Tiếng Cơ Ho

Tiếng Cơ Ho
K'Ho
Sử dụng tạiViệt Nam
Tổng số người nói200.800
Phân loạiNam Á
Hệ chữ viếtLatinh
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3cả hai:
kpm – Kơho
cma – Mạ
Glottologkoho1243[1]

Tiếng Kơ Ho (còn viết là K'Ho hay Kaho) là ngôn ngữ chính thức của người Kaho được sử dụng rộng rãi trong khi nói và viết và đặc biệt là trong giao tiếp giữa cộng đồng người Kaho với nhau. Cũng như giữa người Kaho với một số anh em các dân tộc lân cận cùng sử dụng ngữ điệu Kaho như là: Kaho Cil, Kaho Lạch, Kaho Mạ và một số dân tộc anh em khác trong cộng đồng.... Người Kaho nhìn chung đa số sống tập trung tại Lâm Đồng, Việt Nam. Cộng đồng anh em sống rãi rác tại các huyện trong tỉnh. Ngoài ra cộng đồng người Kaho còn sống tại một số tỉnh thành như: Khánh Hòa, Ninh Thuận, Đồng Nai, Sài Gòn (thành phố Hồ Chí Minh ngày nay). Một số cộng đồng người Kaho định cư và sinh sống tại nước ngoài chủ yếu là đất nước Hoa Kỳ.

Phân nhóm-phương ngữ

[sửa | sửa mã nguồn]

Có ít nhất 12 nhóm phương ngữ tiếng Cơ Ho: Chil (Cil, Til); Kalop (Tulop); Kơyon (Kodu, Co-Don); Làc (Làt, Lach); Mà (Mạ, Maa); Nồp (Nop, Xre Nop, Noup); Pru; Ryông Tô (Riồng, Rion); Sop, Sre (Chau Sơre, Xrê); Talà (To La); Tring (Trinh). Dù tiếng Mạ là một nhóm phương ngữ tiếng Cơ Ho, người Mạ tự coi mình là một dân tộc riêng.[2][3]

Âm vị học

[sửa | sửa mã nguồn]

Dữ liệu bên dưới lấy từ H. Olsen (2015).[2]

Phụ âm

[sửa | sửa mã nguồn]

Phụ âm đầu

[sửa | sửa mã nguồn]
Đôi môi Chân răng Vòm Ngạc mềm Thanh hầu
Tắc vô thanh Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
bật hơi Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
hữu thanh Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
hút vào Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Mũi Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Xát Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
R Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Tiếp cận Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
  • Âm /r/ thường là âm rung [r] nhưng cũng thường trở thành âm vỗ [ɾ] khi nằm trong cụm phụ âm.

Phụ âm cuối

[sửa | sửa mã nguồn]
Đôi môi Chân răng Vòm Ngạc mềm Thanh hầu
Tắc Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Mũi Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Xát Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
R Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Tiếp cận Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
  • Trước /c/ và /ɲ/, có một âm lướt sau nguyên âm [Vʲ], nên /pwac/ ‘thịt’ phiên âm chính xác là [pwaʲc] và /ʔaɲ/ ‘tôi (đại từ ngôn thứ nhất số ít)’ là [ʔaʲɲ].

Nguyên âm

[sửa | sửa mã nguồn]
  Trước Giữa Sau
Đóng Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Nửa đóng Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Nửa mở Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.
Mở Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.

Hình thái học

[sửa | sửa mã nguồn]

Ghép từ

[sửa | sửa mã nguồn]

Ghép từ là một cách thường dùng để tạo từ mới trong tiếng Cơ Ho. Vài ví dụ:

  • muh mat ‘mặt’

< muh Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. ‘mũi’ + mat Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. ‘mắt’

  • phe mbar ‘gạo nếp

< phe Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. ‘gạo’ + mbar Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. ‘dính’

  • oui ao ‘quần áo’

< oui Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. ‘mền, chăn’ + ao Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. ‘áo’

Thêm phụ tố

[sửa | sửa mã nguồn]

Một trong những tiền tố thường dùng nhất trong tiếng Cơ Ho là tiền tố gây khiến tön- Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'.. Nếu từ được gắn tiền tố bắt đầu bằng âm mũi thì "luật tránh cụm phụ âm mũi" được áp dụng.

Từ Nghĩa Dạng gắn tiền tố Nghĩa
duh Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. nóng tönduh Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. làm cho nóng, đun nóng
chöt Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. chết tönchöt Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. giết
ring Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. bằng, phẳng tönring Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. san bằng, làm bằng
mut Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. vào tömut Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. cho vào, làm cho vào
muu Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. xuống tömuu Lỗi Lua trong Mô_đun:IPA tại dòng 52: invalid option '%T' to 'format'. hạ thấp, làm cho xuống

Nguồn tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Koho-Maa”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  2. ^ a b Olsen, Neil H. (2015). “Kơho-Sre”. Trong Jenny, Mathias; Sidwell, Paul (biên tập). The Handbook of Austroasiatic Languages. Leiden: Brill..
  3. ^ Le, Tan Duong (2003). A phonological comparison of Maa and Koho varieties (Luận văn). Payap University.

Tài liệu

[sửa | sửa mã nguồn]