo

Sư họ Địch, sinh năm 926 (Bính Tuất). Quê sư tại vùng Lai Châu , tỉnh Sơn Đông.

Sư xuất gia ở chùa Nam Thiền tại quê hương. Sau khi thọ giới cụ túc, sư đi tham vấn khắp các thiền hội, thường thầm tụng kinh Pháp Hoa, nên có biệt danh là "Niệm Pháp Hoa". Sau Sư đến tham học nơi Thiền sư Phong Huyệt và làm tri khách ở đây. Cơ duyên ngộ đạo của sư được trong Truyền Đăng lục như sau:

Một hôm, sư đứng hầu, Phong Huyệt than với sư: "Bất hạnh! Đạo Lâm Tế ta sắp chìm lặng vậy". Sư nghe vậy thưa: "Xem trong đại chúng đâu không có người kế thừa Hoà thượng?". Phong Huyệt bảo: "Người thông minh thì nhiều, kẻ kiến tính rất ít". Sư thưa: "Như con, Hoà thượng xem thế nào?". Phong Huyệt bảo: "Ta tuy trông mong ở ngươi đã lâu nhưng vẫn e ngại đắm mến kinh này không thể buông rời". Sư thưa: "Việc này có thể làm được, mong nghe yếu chỉ ấy". Phong Huyệt thượng đường, nhắc lại việc đức Phật dùng cặp mắt như sen xanh nhìn đại chúng, bèn hỏi: "Chính khi ấy hãy bảo nói cái gì? Nếu bảo chẳng nói mà nói, lại là chôn vùi thánh trước. Hãy bảo nói cái gì?". Sư liền phủi áo đi ra. Phong Huyệt ném gậy rồi trở về phương trượng. Thị giả chạy theo Phong Huyệt hỏi: "Niệm Pháp Hoa sao chẳng đáp lời Hoà thượng?" Phong Huyệt bảo: "Niệm Pháp Hoa đã hội".

Hoằng pháp

Sư đến trụ ở Thủ Sơn, Nhữ Châu (nay là Lâm Nhữ, Hà Nam) làm trụ trì đời thứ nhất nên mọi người gọi sư là Thủ Sơn thiền sư. Tại đây, sư ra sức xiển dương tông phong Lâm Tế tông.

Về sau, sư đến trụ trì ở Quảng Giáo Thiền Viện tại núi Bảo An. Kế đến, sư dời đến Bảo Ứng Thiền Viện. Niên hiệu Thuần Hoá năm thứ ba (992) đời Tống, giờ Ngọ ngày mùng 4 tháng chạp, sư nói kệ:

Năm nay sáu mươi bảy

Già bệnh tuỳ duyên hãy đuổi theo

Năm nay ghi lại việc năm tới

Năm tới ghi chắc việc ngày nay.

Đến năm sau (993) đúng ngày giờ nói trước, sư từ biệt chúng và nói kệ:

Các con dối lăng xăng

Lỗi nhiều cát sông Hằng

Quan Âm chỉ Di-lặc

Văn-thù biết làm sao?

Sau khi im lặng giây lát, sư lại nói kệ:

Thế giới bạch ngân thân sắc vàng

Tình với phi tình một tính chân

Tối sáng hết rồi đều chẳng chiếu

Vầng ô vừa xế thấy toàn thân.

Mặt trời vừa xế, sư ngồi yên thị tịch, thọ 68 tuổi. Sư để lại cuốn Nhữ Châu Thủ Sơn Niệm Hòa Thượng Ngữ Lục (Chữ Hán: 汝州首山念和尚語錄, 1 quyển).

Pháp Ngữ

Ngày khai đường có vị tăng hỏi: "Thầy xướng gia khúc tông phong ai, Nối pháp người nào?". Sư đáp: "Thiếu Thất trước núi xem bàn tay". Tăng hỏi: "Lại thỉnh hồng âm hoà một tiếng?". Sư đáp: "Như nay cũng cần toàn thể biết".

Sư dạy chúng: "Phật pháp không nhiều, chỉ vì nơi các ông tự tin chẳng đến. Nếu các ông tự tin thì ngàn vị Thánh ra đời cũng không làm gì được các ông. Vì sao như thế? Vì trước mặt các ông không có chỗ mở miệng. Chỉ vì các ông không có tự tin, chạy ra ngoài tìm cầu. Sở dĩ đến được trong ấy bèn là Phật Thích-ca, sẽ cho các ông ba mươi gậy. Tuy nhiên như thế, kẻ sơ cơ hậu học vào bằng đạo lí nào? Hãy hỏi các ông được cùng ấy hay chưa?". Sư im lặng giây lâu nói tiếp: "Nếu được cùng ấy mới là vô sự".

Một giai thoại của sư được nhắc lại trong công án thứ 43 của Vô môn quan:

Sư dơ gậy trúc lên nói": Này các ông, nếu gọi là gậy trúc thì xúc phạm, không gọi là gậy trúc thì trái nghịch, vậy gọi là gì?".

Tham khảo

• Từ điển Thiền Tông Hán Việt. Hân Mẫn & Thông Thiền biên dịch. TP HCM 2002.
• Fo Guang Ta-tz'u-tien 佛光大辭典. Fo Guang Ta-tz'u-tien pien-hsiu wei-yuan-hui 佛光大辭典編修委員會. Taipei: Fo-kuang ch'u-pan-she, 1988. (Phật Quang Đại Từ điển. Phật Quang Đại Từ điển biên tu uỷ viên hội. Đài Bắc: Phật Quang xuất bản xã, 1988.)
• Dumoulin, Heinrich:

Geschichte des Zen-Buddhismus I. Indien und China, Bern & München 1985.

Geschichte des Zen-Buddhismus II. Japan, Bern & München 1986.