Bí thư Thành ủy do Ban Chấp hành Đảng bộ thành phố bầu ra, và được sự phê chuẩn của Ban chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh (nếu thành phố thuộc tỉnh). Trường hợp ngoại lệ là Bí thư Thành ủy Hà Nội và Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh do Bộ Chính trị chỉ định, chứ không phải do Ban Chấp hành Đảng bộ bầu ra. Bí thư Thành ủy có thể được Ban chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư luân chuyển công tác, điều hoặc đề xuất chức vụ Bí thư Thành ủy cho Thành ủy bầu.
Bí thư Thành ủy có thể kiêm nhiệm chức vụ Chủ tịch Ủy ban Nhân dân, Chủ tịch Hội đồng Nhân dân Thành phố. Bí thư Thành ủy thành phố trực thuộc Trung ương là Ủy viên Trung ương Đảng, riêng Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là Ủy viên Bộ Chính trị. Bí thư Thành ủy trực thuộc Tỉnh là Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy.
Bí thư Ban chấp hành Đảng bộ Thành phố trực thuộc Trung ương có quyền hạn và nhiệm vụ:
Thay mặt Ban Thường vụ, Thường trực Thành ủy chủ trì, định hướng thảo luận, kết luận các hội nghị của Thành ủy, Ban Thường vụ và Thường trực Thành ủy; chủ động đề xuất, trao đổi trong Thường trực những vấn đề lớn, quan trọng đệ trình Ban Thường vụ Thành ủy, Ban chấp hành Đảng bộ Thành phố thảo luận, quyết định.
Chỉ đạo tổ chức quán triệt trong Đảng bộ, nhân dân thành phố và trực tiếp tổ chức quán triệt trong Thành ủy, Ban Thường vụ Thành ủy các nghị quyết, chị thị của Trung ương Đảng; chị đạo định hướng chuẩn bị các đề án quan trọng nhằm cụ thể hóa các nghị quyết, chỉ thị của Đảng để trình Hội nghị Thành ủy, Ban Thường vụ Thành ủy thảo luận, quyết định; chỉ đạo việc thực hiện và kiểm tra việc thực hiện những nghị quyết, quyết định, chỉ thị của Trung ương, của Thành ủy, Ban Thường vụ Thành ủy.
Trực tiếp làm Bí thư Đảng ủy Quân sự Thành phố và tham gia Đảng ủy Quân khu; trực tiếp nắm và chỉ đạo những vấn đề cơ mật về quốc phòng, an ninh, đối ngoại, về công tác bảo vệ Đảng; chỉ đạo chung về công tác xây dựng Đảng, hệ thống chính trị của toàn Đảng bộ; trực tiếp phụ trách và chịu trách nhiệm chỉ đạo công tác tổ chức cán bộ, xây dựng quy hoạch, bồi dưỡng cán bộ kế cận chủ chốt, nhất là cán bộ kế cận chức vụ mình đang đảm nhiệm, công tác tư tưởng của Đảng bộ; công tác giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo. Chủ động kiến nghị với Thành ủy, Ban Thường vụ Thành ủy các chủ trương, biện pháp để cải tiến và đổi mới phương thức lãnh đạo của Thành ủy; bảo đảm cho sinh hoạt của Thành ủy, Ban Thường vụ và Thường trực Thành ủy được thực hiện đúng theo quy chế, đúng nguyên tắc lãnh đạo Đảng; giữ vững khối đoàn kết, thống nhất trong nội bộ Thành ủy và trong Đảng bộ Thành phố.
Chỉ đạo việc sơ kết, tổng kết theo định kỳ việc thực hiện các nghị quyết chỉ thị của Đảng và chỉ đạo tổng kết các mặt công tác lớn của Đảng bộ Thành phố; thay mặt Thành ủy báo cáo với Trung ương và thông báo cho các cấp ủy về tình hình thực hiện các nghị quyết, chỉ thị của Đảng ở Đảng bộ Thành phố và hoạt động của Thành ủy theo đúng chế độ quy định; khi cần thiết trực tiếp báo cáo với Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương về tình hình của thành phố và chịu trách nhiệm về những nội dung báo cáo đó.
Chỉ đạo Phó Bí thư Thường trực giải quyết các công việc hằng ngày của Đảng bộ và các nhiệm vụ được giao; Chỉ đạo Phó Bí thư, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố-Bí thư Ban cán sự Đảng ủy ban Nhân dân thành phố và Chủ tịch Hội đồng Nhân dân Thành phố-Bí thư Đảng đoàn Hội đồng Nhân dân Thành phố, lãnh đạo Ban cán sự Đảng ủy ban Nhân dân và Đảng đoàn Hội đồng Nhân dân Thành phố tổ chức triển khai thực hiện nghị quyết, chỉ thị của Trung ương Đảng và của Thành ủy về công tác quản lý nhà nước trên địa bàn thành phố và các nhiệm vụ được giao.
Thay mặt Thành uỷ, Ban Thường vụ Thành ủy ký các nghị quyết, chỉ thị, chương trình, quyết định và các văn bản quan trọng của Thành ủy, Ban Thường vụ Thành ủy.
Các quyết định xử lý mang tính chất lãnh đạo, chỉ đạo Bí thư Thành ủy do Văn phòng Thành ủy thừa lệnh thông báo bằng văn bản, trừ trường hợp Bí thư Thành ủy chỉ đạo trực tiếp.
Giữa nhiệm kỳ và cuối nhiệm kỳ báo cáo kết quả công tác trước Thành ủy.
Phụ trách chung, chủ trì các công việc của Ban chấp hành, Ban Thường vụ, Thường trực Thành uỷ; đề xuất những vấn đề lớn để Thành ủy, Ban Thường vụ bàn và quyết định.
Chủ trì và kết luận các cuộc họp.
Tổ chức quán triệt trong Thành uỷ, Ban Thường vụ Thành uỷ và trong toàn Đảng bộ các Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng; chỉ đạo chuẩn bị những đề án quan trọng nhằm cụ thể hoá các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng để trình Hội nghị Thành uỷ, Ban Thường vụ thảo luận, quyết định.
Chỉ đạo, tổ chức thực hiện những quyết định của Thành ủy và Ban Thường vụ; chỉ đạo công tác xây dựng Đảng, xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt và chịu trách nhiệm về công tác tổ chức, cán bộ; giữ mối quan hệ giữa Thành uỷ với cấp trên, xây dựng khối đoàn kết thống nhất trong Ban Chấp hành, Ban Thường vụ và Thường trực Thành ủy. Chỉ đạo kiểm tra, giám sát việc thực hiện các nhiệm vụ trong từng thời kỳ; chỉ đạo các vấn đề cơ mật về Quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Là Bí thư Đảng uỷ Quân sự.
Mức phụ cấp trách nhiệm: Ủy viên ban chấp hành đảng bộ cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và tương đương hưởng hệ số 0,5 mức lương tối thiểu.[1]